Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1971, Blaðsíða 11

vice-konsúl á íslandi, og eng-
inn annar en ég hefir hreyft
þessu.
Ef þetta gæti tekist, létti
það töluvert undir efnalega, og
þó kannski ennþá meira óbein-
línis. Ég geri ráð fyrir að Am-
eríkumenn launi konsúl á fs-
landi eitthvað dálitið, þar sem
hann annars litlar teikjur gæti
haft. En svo kemur spurning-
in. Er það bugsanlegt að ég
gæti hlotið þessa heiðurs-
stöðu? Og hvers vegna ætti ég
ekki að geta það? Ef það er
ekki annað en kunnáttan i
ensku og almenn verzlunar-
þekking sem mig vantar, þá
mun ég brátt fá brotið þær
hindranir á bak aftur; ég hefi
lagt stærri tröll að velli. Ég
get vel bjargað mér í málinu
eins og stendur, og eftir að ég
verð búin að taka tíma í því
utanlands, sem ég hafði fastráð
ið að gera hvort sem var, og
vera mánuð í London, skil ég
varla í að málið verði -mér að
fótakefli. En það er kannske
eitthvað annað, sem yðar Exc-.
ellence sér því ti,l fyrirstöðu, og
þá hefir þetta ekki farið ann-
arra á milli en okkar tveggja.
En ef yðar Excellence ekki
sæi neitt verulegt þessu til
hindrunar, þyrfti ég að biðja
um opinber ummæli yðar um
þetta: 1) að þér álítiið æskilegt
að vicekonsúll sé skipaður á Is-
landi fyrir Bandarikin, 2) að
þér áiítið heppilegast að hann
e,igi heima í Reykjavík og 3)
að þér mælið með mér í þessa
sitöðu.
En ég skrifa ekki þetta ein-
ungis til að leita aðstoöar yð-
ar, heidur einnig ráða. Þetta er
vandamál fyrir mig og ég finn
hér eins og oftar til einstæð-
ingss'kaparins.
Af því ég hef ásett mér að
fara héðan eftir helgina kemur
vildi ég biðja yður að lofa mér
að taia við yður þessu viðvíkj
nei, eða skrifa mér um það.
Ég vildi senda inn umsókn
mína með fylgiskjölum áður en
ég færi héðan, til þess, ef þetta
teeldBt, að það gæti verið kom-
ið í kring um það leyti sem ég
kem heim aftur (í júní eða
júlí).
Um leið og ég minnist þess
með þakklæti hvað þér áður
hafið gert fyrir mig, bið ég yð-
ur að fyrirgefa það ónæði sem
ég geri yður með þessiu.
Lotninigarfyl'lst
Guðm. Magnússon."
Kristján
Albertsson
JÓN
TRAUSTI
Á VEGA-
MÓTUM
SÍÐARI HLUTI
Drangurlnn „Jón Trausti“ yzt á Melrakkasléttu. Teikninguna gerði Jón Trausti. Þýzki ísiands-
vimirinn Hinrich Erkes skírði dranginn, en hann er rétt hjá fæðingarstað Jóns Trausta.
Ekki verður vitað hverju
Hannes Hafsteiu svaraði þessu
bréfi, né hvort þeir Guðmund-
ur hittiust að þessu sinni. En
hann varð ekki bandariskur
ræðismaður.
Hann fer undir vor suður á
bóginn, ferðast um Þýzkaland,
Sviss og England, kemur heim
í júní. Skömmu siðar kemor
Teitur út, en hefur þó sýnilega
verið prentaður fyrir áramót,
þvi á titilblaði er ártalið 1903,
og bókin helguð Jóni Magnús-
syni landshöfðinigjaritara, en i
þeirri slöðu sat hann ekki leng
ur en til loka janúarmánaðar
1904 — eftir það varð hann
einn af skrifstofus,tjórum hinn-
ar nýju innlendu ráðherra-
stjórnar.
2.
Ljóðleikurinn Teitur gerist á
fyrri hluta 15. aldar, og er
bæði sálfræðileg lý&ing og
myn.d af sögulegum viðhorfum
og atburðum.
