Fálkinn - 20.12.1946, Blaðsíða 40

40 JÓLABLAÐ FÁLKANS 1946
Þanniff leil Dómkirjan úl fram að árinn 1848. Teikning eftir clr. Jón Helgason biskup.
Dómkirkjan í Reykjanik hundrað og Hmmtíu ára gomul
Saga dómkirkjunnar í Reykjavík er merkileg fyrir
margra hluta Sakir. Hún sýnir vel hvernig aðstaðan var
til meiri háttar byggingaframkvæmda hér á landi fyrir
hálfri annarri öld. Hún sýnir samgönguerfiðleikana, —
og síðast en ekki síst hið óbærilega stjórnarfar, tregðu
og nánasarskap danskra stjórnarvalda á þeim tímum.
í hálfa aðra öld hafa klukk-
ur Dómkirkjunnar vi'ð Austur-
völl kallað söfnuð hennar til
helgra tíða. Ilálfa aðra öld
hafa reykvísk hörn verið hor-
in þangað til skírnar og jafn
lengi hafa andaðir líkamar
borgaranna verið bornir það-
an til hvílunnar hinstu.
Það var 6. nóvember 1796,
sem Dómkirkjan var vígð. Það
gerði Markús Magnússon stift-
prófastur i Görðum. Hann var
þá settur biskup, því að dr.
Hannes Finnsson biskup andað-
ist þremur mánuðum áður. Líka
var það séra Markús, sem vigði
fyrsta prestinn, sem vígslu tók
í guðshúsi þessu. Sú vígsla fór
fram viku eftir kirkjuvigsluna
sjálfa, en presturinn, sem þá
gerðist þjónn drottins var séra
Eiríkur Guðmundsson, en hann
gerðist sálusorgari Hvalnes-
inga og Kirkjuvogsmanna.
Ekki hefir dómkirkjan allt-
af verið stevpt í sama mótið
og hún er nú í. Nokkru fyrir
miðja síðustu öld var hcnni
breylt i það form, sem hún er
nú i. Þeirri breytingu var lokið
1818.
Það gekk engan veginn slysa-
Iaust að koma kirkjuilni upp.
Það var mesta hörmungasaga
og sýnir ljóslega þann skræl-
ingjabrag, sem var á öllum
stjórnaháttum Dana hér á
landi, þeirri þröngsýni, sem
ríkti i allri stjórn landsins og
nánasarhættinum i fjárfram-
lögum stjórnarvalda til is-
lenskra framfaramála.
Það tók hvorki meira né
minna en átta ár að koma
kirkjunni upp, og var hún þó
miklu minni en hún er nú.
Strax sama árið og Revkja-
vik fékk kaupstaðarréttindi,,
kom hingað timburfarmur með
við, sem átti að fara í dóm-
kirkju. Var þessi fyrsta ganga
ill, því að nær helmingur við-
arins var fúinn og lítt nýtur.
Timbri þessu var staflað í fjör-
una og stóð þar samfleytt
fjögur ár, óvarið fyrir stormi
og regni, sólskini og særoki.
1789 ventu hinir vísu stjórn-
arherrar kvæði sínu í kross og
ákváðu, að ekki skyldi reisa
hér timburkirkju lieldur stein-
kirkju og skyldi vinna efnið
iir íslenskum steini. Kom nú
nýr efniviður frá Höfn og þar
með 6 smiðir. Yfirsmiðurinn
var Svendsen nokkur. Þessum
dönsku meisturum var fenginn
bústaður í tugthúsinu, vegleg-
asta húsi kaupstaðarins. Seinna
kom steinsmiður, sem Larsen
hét.
Nú var farið að afla grjóts
i húsið. Ekki þurfti langt að
leita. Reykjavíkurhær var ekki
stór og nóg var grjótið í kring.
Grjótið var að mestu tekið upp
vestur í Grjótatúni og eitthvað
lika úr holtinu austan við læk-
inn.
En liægt mjakaðist óleiðis.
Þegar liðið var á þriðja ár frá
þvi að byrjað var á undirstöð-
unum, var ekki enn komið að
því að fullreistir væru veggirn-
ir og gaflarnir. Mundi það hafa
orðið býsna dýrt hús nú á dög-
um, með núgildandi kaup-
gjaldi og byggingarkostnaði.
Iðnaðarmennirnir dönsku, sem
unnu að verkinu, reyndust
vera hinn versti tartaralýður,
hysknir og latir. Þeir höfðu
það til að hlaupast úr kirkju-
vinnu, þegar þeini þóknaðist
og þótti sér lienta. Unnu þeir
þá jafnvel hjá ýmsum borgur-
um bæjarins, sem þurftu á
smiðum að lialda.
Nú liætti ýmsum hugsandi
íslendingum að lítast á blikuna.
Ólafur Stephensen varð stift-
amtmaður hér árið 1790 og
nefndi hann til menn að rarin-
saka þessa ærið síðbúnu kirkju-
byggingu. Varð það álit nefnd-
ar manna, að hin mesta for-
smán væri að verkinu.
Ólafur hugðist nú taka í
hnakkadrambið á þessum ó-
trúu þjónum og tugta þá til.
Setti hann fyrirmæli um vinn-
una og svo daglegan vinnu-
tíma. Þeir áttu að vinna 12
klukkutima á sumrum en 8 á
vetrum. Mega menn af þessii
sjá, að 8 stunda vinnudagur er
engan veginn ný bóla á landi
voru!
Þá var settur yfirumsjónar-
maður með verkinu og hann
ekki valinn af verri endanum,
sjálfur tugthúsráðsmaðurinn,
Scheel að nafni.
En ekki fellur tré við hið
fyrsta högg. Dönslui kirkju-
smiðirnir virðast hlt hafa skip-
ast við afskipti þeirra virðulegu
embætismanna, stiftamtmanns-
ins og tugthúsráðsmannsins.
Suinarið eftir er verkið enn
sett undir athugun skoðunar-
nefndar. Ekki voru þá veggirn-
ir enn komnir í þakhæð. