Tíminn Sunnudagsblað - 11.11.1962, Blaðsíða 4

SCTUUÐ VID KA TA-
NESTJÖRN - DÝRIÐ
FYRIR DÓMSTÓLUM
V.
Á dögum Katanesdýrsins voru þeir
Símon Jónsson, bóndi á Geitabergi,
og Helgi Sveinbjarnarson, bóndi á
Hlíðarfæti, helztir fyrirsvarsmenn
Hvalfjarðarstrandarhrepps. Þá var
fyrir skömmu komin á ný skipan
sveilarstjórnarmála, og var Símon
hreppstjóri sveitaiinnar, en Helgi
cddviti hreppsnefndar.
Þessum mönnum var hinn mesti
vandi að höndum færður sumarið
1876. Það hafði raunar borið við víðá
um land, bæði fyrr og síðar, að ó-
kennilegum skepnum sæist bregða
fyrir, en hitt var fátítt, að skrímsl
settist að í byggð, og gerðist þar slík-
ur ógnvaldur sem Katanesdýrið var
nú oiðið. Sumir höfðu þó heyrt því
íleygt, að ormur mikill hefði haft
bólfestu í Skorradalsvatni endur fyrir
löngu og gerzt svo aisópsmikill á dög-
um séra Hallgrims Péturssonar, að
til landauðnar hoifði, unz Saurbæj-
arklerkur kvað yfir honum svo mergj-
aðar bögur, að hann festist við vatns-
botninn á endunum. En hvort tveggja
var, að menn lögðu lítinn trúnað á
þessar gömlu sagnir og auk þess
ekki lengur í Saurbæ sá klerkur, er
beitti svo bitrum andans vopnum.
Enginn hafði ætlazt til þess, að
sveitaryfirvöldin gengju fram fyrir
skjöldu á meðan Katanesdýrinu brá
aðeins fyrir endrum og sinnum. En
öðru máli var að gegna, þegar það
var orðið skaðvaldur í búfjárhögum
og meinvættur við aifaraveg. Þá var
til þeirra litið, hreppstjórans og odd-
vitans, um úiræði og forystu og þeim
talið skylt að firra byggðina háska.
Samt hefði það ef til vill enn dreg-
izt nokkuð úr hömlu, að þeir skærust
í leikinn, ef Halgi á Hlíð'arfæti hefði
ekki verið bróðir Ragnheiðar hús-
freyju í Katanesi. Hvergi var önnur
eins vá fyrir dyrum sem á heimili
hennar, og gat jafnvel svo farið, að
fólk hóldist þar ekki við, ef forynjan
léki miklu lengur iausum hala. Hefur
Ragnheiður án alls efa lagt fast að
bróður sínum að reynast sér drengur
í þessari nauð.
Vettvangur dýrsins var raunar á
mörkum Hvalfjarðarstrandarhrepps
og Skilmannahrepps, en með því að
Katanestjörn var af öllum talin hæli
þess, tjóaði þeim ekkj að víkja mál-
inu frá sér. Þó ráðguðust þeir um
þetta við oddvita Skilmannahrepps,
enda var honum málið' skylt. Loftur
Oddsson í Galtarholti var sem sé
oddviti þeirra í Skilmannahreppum,
og að Katanesfólkinu slepptu hvildi
óhugnaðurinn ekki þyngra á öðrum
en Galtarholtsmönnum. Vera má, að
leitað hafi verið á náðir sýslumanns
héraðsins, Theódórs Jónassens, en
hann bjó á Hjaiðarholti í Stafholts-
tungum, víð's fjarri þes-sum slóðum og
var þar á ofan værukær í embætti, svo
að þeir munu fljótt hafa orðið þess
áskynja, að Jítillar forsjár var að
vænta af honum í þessu máli, ef það
hefur á annað boi'ð verið borið undir
hann. Á hinn bóginn var Ijóst, að
dýrið varð ekki unnið nema með
talsverðum tilkostnaði, og hraus þeim
Símoni og Helga — og sjálfsagt Lofti
einnig — hugur við því, ef hann ætti
allur að leggjast á herðar hreppsbúa.