Skálholitsbiskup Jón Geir-
reksson er á yfirreið með
miklu föruneyt.i þegar hann
tjaldar í túní bændahöfðingj-
ans Tei.ts Gunnlaugssonar í
Bjarnanesi; hann slær upp
veizlu, þar sem Teiitur verður
drukkinn. En Þórdís, hin unga
kona Teits, sem löngum hefur
látið sig dreyma um kynni af
glæsiilegri veröld en skaft-
fellskum heimahögum, dáist að
ljóma biskupsdómsins og af
heiimsmannlegu tald og laðandi
framikomu Jóns Geirrekssonar.
Og hdn útlendi biskup verð-
ur hrifinn af henni, trúir henni
fyrir áformum sínum og erfið-
leikum, hugsjómum sdnum um
meiri aga, einingu og frið í
landinu — en lika sínum ein-
manaleik og þi'á eftir ást, ein-
mitt slíkrar konu sem hún er.
Hann fellur henni tii fóta, bið
ur hana að leggja sér lið „í lífs-
ins sárustu þrautum", en hún
bregður við eins og siðsamri
konu sæmir:
,Guð stjórni yður, herra! Hvað
hugsið þér?
Nú hræðist ég yður.“
Hún skipar honum að standa
upp, en hann grípur hendur
hennar — og í því kemur Teit-
ur að þeim.
Nú verða harðar orðræður,
þar sem bóndinn kvartar yfir
átroðningi og yfirgangi bisk-
ups og manna hans, og þeirri
„óvirðingu”, sem enginn hafi
sýnt sér fyrr. Loks tekur hann
sverð sitt og ætlar að leggja til
biskups, en Þórdís gengur á
milli, og síðan sveinar biskups,
sem handtaka Teit. Eftir að
hann hefur svarið biskupi
fjandskap er hann fluttur
hlekkjaður til Skálhoks.
Næsta vetur fer Þórdís þang
að á laun, og hefst við dulbú-
in á hinu fjölmenna biskups-
setri. Henni tekst að fá einn
af fangavörðum Teits til að
sleppa honum úr haldi, og
þeir leggja saman á flótita á
hestum — en án þess maður
hennar viti að hún hafi verið í
Skálholti, og staðið að lausn
hans. Þegar biskupi er sagt frá
flóttanum og hann ætlar að
senda lið á eftir þeim, gefur
Þórdís si,g fram við hann.
Henni tekst að fá hann til að
falla frá ef(irförinni, með því
að hlýða andmælalaust á ástar
játnin.gar hans, kveikja vonir í
brjósti hans. Síðar fáum við að
vita, að hún hefir gefist hon-
um.
Sumarið eftir fer Teitur með
öflugt lið til Skáiholts, svei-nar
biskups eru sigraðir og drepn-
ir, honum sjálfum drekkt i Brú
ará. Þórdís hefur særst til ólif-
is fyrir sverði manns síns, þeg
ar hún enn á ný gekk á milli
hans og biskups. En áður en
hún deyr sættast þau hjónin,
hún segir Teiti að hún hafi
elskað hann einan, og hvernig
sér hafi tekizt að frelsa hann
úr prisundinni — og hverja
fórn hún varð að færa:
„Með heiðri minum ég hindraði
það
að hertygjuð sveit væri búin á
stað,
sem ei ykkur tækist að forða
ykkur frá.“
Hér er í fyrsta sinn i islenzk
um bókmenntum reynt að
skyggnast inn í sál manns sem
stefnir að þjóðarkúgun og ein-
ræði, lýsa þeim hrærigraut af
hugsjónum og grimmri ei.gin-
girni sem byltist í einni bendu
i hugskoti eins af útsendurum
heimssögulegrar valdabarátitu,
yfirráðagræðgi katólsku kirkj-
unnar, sem biskup vill sam-
ræma hagsmunum konungs-
valdsins danska en aiuðvitað
sumpart af þeirri sannfær-
ingu og sumpart undir því yfir
skyni að þetta sé jafnt ís-
lenzku þjóðinn.i sem kirkju' og
kóngi fyrir bezt.u. En hann á í
stríði við stórlæti og sjálfstæð
ish-ug íslenzkra bændahöfð-
ingja, og auk þéss annan óbug-
andi andstiæðing, vel kristinn,
vel kristinn, hreinhjartaðan,
hreinhjartaðan, djarfmæltan,
íslenzkan staðarprest sinn. Hér
verður víða dramatísk spenna,
og oft haldið skörulega á mál-
stað af beggja hálfu.
