Fréttablaðið - 30.12.2008, Blaðsíða 24
30. DESEMBER 2008 ÞRIÐJUDAGUR6 ● fréttablaðið ● áramót
6. janúar 8. janúar
Byssupúður, sem er undirstaða
flugelda, var fyrst búið til í Kína.
Flugeldar voru fundnir upp fyrir
tilviljun í Kína fyrir um það bil tvö
þúsund árum. Þá er talið að kín-
verskur kokkur hafi óvart bland-
að saman þremur efnum, KNO3
(saltpétri), brennisteini og kolum.
Efnin voru hituð yfir eldi og þurrk-
uð þar til úr varð svart púður sem
sprakk þegar kveikt var í því.
Þannig varð til það efni sem við í
dag þekkjum sem byssupúður.
Kínverjarnir þróuðu efnið frek-
ar. Settu það í hola bambusstöng
og hentu í eld. Við þetta sprakk
stöngin og púðurkerlingin (kín-
verjinn) var fæddur. Eftir þetta
spiluðu púðurkerlingar mikinn
þátt í hátíðarhöldum í Kína.
Púðrið var vissulega ekki
hættulaust og Kínverjar höfðu
að hundrað árum liðnum útbúið
nokkur vopn með sprengikrafti.
Til dæmis örvar úr púðurfylltum
bambusstöngum. Áður en langt
um leið breiddist þekkingin um
púðrið til vesturs. Englendingur-
inn Roger Bacon (1214-1294) var
fyrstur Evrópumanna til að rann-
saka púðrið og skrifa um það.
Hann komst að því að KNO3, eða
saltpétur, væri drifkrafturinn í
púðrinu. Hann gerði sér grein
fyrir eyðingarmætti efnisins og
skrifaði því allt á dulmáli sem eng-
inn leysti næstu hundruð ár.
Það var árið 1560 sem evrópsk-
ir efnafræðingar náðu að auka
sprengikraft byssup úðursins með
því að leika sér að hlutföllum efn-
isins. Lokaniðurstaðan var þessi:
75 prósent saltpétur, 15 prósent
kol og 10 prósent brennisteinn.
Þessi hlutföll eru enn notuð í dag.
Þeir sem breyttu flugeldum í
sanna listgrein voru Ítalir. Þeir
fundu upp raketturnar sem var
hægt að skjóta upp í loftið og
sprungu þannig að þær mynduðu
litrík ljós sem lýstu upp himininn.
Það var ekki fyrr en á nítjándu öld
sem fundin var upp leið til að fá
rauða, græna og bláa liti í flugeld-
ana en áður voru litirnir aðeins
gulir og appelsínugulir. - sg
Flugeldar í tvö þúsund ár
Flugeldar lýsa upp himininn yfir Sydney. NORDICPHOTOS/GETTY
Áramót í Reykjavík. FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR Áramótunum fagnað í París.
Áramótin með sínum gleðilát-
um henta ekki öllum. Sérstaklega
eru sum gæludýr viðkvæm fyrir
sprengjulátum sem einkenna
þessa hátíðisstund. Sum dýrin
geta orðið logandi hrædd og því
þarf að gera ráðstafanir svo þeim
líði betur og hræðslan hafi ekki
áhrif á gleði þessarar stundar.
Hér eru nokkur ráð sem gott er
að fylgja þegar áramótin renna í
garð. Ekki skal hleypa köttum og
hundum út á gamlárs- og nýárs-
dag eða á þrettándanum. Þau gætu
orðið hrædd og hlaupið í burtu eða
jafnvel orðið fyrir bíl.
Ef hundur sýnir hræðslumerki
við sprengingar er mikilvægt
að fólkið í kringum hann haldi
ró sinni og sýni jafnvel gleðivið-
brögð. Ekki skal vorkenna hund-
inum því það gæti ýtt undir ótta
hans. Einnig hafa lyktarhormón
gefið ágæta raun en þau eru talin
draga úr streitu og kvíða án auka-
verkana. Þessi lyktarhormón fást
án lyfseðils hjá dýralæknum.
Gott er að útbúa skot þar sem
dýrið getur leitað skjóls. Til dæmis
á stað sem það venur komur sínar
á, í búri eða stórum kassa. Ekki
skal draga hundinn fram hafi
hann fundið sér öruggan stað en
best er að hafa ljósin slökkt í skot-
inu, en kveikt ef miklir glampar
eru af sprengingum. Tónlist getur
minnkað hávaðann frá sprenging-
um. Sé dýrið haldið ofsahræðslu
getur verið gagnlegt að gefa því
róandi lyf.
Hestar verða einnig mjög
hræddir við skotelda og ættu því
að vera inni í húsum í kringum
áramótin. Gott er að byrgja rúður
í hesthúsum og hafa kveikt á út-
varpi. - sg
Gætt að dýrunum
Það taka ekki öll dýr því jafn rólega og þessi bolabítur. NORDICPHOTOS/GETTY
● SÖLUSTAÐIR BJÖRGUNARSVEITANNA Flugeldasala björg-
unarsveitanna stendur nú sem hæst. Sveitirnar selja um allt land og má
nálgast upplýsingar um sölustaði á heimasíðu Slysavarnafélagsins Lands-
bjargar, það er www.landsbjorg.is.
Í Reykjavík selja björgunarsveitirnar meðal annars flugelda í húsi Flug-
björgunarsveitarinnar við Flugvallarveg, við Bónus í Holtagörðum og við
Sundlaug Vesturbæjar. Einnig eru flugeldar seldir við Nettó í Mjódd og
við Spöngina í Grafarvogi.
Í Kópavogi má nálgast flugelda við Salalaug, við Byko í Breiddinni og
við Toyotahúsið á Nýbýlavegi 2.
Í Hafnarfirði verða flugeldar seldir í Björgunarhúsinu, Flatahrauni 14,
við Haukahúsið og í Firðinum.
Mosfellingar geta keypt
flugelda í Björgunarhúsinu við
Völuteig 24 og við gamla Krónu-
húsið við Háholt.
Á Akureyri verða flugeldar
seldir í Björgunarsveitarhúsinu við
Hjalteyrargötu 12 og á Hornafirði
má kaupa flugelda í húsi Björgunar-
félagsins á Áslaugarvegi 9. - rat
F
R
É
T
TA
B
L
A
Ð
IÐ
/R
E
U
T
E
R
S