Tíminn - 30.12.1966, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR 30. desemb’er 1966
TÍIVBBNN
MINNING
Sigurlaug Erlendsdéttir
prófastsfrú frá Torfastöðum
Háöldruð Ihöfðingskona, Siffur-
laug Erlendsdóttir, prófastsfrú frá
Torfastöðum í Biskupstungum,
andaðist 19. des. s.l. að heimili
sínu, Laugarvatni, en þar áttu þau
prestshjónin, þau frú Sigurlaug og
sr. Eiriíkur Þ. Stefánsison heima
síðustu 11 ár ævinnar, í skjóli
Þorbjargar einkadóttur þeirra og
tengdasonar Ásgríms Jónssonar,
garðyrkjustjóra. Frú Sigurlaug var
þrotin að líkamskröftum, en vits-
munaljós hennar logaði furðu
skært, sivo að segja fram á síðasta
dag, þó eðlilega slægi á það fölva
ellinnar af og til, en hún gerðist
aðgangsharðari með 'hverjum deg-
inum sem leið.
Frú Sigurlaug fæddist að
Brekku í Þingi'27. júlí 1877, og
vantaði því rúmlega misseri til
að ná níræðisaldri. Foreldrar
hennar voru hjónin Guðrún Jó-
hannesdóttir og Erlendur Gásla-
son bóndi þar. Ættir þeirra hjóna
verða ekki raktar hér, en geta má
þess, að Erlendur var bróðir Unu
’ Gísladóttur, sem þjóðkunn var
fyrir umönnun fátækra listamanna
og það athvarf, sem þeir fengu
í húsi hennar. Allir íslendingar
hafa heyrt getið um Unuhús, og
nú hefur eitt atkvæðamesta og
merkasta bókaforlag þjóðarinnar
aðsetttr í Unuhúsi.
Frú Sigurlaug ólst upp með
foreldrum sínum, en vax ung
send að heimun til náms, því ekki
fór það milli mála, að þessi unga
húnvetnska stúlka var meiri gáf-
um gædd en almennt gerist. Var
hún íalin forsjá frú Þóru Melsted,
sem var forstöðukona Kvennaskól
ans í Reykjaivík. Það mun hafa ver
ið nær einsdæmi, að stúlku frá
fátæku heimili hlotnaðist slíkur
frami, sem aðeins féll í hlut ríkis-
manns dætra. Undir handleiðslu
frú Þóru Melstgd, glæddist ungu
stúlkunni sýn víða vegu, sem varð
henni góður „farareyrir" á lífsleið
inni. Fiú Þóra Melsted mat mik-
ils þennan nemanda sinn og fram-
ar flestum, sem nutu leiðsagnar
hennar. Milli þeirra var ævilöng
vinátta og gagnkvæm virðing, sem
„tímans þungi niður“ slævði að
engu leyti. Og það er til marks
um álit frú Melsted á hinni ungu
stúlku, að hún réði hana strax
kennara við sinn virðulega skóla,
og því starfi gegndi hún, þangað
til, að hún giftist 2. júní 1906.
í minningargrein, er ég skrif-
aði um eiginmann frú Sigurlaug-
ar, séra Eirík Þ. Stefánsson, fyr-
ir fáurn mánuðum, sagði í stuttu
máli frá ferð þeirra ungu hjóna
ausbur að Torfastöðum á þvi kalda
Herrans vori 1906, aðkomu þeirra
að mannlausum bæ í Torfastöð-
um, þar sem átti að vera fram-
tíðarheimili þeirra, og varð í hálfa
öld, erfiðri aðstöðu á mörgum svið
um og hvernig þeim tókst að sigr-
ast á öllum frumbýlisörðugleikun-
um. Hér skal ekki verða endur-
tekin sú frásögn, eða reynt að
bæta um það, sem vansagt kann
að hafa verið 'hjá mér. Þó vil ég
aðeins minnast á eitt atriði. Ég
sagði frá því, að á Torfastaða-
hlaðinu hefði staðið ungur mað-
ur, sem bauð þau velkominn, en
gat ekki um nafn hans. Það vil
ég gera nú, vegna þess, aó frú
Sigurlaug' vildi gjarnan, að ..„fn
hans væri nefnt. Maðurinn var
verðandi vinnumaður þeirra hjóna
Sumarliði Grímsson, Tungnamað-
ur að ætt og uppeldi og af góðu
fólki kominn. Hann vann á búi
þeirra hjóna í mörg ár af mikilli
trúmennsku og var þeim ómetan-
legur styrkur að fá slíkan gæða-
dreng sem forsjármann fyrir búi
þeirra fyrstu árin. Bundu þau
hjónin við hann ævilanga vináttu.
