Tíminn - 07.12.1991, Blaðsíða 6

14
HELGIN
Laugardagur 7. desember 1991
FRIÐRIK SHOPUSSON OG SIGRÍÐUR DÚNA
KRISTMUNDSDÓTTIR:
Friðrik
kemur lítið
nálægt
jólahaldinu
„Þetta eru fjórðu jólin, sem við Frið-
rik eigum saman," segir Sigríður
Dúna Kristmundsdóttir mannfærð-
ingur. Jólahaldið fellur ágætlega
saman hjá okkur, ekki síst vegna
þess að Friðrik er fyrirmyndar mað-
ur að elda fyrir - borðar allan mat og
kvartar ekki yfir neinu, en hefur orð
á því þegar honum þykir eitthvað
gott. Eg held að honum væri nokk-
uð sama hvað hann boröaði á að-
fangadagskvöld. Ég hef skoðun á því
hvaða matur á að vera á borðum á
aðfangadagskvöld og Friðrik borðar
hann.“
Sigríður Dúna segir að þau hafi
bæði verið vön að borða rjúpur á jól-
unum og að því levti fari smekkur
þeirra vel saman. Asamt rjúpunum
er soðið hangikjöt uppistaðan í há-
tíðamatnum. Hangikjötið er soðið á
Þorláksmessu til þess að fá smá
,jólalykt“ í bæinn.
Desember er einn mesti annatím-
inn á Alþingi og þegar líður á mán-
uðinn fjölgar þingfundum og vinn-
tími þingmanna og ráðherra verður
meira og minna allur sólarhirngur-
inn.
Þar af leiðandi hefur Friðrik lítið
komið nálægt jólahaldinu og yfir-
leitt ekki átt lausa stund fyrr en á
þorláksmessu.
„Þessi ár sem við höfum verið sam-
an hefur hann ekkert birst hér til
þess að taka þátt í jólaundirbúningi
fyrr en á þorláksmessu og þá að von-
um dauðþreyttur," segir Sigríður
Dúna. „Ég þekki þetta frá því að ég
sat á þingi sjálf. Þannig að ef hann
nær að kaupa jóiagjöf handa mér er
það bara býsna gott.“
Hangikjöt, rjúpur og ís
að hœtti Sigríðar Dúnu
Hangihjöt:
Uppskriftin að hangikjötinu er
hefðbundin og einföld. Kjötið er
sett í pott með vatni og ekki krydd-
að að öðru leyti en að örlítill sykur
er settur saman við vatnið. Eftir að
suðan er komin upp er kjötið soðið
við vægan hita í um það bil klukku-
tíma á hvert kíló. Þegar kjötið er
soðið er það látið kólna í soðinu.
Það er síðan borið fram með með-
Iæti eftir smekk.
Rjúpur:
Rjúpurnar eru hamflettar, stráð
yfir þær salti og þær „spekkaðar",
þ.e. fylltar með fleski eða svínafitu.
Bringurnar eru síðan brúnaðar upp
úr smjöri á pönnu. Rjúpurnar eru
settar í pott með vatni, en varast ber
að hafa vatnið of mikið, vegna þess
að soðið er notað í sósu. Eftir tæpa
klukkutíma suðu eru rjúpurnar til-
búnar. Soðið er uppistaðan í sós-
unni, en eftir að það hefur verið
sigtað er hveitihristingur hrærður
saman við. Ef rjúpurnar eru góðar
þarf ekki að krydda sósuna að öðru
leyti en bæta út í þær vænni krukku
af heimalöguðu rifsberjahlaupi.
Þannig fær sósan keim af ávaxta- og
villibráðarbragði. Að lokum er
þeittur rjómi borinn fram með sós-
unni.
Heimatilbúinn ís, sem
eftirréttur:
Eftirrétturinn hennar Sigríðar
Dúnu er „parfait" heimalagaður ís
af frönskum uppruna. Parfait,
stendur fyrir orðið fullkomin, en
ísinn samanstendur af 3 eggjarauð-
um, tæplega 1 dl. af sykri og 3 dl. af
rjóma.
Eggjarauðurnar eru þeyttar sam-
an við sykurinn og hrærunni síðan
blandað saman við stífþeyttan rjóm-
an. Þetta er síðan sett í form og
fryst, en á meðan ísinn er að kólna
er gott að hræra í honum öðru
hvoru. Parfait er síðan borinn fram
með heitri súkkulaðisósu.
„Það á að gefa börnum brauð að bíta í
á jólunum “. Allt fram á 20. öld var:
BRAUÐ
hátíðarmat-
ur á íslandi
Á nítjándu öld var helsta hnoss-
gætið á jólum magájar, sperðlar og
bringukollar. Jólagrauturinn þótti
einnig ómissandi, sem ýmist var
spaðgrautur, bankabyggsgrautur
með sýrópsmjólk útá, eða hnaus-
þykkur grjónagrautur með rúsín-
um. Þetta kemur fram í bókinni
Saga daganna eftirÁrna Björnsson.
„Það á að gefa börnum brauð að
bíta í á jóiunum", segir í vísunni,
enda var.brauö lengstum fágætt á
íslandi vegna íélegs innflutnings á
mjöli. Því var brauð meðal alþýðu
mann fremur hátíðarmatur, þótt
ekki væri annað en flatkökur og
pottbrauð.
Laufabrauð er nefnt í elstu mat-
reiðslubók sem út kom hér á landi
árið 1800 og heitir Einfalt Matr-
eidslu Vasa-Qver fyrir heldri
manna Húsfreyjur. Þar segir:
„Laufabrauð eður kökur af hveiti-
deigi, vættu í sykurblandinni góðri
mjólk eður rjóma, útskornar ýmis-
lega, og soðnar í bræddu smjöri,
eru svo algengin, að frá þeim þarf
ekki meira að segja."
