Íslendingaþættir Tímans - 08.02.1984, Blaðsíða 16

Kristín J
Fædd. 27. nóv. 1894.
Dáin 3. maí 1983.
Seinni hluti síðustu aldar fór ekki mildunr
höndum um menn né málleysingja. Harðæri
laufskar og grisjaði, þar til aðeins sterkustu
stofnarnir stóðu eftir. Og það voru engir aukvisar
sem komust klakklaust í gegnum þann hreinsunar-
eld. En því oftar og meir sem hvönnin er blaðstýfð
og brumskorin, þeim mun meiri vöxt leggur hún
í ræturnar. Mannfólkið herpti skelina og lagði
allan lífsþróttinn í kjarnann. - Náttúrulögmálin
tefla sitt tafl af fyrirhyggju. Upp úr þessum
jarðvegi spratt aldamótakynslóðin. - Kristín J.
Guðmundsdóttir var fædd í Þverárdal, fremsta bæ
á Laxárdal í A-Hún þ. 27. nóv. 1984. Foreldrar
Guðmundur Finnbogason og Sigríður Jónsdóttir,
vinnuhjú þar.
En Brynjólfur stór-bóndi í Þverárdal ætlaði, að
þcirra tíma hætti, hjúum sínum arðbærari störf,
en að hampa eigin börnum.
Telpukornið var því, sólarhringsgömul, borin
út að Mjóadal til föðurömmu sinnar, Guðríðar,
sem tók henni af ástúð, - en litlúm efnum. - í
skjóli hennar var Kristín til 6 eða 7 ára aldurs.
Guðmundur fór vestur á fjörðu, stundaði sjó,
giftist þar og settist að á ísafirði.
Sigríður rakaði áfram í Þverárdal, svo 18 gusur
voru á lofti í einu, eins og einhver lýsti skerpu
hennar og dugnaði, dró böslur af vinnumönnum
og sinnti mörgu. - Baldvin skáldi kom þar við
sögu. - Glöð og söngvin sál vinnukonunnar ungu
og orðsnilld skáldsins runnu saman í eitt. Ávöxtur
þess varð lítið stúlkubarn, skírð Stefanía.
En þeim var ekki skapað nema skilja. - Við
dóttur sína Stefaníu kvað Baldvin: „Skýrleikssólar
sjá má vottinn/sem hér bólar á,/samt af ólánsakri
sprottin/ertu fjólan smá". - Með hana fluttist
hann til Ameríku, þar sem hún varð ættarmeiður
og merkur stofn íslenzkur, svo að barnabarn
hennar, sem aldrei hefir þó til íslands komið.
birtist nýlega á „skjánum" og las ljóð á íslenzku
af svo mikilli list og innlifun, að margur langskóla-
genginn heimaalningurinn mætti stoltur vera, ef
hann gerði betur. - En það er önnur saga. -
Sigríður giftist seinna og átti með manni sínum 4
börn. En við skulum fylgja Kristínu eftir ögn
lengra.
Amman veitti henni skjól og hlíf, þar til hún var
á 7. ári. Þá var Guðmundur sem áður segir giftur
og búinn að eignast fleiri dætur með konu sinni á
ísafirði. Þangað var Kristín send. Skyldi gæta
barna og vcra liðléttingur hjá stjúpu sinni. Á þeim
tímum byrjuðu börn snemma að vinna, en 6-7 ára
uppkreistir handleggir eru ekki burðugir, vatns-
fötur þungar, stiginn upp á lofið brattur, stjúpan
ergileg með sífrandi börn í pilsum. - Og pabbinn
úti á sjó. - Stelpunni var stundum ætlað meira en
hún var fær um. - Lundin stór en viðkvæm,
réttlætiskenndin rík og auðsærð, og kjarkurinn
meiri en úrræðin. Kristín hljóp að heiman, lá úti,
gerði stjúpuna hrædda og föðrurinn ráðalausan.
Og hún var send til baka.
Guðmundsdóttir
Næstu ár urðu Kristínu harður reynsluskóli.
Greyptust í minninguna og skildu eftir sig ör.
Hún var um tíma á ónefndum bæ í Langadal.
Konan var atkvæðalaus meinleysingi, en karlinn
ótugt. Hann vafði sig í gæruskinn og strigapoka,
lék drauga og forynjur og tryllti krakkann svo
honum lá við sturlun. Þá hló karlinn eins og kölski
sjálfur. Eitt sinn flúði hún undan honum og var
gripin á tæpasta bakka Blöndu. Þar munaði mjóu.
En henni var ætlað lengra líf.
Þó entist það ekki til að fyrirgefa þessum manni.
Eitt sumar var hún á bæ í Hegranesi og átti að
passa kvíaær. Það varð henni mikil þolraun. Hún
lítil og ókunnug, klettabríkurnar háar og allar
eins, að henni sýndist, drögin milli þeirra djúp og
leyningarnir óteljandi, svo stundum vantaði af
ánum. Húsbóndinn þekkti sitt lapd og sínar ær og
vissi hvar þær héldu sig hver og ein, en Stína litla
var látin hlaupa og léita upp aftur og aftur.
