Vísbending - 18.01.2002, Blaðsíða 3

ISBENDING
Argentína - hvað brást?
Tryggvi Þór Herbertsson
forstöðumaður
Hagfræðistofnunar
Við lok 19. aldarvar Argentína eitt
ríkasta land heims. Auðurinn
byggðist á landbúnaði, fyrst
hveitirækt og síðar sauðfjárrækt, en
bresku spunaverksmiðjurnar virtust á
þeim tíma taka endalaust við argentínskri
ull. Nautgriparækt var einnig nokkur -
húðirnar voru notaðar í ýmiss konar
varning en kjötið lá vannýtt og spilltist
þar sem ekki var fyrir hendi kæli- og
flutningatækni til að flytja það til Evrópu.
En á þeim tíma var nautakjöt talið herra-
mannsmatur og sást ekki á borðum nema
allra efnuðustu heimila. Arið 1876 sigldi
fyrsta skipið, sem búið var nægilega
góðurn kælum til að geta skilað nauta-
kjöti óskemmdu á veisluborð Evrópu-
manna, úr höfn í Búenos Aires -
Argentínumenn höfðu fundið gullæð.
Hinar víðfeðmu la pampas gátu fætt
nautgripahjarðir sem töldu næstum
óendanlega hausa og Búenos Aires fékk
viðurnefnið París Suður-Ameríku.
Blómatíminn stóð allt þartil útflutn-
ingsmarkaðir í Evrópu skruppu sarnan
í kjölfar stríðsátaka og urðu þeir aldrei
nema svipur hjá sjón eftir það. Viðbrögð
Argentínumanna við breyttum tímum
voru að setja á innflutningshöft og
greiða niður útflutning landbúnaðar-
vara, nokkuð sem þeir hefðu betur látið
ógert. Argentínskt athafnalíf hefur
síðan einkennst af uppdráttarsýki, sem
rekja mátti til verndarstefnunnar, og
landsframleiðsla hefur staðnað. Efna-
hagsleg velmegun er nú óralangt frá að
líkjast því sem tíðkaðist í löndunum sem
Argentínu hafði verið líkt við í upphafí
aldarinnar.
Spilling og óstjóm
Margar þjóðir Suður-Ameríku nutu
takmarkaðs lánstrausts á alþjóða-
settist Domingo Cavallo í stól fjármála-
ráðherra landsins. Hann batt argent-
ínska pesóann við Bandaríkjadollara og
verðbólgan hjaðnaði, því sem næst á
einni nóttu og hagkerfið styrktist. Mikil
herferð hófst til að laða að erlenda fjár-
festa og rnörg ríkisfyrirtæki voru seld
útlendingum - oft fylgdu með í kaup-
unum góð timbodslaun til vinveittra
stjórnmálamanna sem smurt höfðu við-
skiptin. Upp úr miðjum áratugnum fór
að halla undan fæti á ný í kjölfar þess að
dollarinn styrktist mjög vegna blóma-
skeiðsins í Bandaríkjunum-hagsveiflur
Argentínu og Bandaríkjanna fóru
algjörlega úr takti. Argentína var með
gjaldmiðil sem stöðugt styrktist en
efnahagslíf sem sífellt varð veikara. í
stað þess að mæta þessum þrengingum
með ráðdeild, útsjónarsemi og raun-
hæfum efnahagsaðgerðum, juku Perón-
istar útgjöld til vinsælla málaflokka sem
líklegir voru til að tryggja þeim áfram
völd, en það leiddi til þenslu, hærra raun-
gengis og enn verri samkeppnisstöðu
landsins.