í bók Árna segir: „Þótt ýmis
skrautbrauð séu til í öðrum lönd-
um, þekkjast ekki algjörar hlið-
stæður laufabrauðs. Athygli vekur,
hversu næfurþunnt það á að vera,
og mætti geta þess til, að mjöl-
skorturinn hafi valdið því í upphafi.
Útskurðurinn gat einnig valdið því
að kakan yrði enn matarminni en
ella. Hinsvegar var þarna komin
bráðfalleg og gómsæt kaka, sem
gaman var að borða, þótt hver
maður fengi kannski ekki nema
eina slíka."
Eftir miðja 19. öld verður laufa-
brauðið mjög bundið við Norður-
land. Á allra síðustu árum hafa
hins vegar margir tekið þennan sið
upp sér til gamans.
Árni segir enn fremur í bók sinni
að kaffið komi til sögunnar á ís-
Iandi um 1760, en eftir miðja 19.
öld er farið að veita það á aðfanga-
dagskvöld. ,A1eð kaffinu voru helst
borðaðar lummur með sýrópi eða
, pönnukökur. í Gilsbakkaþulunni
er getið um te með sýrópi sem hina
dýrlegustu jólafæðu. Er þar líklega
um að ræða íslenskt grasate".
Fyrir tíma eldavéla var mest allt
kaffimeðlæti steikt, t.d. lummur,
pönnukökur og kleinur. Eldavélar
með bakarofni verða ekki algengar
á íslandi fyrr en upp úr 1920 og um
leið verður talsverð breyting á jóla-
mat fólks, einkum í sveitum. Jafn-
framt er farið að flytja meira inn af
hveiti, sykri og örðu sem þurfti til
bakturs. í nokkra áratugi var tíska
að eiga sem fjölbreytilegastar
kökutegundir er gesti bar að garði,
en mest var vandað til kökubakst-
urs fyrir jól. Smákökubakstur er
enn sjálfsagður hluti jólaundir-
búningsins á fjölmörgum heimil-
um hérlendis og fjölbreytnin í
smákökum og jólagóðgæti er sífellt
að aukast.
Hér eru rifjaðar upp nokkrar
gamlar og góðar jólauppskriftir á
laufabrauði og smákökum.
LAUFABRAUÐ (35 stk.)
1 kg hveiti
1 1/2 tsk. lyftiduft
1 tsk. salt
5-6 dl mjólk
Fita til að sjóða í
Mjólkin er soðin. Hveitið er sett á
borð. Þar í blandað salti og lyfti-
dufti. Mjólkinni er hrært sjóðandi
heitri saman við. Hrært í þar til
deigið er alveg jafnt, en vel þykkt.
Þá er dcigið hnoðað saman þar til
það er gljáandi, hart og sprungu-
laust, en það má ekki festast við
borðið. Það á að vera seigt og hart.
Hnoðað í lengjur, sem skornar eru
í jafn stóra bita. Bitarnir hnoðaðir
á milli handanna í jafnar kökur,
sem eru flattar út eins þunnt og
mögulegt er. Þá er kakan tekin
undan diski og skorin með alls
konar laufaskurði. Kökurnar eru
soðnar í feiti við mikinn hita og
eiga að vera ljósbrúnar.
HÁLFMÁNAR
500 g hveiti
200 g smjörlíki
200 g sykur
1 1/4 dl mjólk
1 tsk. hjartasalt
1 egg —
1 tsk. kardimommur
250 g sveskju- eða
ávaxtamauk
Búið til hnoðað deig, það breitt
þunnt út. Búnar til kringlóttar
kökur með móti. Hálf til ein te-
skeið sveskju- eða ávaxtamauk lát-
ið á miðja kökuna og hún klemmd
saman með gaffli. Kökurnar
smurðar með hrærðu eggi. Bakað-
ar ljósbrúnar við góðan hita.
SPESÍUR
125 g smjörlíki
125 g hveiti
125 g sykur
125 g möndlur
1/2 egg
Smjörlíkið er mulið í hveiti. í það
er blandað sykrinum og möndlun-
um, er afhýddar hafa verið og sax-
aðar mjög smátt. Eggið, látið í og
hnoðað. Flatt þunnt út. Búnar tii
kringlóttar kökur með móti. Því
næst er tekið innan úr kökunum
með öðru minna móti. Bakað ljós-
brúnt.
VANILLUHRINGIR
250 g hveiti
185 g smjörlíki
125 g sykur
1 egg
1/4 tsk. hjartasalt
vanilla
Hveiti og hjartarsalti er sáldrað á
borð. Smjörlíki mulið í. Vanillu og
sykri blandað saman við. Vætt í
með egginu. Hnoðað uns það er
jafnt og engar eggjarákir sjást.
Hveiti sáldrað á bretti og deigið lát-
ið á það. Látið bíða hálfa eða heila
klukkustund eða þar til að það er
orðið stíft. Blikkmót sem til þess
eru ætluð eru sett í söxunarvél.
Deigið saxað. Kemur þá fram bár-
ótt lengja sem skorin er sundur og
búnar til hæfilega stórir hringir.
Látið á smurða plötu og bakað ljós-
brúnt.
KÓKÓSMAKKARÓNUR
2 eggjahvítur
100 g sykur
90-100 g kókósmjöl
Eggjahvíturnar eru þeyttar vel
stífar. Sykrinum hrært saman við,
síðan kókósmjölinu. Sett með te-
skeið á smurða plötu. Bakað við
meiri yfirhita í 10 mínútur, ljós-
brúnt.