Sumarliói var gáfaður maður og
geðþekkur, skem-mtinn í viðræð-
um og góður félagi. í brjósti hans
blundaði ljúf skáldæð, sem fékk
nokkra útrás meðan hann var á
Torfastöðum. Eftir að hann fór
þaðan, var hún vannærð' og náði
ekki þroska í þreytandi önn dags
ins, við að sjá stórri fjölskyldu
farborða. Sumarliði nam land
ásamt frænda sínum, Ingimundi
Hallgrimssyni, drjúgan spöl utan
við borgarstræti Reykjavíkur eins
og hún var þá. Þar heita nú Sói-
heimar, er ha-nn byggði 'bæ sinn,
er hann nefndi Litla-Hvamm, að
ég ætla eftir samnefndri sögu Ein
ars H. Kvaran, en hann var eitt
af uppáhaldsskáldum Sumarliða.
Nú er Litli-Hvammur afmáður með
öllu í þágu hinnar ört vaxandi
höfuðborgar.
f ibyrjun þessarar aldar bjó meg
in hluti þjóðarinriar í sveitum
landsins. Þá var víða þröngt í búi
og félagslegt allsleysi víðast hvar,
ekki sízt meðal unga fólksins. Um
það leyti, sem ungu prestshjón-
in komu að 1 Torfustöðum, hófu
fyrstu ungmennafélögin göngu
sína. U.M.E. Bisbupstungna var
stofnað á sumardaginn fyrsta 1908.
Það var eins og birti til í sveit-
unum við stofnun ungmennafélag
anna. Frú Sigurlaug var ekki einn
af stofnendum félagsins, en gekk
í það fljótlega. Þar bættist fél-
aginu góður liðsmaður um langa
stund og var henni vel fagnað af
æskunni. Hún var lengi í stjórn
félagsins og þóttu ráð hennar
betri en flestra annarra, og var
þó mörgum góðum mönnum á að
skipa. Þar fór fyrir öðrum Þor-/
steinn Þórarinsson á Drumbodds-
stöðum, virtur maður og góðgjarn.
Hann var formaður félagsins . 22
ár. Yfirleitt var mikil samheldni
í félaginu og kom þó fyrir, að
menn greindi á, en allt slíkt var
jafnað af félagslegum þroska. Söng
gleði var sterkur þáttur í starfi
félagsins. Bæði fyrr og-seinna hef-
ur verið mikið sungið í Tungun-
um. Þegar frú Sigurlaug kom í
sveilina, var Björn, hreppstjóri á
Brekku mestur söngmaður og org-
anleikari hér. Þau frú Sigurlaug
og Björn tóku höndum saman að
efla sönglíf sveitarinnar og náðu
góðum árangri. Minnast þeir, sem
þátt tóku í þessu starfi, margra
ánægjulegra stunda á hinu fal-
lega heimili prestshjónanna, sem
var eins og mettað af söng og
tónagleði.
Frú Sigurlaug var mjög listunn-
andi kona og kunni góð skil á
fleiru en tónlist. Hún var gædd
mjög næmum og öruggum bók-
menntasmekk. Ilún kunni að
velja sér lestrarefni og leiðbeina
öðrum. Hún var þaullesin í ís-
lenzkum bókmenntum, og líkt
mátti segja um bókmenntir Norð-
urlanda. ÖndvegÍ9höfundar aðrir
í Evrópu vorú henni vel kunnir.
Varla var ný bók fyrr komin úr
prentsmiðjunni, en hún var kom-
in í hendur prestsfrúarinnar á
Torfastöðum. Hún átti marga góða
vini í höfuðborginni, sem voru
henni innan handar um öflun lestr
arefnis. Með nýjum bókum fylgdu
stundum ný kvæði í handriti, sem
fáir eða engir höfunda, sem voru
heyrt og eftir höfunda, sem voru
nýir af nálinni. Þannig var það
vordaginn góða, þegar hún kom
með krummakvæði Davíðs á ung-
mennafélagsfund og las það þar.
Enginn, sem þarna var, hafði
heyrt þessa unga manns frá Fagra
skógi getið, þó að faðir hans væri
þjóðkunnur. Og mikla eftirtekt
vakti þessi nýi Ijóðatónn Davíðs.