vf
V n
S amkeppni sstaðan
'in- og kjötútflutningur Argentínu
mannaer í samkeppni við útflutning
Brasilíu og Chile á alþjóðamarkaði og
ráðstafanirnar, sem gerðar voru á geng-
isfyrirkomulagi þessara landa í kjölfar
gjaldntiðlakreppunnar 1999, juku enn á
vanda Argentínu. Meðal annars má
rekja skipbrot Mercosur-viðskipta-
bandalagsins til óánægju ráðamanna í
Argentínu með þá ráðstöfun Brasilíu
að setja ríalið á flot en það hjó enn frekar
í samkeppnisstöðu argentínsks útflutn-
ings á erlendum mörkuðum. Síðastliðið
vortóku erlendir lánardrottnar að heimta
stöðugt hærri vexti vegna ótta við að
illa færi og að lokum drógu þeir að sér
hendurnar. Þetta leiddi til fjárþurrðar
hjá hinu opinbera í Argentínu en einnig
til þess að fýrirtækin gátu ekki fleytt sér
yfir erfiðatíma með lántökum. Jafnframt
er um umboðsvanda að ræða í sam-
mörkuðum í byrjun tíunda ára-
tugarins en vantaði sárlega
franikvæmdafé. Argentínavar
þar engin undantekning.
Skattstofnar landsins eru
ákaflega ótryggir og skattsvik
og undanskot eru þar regla. I
byrjun síðasta áratugar freist-
uðust stjórnvöld því til þess
að fjármagna útgjöld ríkisins
með peningaprentun og verð-
bólguskatti, sem leiddi til óða-
verðbólgu sem mæld var í þús-
undum prósenta og lífskjörum
hrakaði ár frá ári. Um það leyti
Verg lamlsframleidsla á mann i Argentinu og Banda■
ríkjunumfrá 1950 til I99S (i alþjóðl. G-K dollurum)
skiptum fýlkjanna og alríkisins. Fylkin
getanæstumuppásitteindæmiákvarðað
útgjöld sem alríkið þarf síðan að standa
skil á og hefur það leitt til gríðarlegrar
skuldasöfnunar auk þess sem fylkin
hófu mikla peningaprentun með útgáfu
skuldaviðurkenninga sem notaðar voru
í viðskiptum innan þeirra. Síðasta suntar
var svo komið að lánstraust var algjör-
lega brostið og landið sigldi hraðbyri
að gjaldþroti, sem stjórnvöld lýstu síðan
opinberlegayfir í lok desember. Síðasta
erlenda lánið (sem var frá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum) var veitt í september eftir
að Cavallo, sem nú var aftur orðinn fjár-
málaráðherra, hafði beitt ríkjum Suður-
Ameríku fýrir sig ásamt hrakspám um
að lýðræði í álfunni væri í hættu, til að
hafa áhrif á Paul O’Neill í bandaríska
fjármálaráðuneytinu og Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn. I lok síðasta árs komst
argentínska ríkið í þrot og í skjóli blóð-
ugra mótmæla voru síðan kynntar til
sögunnar margar efnahagsaðgerðir í
byrjun ársins sem leysa eiga efna-
hagsvanda þjóðarinnar, aðgerðir sent
lítinn vanda leysa og einkennast af
úrræðaleysi og lýðskrumi.
Lærdómur
A Ilar þjóðir heirns geta lært afreynslu
T\-Argentínumanna. Langvarandi
óstjórn í efnahagsmálum, atkvæðakaup
og lýðskrum stjórnmálamanna knésetja
að lokum þjóðir sem slíkt stunda. Ef
lönd vilja tengjast gjaldmiðlum annarra
landa einhliða þarf mikinn aga á efna-
hagsstjórnina, sérstaklega þegar efna-
hagssveiflan í heimalandinu fer úr takti
við upprunalandið. Þennan aga hafa
Argentínumenn ekki haft. Eina raun-
hæfa leiðin, sem nú er fær, er að setja
gengi pesóans algjörlega á flot, líkt og
nágrannarnir í norðri gerðu 1999, taka til
í ríkisfjármálunum, semjaum afborganir
við lánardrottna erlendis og koma sam-
skiptum fýlkja ogalríkis í eðlilegar skorð-
ur. Þessi leið er ekki sársaukalaus fýrir
almenning, en þannig sty'rkjast útflutn-
ingsatvinnuvegirnir, traust
erlendis eflist, Argentína
nær flugi og hægt er að hefja
baráttuna við fátækt af
alvöru. Eins og leiðarahöf-
undur tímaritsins Economist
bendir á fýrir skömmu er þó
eitt Ijós sent skært skín í
myrkrinu; ekki hafa heyrst
neinar raddir, enn sem komið
er, um að best væri að láta
herinn leysa málið. Það er
mikil framfor þegar stjórn-
málasaga Suður-Ameríku er
höfð í huga.
3