Karlinn glotti og hæddist að ratahættinum.
Svo fór hann og gekk að ánum vísum í
uppáhalds lautinni sinni. „En aldrei sagði hann
mér til, karlforsmánin," sagði hún löngu, löngu
seinna. Var þó hvorki dómhörð né langrækin að
eðlisfari. En þetta var sárt fyrir sálina, því hún
vildi gera vel.
Og hún Stína litla var látin vinna fyrri brauðinu
sínu, eins og önnur umkomulítil börn aldamótaár-
anna. í þrjú ár var hún á hrakhólum, við misjafnt
atlæti. En svo gekk hretið hjá og sólin tók að
skína.
Þegar hún var um 10 ára var hún tekin í fóstur
að Kirkjuskarði á Laxárdal af þeim ágætu hjónum.
er þar bjuggu þá rausnarbúi, þau Sigríður Björns-
dóttir og Stefán Guðmundsson. Þau höfðu misst
sinn einkason, en ólu upp Ingimund Bjarnason og
Kristínu frá þessum tíma til fullorðinsára. Fleiri
börn og ungmenni áttu þar góðu að mæta um
lengri eða skemmri tíma.
Þarna urðu þáttaskil í lífi Kristínar. Helköld
krumla harðræðisins breyttist í vermandi og
lýsandi sól. Kalsárin greru og kjarninn, sem var
góður, tútnaði út. Hún fékk tilsögn og vann öll
venjuleg heimilisstörf þeirra tíma, kennari var
fenginn á heimilið til að leiðbeina um undirstöðu-
námsgreinar og mikið var lesið, sungið ogkveðið.
Stefán var rómaður kvæðamaður og hafði
hljómfagra rödd. Ennþá geymast í lagboðum
kvæðalög við hann kennd.
Börn af næstu bæjum nutu einnig góðs af tilsögn
kennarans á Kirkjuskarði. Sonur ekkjunnar í
Núpsöxl, Helgi Magnússon, jafnaldri Kristínar,
fékk að hlaupa yfir skriðuna, þessa örstuttu
bæjarleið. Næmi hans, góðar gáfur og kapp, léttu
sporin, svo námið varð leikur einn.
Þau urðu líka goðir leikfélagar, Stína litla á
Kirkjuskarði og Helgi í Núpsöxl. Sú vinátta skaut
dýpri rótum.
Kristín óx og dafnaði og varð lífsglöð, dugleg
og vel verki farin ung stúlka. Hún hleypti
heimdraganum og dreif sig í Kvennaskólann á
Blönduósi. Þangað sótti Helgi hana, þau giftu sig
og fóru að búa í Núpsöxl.
Fyrsta barnið Egill fæddist 4. ág. 1919, Guð-
ríður Bjargey 16. mars 1921, Þórólfur 27. okt.
1923, Guðmundur 30. júní 1926, Kristín 23. ág.
1927, Maria 7. apríl 1933o'gStefán Sigmundurl9.
sept. 1934.
Harðindaárin í kring um 1920 lögðust þungt í
Laxdælinga. Þar er þröngt milli fjalla, sólafgangur
stuttur, vetrarríki mikið, en sumarfagurt ,og
grösugt. Þau máttu því hafa sig öll við ungu hjónin
í Núpsöxl, eins og geta má nærri.
Vinnan var þrotlaus, nýtnin og sparsemin
fullkomin.
Þá kom sér vel að Kristín var kjarkmikil, dugleg
og úrræðagóð og Helgi fjárglöggur ráðdeildar-
maður, traustur og ábyggilegur og vel látinn af
öllum. Kotið var Iítið, skepnurnar fáar, en vel
með farnar, og börnin mörg.
Stundum þurfti að drýgja tekjurnar með vega-
vinnu, skipavinnu eða öðru utan heimilis í
ígripum, milli mestu anna.
Kristín gekk í öll útiverk jöfnum höndum.
Hafði þó ærinn starfa innanbæjar með öll þessi
börn, meðan allt var unnið í höndum. Spunnið,
prjónað og saumað'. Allir skór, á alla þessa fætur,
gerðir úr skæðaskinni heima, verptir, bryddaðir
og þvengjaðir. - Og bættir, því allt þurfti að spara,
líka gærur og húðir. Þær þurfti að leggja inn í
reikninginn hjá kaupmanninum, svo ekki hallaðist
á. Það þurfti að flóa mjólkina, gera skyrið,
strokka strokkinn, hnoða mikið brauð og baka í
hlóðum, sjóða slátur í margar tunnur og gera mat
úr öllu sem til féllst, bera vatn úr læknum í mat
og þvotta, og skolpið út. í miklum snjó á vetrum
voru oft margar tröppur niður að bununni, og
alltaf þurfti að moka, þegar fennti í.
Ætla mætti að dagleg störf við slíkar aðstæður
Framhald á bls. 1 3
16
ÍSLENDINGAÞÆTTIR