Ungur maður, sem á hlýddi, sagði:
„Ég er viss um, að þarna er erð-
andi þjóðskáld á ferð.“ Mér er
vel í minni, hvernig frú Sigurlaug
las þetta kunna kvæði Davíðs. Má
þá ekki minna vera en ég segi frá
þvf, að hún var mjög góður upp-
lesari, einkum frábær ljóðlesari.
Rödd hennar var mjúk, falleg alt-
rödd, og með hinum hógværa inni-
leik, sem hún lagði í lestur sinn,
gæddi hún Ijóðin sérstöku lífi og
fegurð, sem gleymdist ekki. Hún
vissi sjálf áreiðanlega ekki hve vel
hún las.
Frú Sigurlaug var líka mjög vel
ritfær. Því miður hafði hún sig
lítt í frammi á því sviði og var
þag mikill skaði. En tæki hún sig
til, sem of sjaldan var, var hugs-
unin frjó og málfegurð og smekk-
vísi öll með ágætum. Og enn er
eitt, sem ég vil ekki gleyma að
geta, hún skrifaði forkunnar fagra
rithönd fram í háa eJli. Þrátt fyr-
ir það, að ég minntist á það í
haust, hve vel þeim Torfustaða-
hjónum tókst að koma heimili
sínu, strax á frumbýlisárum, svo
til vegs, að það var snemma róm-
að fyrir rausn og prýði, hlýt ég
að fara um það nokkrum orðum
nú, þegar húsmóðirin er kvödd.
Því að þó svo bezt verði eitt heim
ili vel úr garði gert, að bæði hjón-
anna standi einhuga að þvi, þá er
Svanhildur Þorsteinsdóttir
rithöfundur
Kveðja,
Frænka mín frú Svanhildur
Þorsteinsdóttir skáld og rithöfund
ur lézt í Landsspítalanum á ann-
an dag jóla en hafði legið
nokkra hríð þungt haldin. Er ég
’heimsótti hana nokkmm dögum’
fyrir andlát hennar á sjúkrahús-
ið áttum við saman mér ógleym-
anlega stund, sem ég er mjög
þakklát fyrir að eiga. Þar sem
hún veitti úr sjóði sinnar kristals-
skæru sálar. Við gerðum að gamni
okkar og timinn leið of fljótt.
Eg fór glöð heim á leið, en mig
grunaði ekki að svo skammt und-
an væri kveðjustundin. Því að
hugarvíl var hvergi nærri frænku
minni. Það lágu svo sterk bönd
milli frú Svanhildár og míns elsku
lega föðurs Erlings Pálssonar, sem
látinn er fyrir stuttu. Honum
þótti mjög vænt um börn Þor-
steins Erlingssonar, en hann og
þau voru bræðrabörn. Fann ég í
þessari heimsókn hjá frænku
minni svo glöggt samhljóm og
skyldleika þessara sálna. Frú
Svanihildur var hetja til hinztu
stundar. Störf hennar rek ég ekki
enda er ég hvergi nærri þeim
vanda vaxin í þessum kveðjulín-
um. Eitt vissi ég að hún var yndi
og eftirlæti föður síns eins og
sjá má í kvæðinu Svana Bú-Bú
Guillbrá.
Þegar við kveðjum ástvini okk-
ar megum við ekki gleyma að
þakka þær stundirj sem við feng-
um að hafa þá hjá okkur. Því
að allt er okkur lánað af lífsins
herra.
Ég votta sonum hennar, Þor-
steini og Stefáni samúð mína,
Hún Svana Bú-Bú er sofnuð.
Hún Svana Bú-Bú
sofnaði á annan jóladag
og hvílir herrans höndum í
ég heyrði sungið lag.
Það hljómar skært np himnasal
1 af hersköruníim þeim. ’
er fagna glaðir fríðri snót
sem ferðinni hét heim.
Hún skildi eftir syni tvo
sanna efnis menn.
Er halda Svönu merki hátt
þó sé hún hér ei enn.
Þeir muna hennar móðurást
þó að myrkva vilji él.
En þekkja þann er aldrei brást,
og burtu þurrkar hel.
Hún Svana Bú-Bú
sofnaði á annan jóladag.
Og hneigði höfuð ofur hægt
ég heyrði sungið lag.
Það hljómar skært um himnasal
af herskörunum þeim.
Er fögnuðu glaðir fríðri snót
sem ferðinni hét heim.
Ásta Erlingsdóttir.