Það munu þeir ekki heldur hafa talið
sanngjamt, þar sem dýrið torveldaði
orðið' ferðir manna á þjóðleið.
VI.
Hinn fyrsta júlímánaðar þetta sum-
ar var brúðkaupsveizla á Draghálsi í
Svinadal, einmitt um þær mundir, er
tilbekkni Katánesdýrsins hafði náð há
marki Sínu. Húsfreyjan þar, Guðný
Andrésdóttir, sem hafði búið um hríð
ekkja, giftist þennan laugardag ein-
um vinnumanna sinna, Jóni Svein-
bjarnarsyni frá Oddsstöð'um. Kom
margt gesta í veizluna og sumir þeirra
um alllangan veg — utan af Akranesi
og ofan úr Borgarfirði — og að sjálf
sögðu hafa grannar og sveitungar fjöl
mennt að Draghálsi þennan dag, að
minnsta kosti þeir, sem álitsmenn
töldust.
Efalaust verður að telja, að Andrés
bóndi Fjeldsted á Hvítárvöllum, bróð-
ir brúðaiinnar, hafi verið meðal boðs-
gestanna, þótt ekki sé þess getið í
heimildum. Var hann vaskur mað'ur
og harðsækinn, skytta hin mesta og
nafnfrægur orðinn fyrir þær atlög-
ur, sem hann greiddi óvini laxins,
selnum í Hvítá, á þessum árum. Átti
Andrés langdrægan kúlurifill, róm-
aðan grip, sem hann hafði fengið frá
Englandi sér til fulltingis í sela-
hernaðinum. Var almæli, að allt
lægi dautt, ef Andrés á Hvítárvöllum
beindi þessum riffli að því.
Veizludaginn var landsynningsveðr
ur mikið og regn stritt, og áttu menn
ekki annars völ en sitja í húsum inni.
Hefur margt borið á góma meðal boðs-
gesta, og geta má sér þess til, að í
þessu hófi hafi verið að því vikið við
Andrés, hvort hann vildi freista þess
að vinna dýrið, ef eftir því yrði fal-
azt. Áreiðanlegt er það, að um þess-
ar mundir var undinn að því bráður
bugur að undirbúa atlöguna gegn
Katanesdýrinu, hvort sem það hefur
að því stuðlað eða ekki, að menn vissu
þá þegar, að Andrés myndi tilleiðan-
legur til þess :að koma á vettvang
með kúluriffilinn þann hinn enska.
Það mun með sannindum hermt,
þótt nú finnist ekki skjalleg gögn,
er staðfesti það, að Helgi á Hlíðar-
fæti færi um þetta leyti til Reykja-
víkur þeirra erinda að hitta að máli
sjálfan landshöfð'ingjann, Hilmar
Finsen, og leita hófanna um, að hann
héti fjárframlögum til herhlaups
gegn Katanesdýrinu. Náði Helgi fundi
landshöfðingjans og tjáði honum,
hvað í efni var, og er sagt, að það
hafi orðið að' samkomulagi þeirra á
milli, að Hvalfjarðarstrandarhreppur
skyldi engan kostnað hafa af s'tórræð-
um þeim, sem fyrirhuguð voru, ef
dýrið ynnist. Sneri Helgi heim við
þessi erindislok og þótti betur farið
en heima setið.
VII.
Ekki var Helgi fyrr heim kominn
en boðaður var almennur sveitarfund-
ur til þess að ræða um herför gegn
Katanesdýrinu. Mun sá fundur hafa
verið haldinn á þingstað sveitarinnar
í Saurbæ. Ekkert er um það kunnugt,
hversu fjölsóttur þessi fundur var, en
vart þarf þó að draga í efa, að flestir
SÍÐARI HLUTI FRÁSAGNAR UM KATANESDÝRIÐ
844
T í M I N N — SUNNUDAGSBLA®