Ung kona hefur orðið á vegi
þessa biskups, sem kirkja hans
dæmir til einlífis, og hann trú-
að henni fyrir sinni mannlegu
neyð, beðið um ást hennar.
Önnur mesta mannlýsin.g leiks
ins verður Þórdis, allt það rót
sem kynni af slíkum manni
kemur á hug hennar, róman-
tískrar konu í sambúð við dul
an og þumbaralegan mann, sem
hún þó virðir og elskar. Hún
skilur ekki sjálfa sig framar,
veit ekki með vissu hvað
stjórni gerðum hennar. Var það
eingöngu til að bjarga manni
sínum að hún lagði á sig hina
löngu, erfiðu vetrarför til
Skálholts - eða líka annað
sem seiddi hana — ljómi Skál-
holts, og bisikupinn sjálfur?
„Hvað var það sem hingað mi.g
lokkandi leiddi?
Það lét mér i eyrum sem
fjarlægur hljómur.
Hvað var það sem ró minni
allri eyddi
og áfram mi,g knúði sem
f orlagadómur ?
Hvað stiuddi mig áfram um
óbyggða sanda
með óreiðum vötnum til beggja
handa?
Hvað fylgdi mér jöklanna
fram hjá bungum,
þar flóðið brýzt undau
skr i ð j ök ulst u n,g um,
sem bylgjast u,m sandinn sem
feikna-feldur
af fjallsins herðum að
takmörkum lands,
þar vörð fyrir störndinni
hafrótið heldur
og hefur á rifum sinn ferlega
dans?
Hvað leiddi mig alls konar
ókunna vegi
án ailra bendinga, sveit úr
sveit ?
Hví virtust mér hætturnar
ókleifar eigi,
svo aldrei é,g hikandi kringum
mig lei/t?
1 æskunnar draumkenndu
ævintýrum '■
sig oft fyrir sjón minni
Skálholt hóf,
og sagan úr minnin.gum
mörgu.m og dýrum
sinn marglita dúk kringum
Staðinn óf.
Hvað leiddi mig hingað?
llann sem þráði
þá hönd sem fjötrana sundur
sniði?
Eða annar, sem baráttu beiska
háði,
fyrir betrun lýðsins og heill og
friði?
Var það bending frá hinmum
send minni sál,
eða Satan, með freistingar,
snörur og tál?“
Ekki skal því neitað að víða
sé viðvangingsbragur á þessari
fyrstu tilraun íslenzks skálds
til að semja sjönleik, sem að
meginefni væri lýsing á mann
legum ástriðum og sálarkröft-
um í átökum við innri og ytri
skapadóma.
Engum hefði samt átt að geta
dulizt að þessi fátæki, heíisu-
tæpi þritugi prentari, sem
hafði skapað þetta verk I
tómstundum sínum, var gædd-
ur skáldlegu ímyndunarafli
og stórhug til að færast í
fang mikilfengleg yrkisefni —
að sjálfsagt var að taka hon-
um vel og greiða götu hans, í
landi fáskrúðugra nýrra bók-
mennta.
En þær viðtökur sem verk
hans fékk urðu honum lítil
örvun, og fremur til að gera
götu hans grýttari en áður
hafði verið.
3.
Þ.jóðólíur reið á vaðið með rit
dómi 8. júlí 1904, se.m sikrifað-
ur er af þröngum, fremur
þursalegum skilningi á efni
leiksins, og augljósri óvild til
höfundar. Blaðiö telur að
margt megi u.m leikinn segja,
„sumt að vísu gott, einkum að
því er rímið snertir því það
er óviða mjög stirt — en miklu
fleira misjafnt, að því er alla
meðferð höf. á efnjnu snertir.
Hugsanir eru frernur smágerð-
ar og veigali lar og eigi frum-
legar. Veruieg tilþrif finnasi
óvíða.“ Þrátt fyrir „allt það
ómak, sem höf. gerir sér i þvi
að gylla biskupinn munu af-
drif hans ekki vekja með-
aunikvun i huga flestra les-
enda.“ Lakast hafi þó tekist
14. nóvember 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11