þó jafnan hlutur húsfreyjunnar
meiri.
Það var þröngt í búi hjá mörg-
um á þessum fyrsta tug aldarinn-
ar og reyndar þrjá áratugina'
næstu. Bændu öfunduðu embætt-
ismennina af launum þeirra, en
satt að segja voru kjör prestanna
á þessum tíma ýfirmáta kröpp.
Það var því ekki af miklu að má,
hvað fjárráð snerti hjá Torfastaða
prestinum fyrstu árin. Féleysi frá
skólaárum og launin svo lág, að
þau hrukku á engan hátt fyrir
brýnustu lífsnauðsynjum. Samt
tókst að gera heimilið svo vel úr
garði, að þar vildu allir vera. Hjú-
in vildu ekki fara þaðan, enda
dvöldu þar sum þeirra áratugum
saman. Það var eins og þangað
ættu allir erindi, þó ekki væri
nema það að koma þar við, er leið
lá hjó garði. Þangað lögðu leið
sína menn og listamenn, stundum
komnir um langan veg og öllum
þótti gott þar að koma og þar
að vera. Torfastaðir voru eins kon
ar gestamiðstöð sveitarinnar. Og
þannig viljum við Tungnamenn
gjarnan að staðurinn verði fram-
vegis. Við viljum, að hann nái
sinni fyrri reisn. Við viljum ekk,
að þess fagri staður og góða bú-
jörð sé lögð í eyði.
Sú kona, sem hér er kvödd var
prestskona á Torfastöðum í hálfa
öld, og er því ekki að undra, þótt
henni væri sárt um staðinn. Hún
hafði miklar áhyggjur og þunga
drauma, af því staðurinn stendur
í eyði og óvíst um framtíð hans.
Um sama leyti og hún kvaddi
þennan heim, gerðist það, að eng
inn maður var á Torfastöðum síð
astliðig aðfangadagskvöld og jóla
nótt. Auðnin og tómleikinn ríkti
þar á hinni heilögu nótt, og þarna
hefur verið prestssetur frá því
skömmu eftir að biskupsstóll var
á stofn settur í Skálholti.
Áhugi frú Sigurlaugar fyrir
hvers konar menningarmálum var
mikill. Barnaskólinn í Reykholti
var hennar óskabarn og þeirra
•hjóna beggja. Hún var mjög með
í ráðum, þegar hann var byggður
og tók til starfa. Og margt gott
lagði iiún til þeirra mála. Samt
voru ekki allir sammála henni og
þeim hjónum um sum atriði þeirr-
ar framkvæmdar, enda oft úr
vöndu að ráða. Húm var lengi í
skólanefnd og vann að þeim mál-
um af einlægni og áhuga og lagði
jafnan gott til mála.
Síðustu 20 árin, sem hún bjó
á Torfastöðum, gaf hún sig mest
að kvenfélagsmálum. Hún hafði
forgöngu um stofnun Kvenfélags
Biskupstungna og var formaður
þess, þangað til að hún flutti burt
úr sveitinni. Þá var hún um ára-
bil í stjórn Kvenfélagasambands
Suðurlands og um allmörg ár í
skólanefnd Húsmæðraskóla Suður-
lands á Laugarvatni.
Frú Sigurlaug var frjálslynd í
trúmálum. Ég held, að þeir menn,
sem sanntrúaðir kallast af þvi, að
þeir binda trú sína föstum bönd-
um við játningar og kennisetn-
ingar kirkjufeðranna fornu, hefðu
varja viljað skipa henni á bekk
með sér. Þó hefði hún vel getað
setið á þeim bekk, að því leyti,
að hún var fordómalaus, virti
frjólsa hugsun og átti lítt með
að blanda geði með öðrum og
skiptast á skoðunum, þó ólíkar
væru. Hún var umfram allt sönn
og einlög i trú sinni, og þegar
sorgin svarf fastast að hjarta henn
ar, þegar drengurinn hennar dó,
og hún varð að kafa „á sorgarhafs-
botn, þar sem sannleiksperlan
skin,“ þá kom hún úr þeirri þungu
raun og þerraði tár sín í ljósi
hins eilífa kærleika.
Á hinni óvenju löngu prestskap
artíð eiginmanns hennar, séra Ei-
ríks, lék hún langoftast á orgel-
ið við guðþjónustur í Torfustaða-
kirkju, að undanteknum síðustu
árunum og þegar forföll hömluðu.
Hún réði miklu um sálmaval og
Framhald á bls. 12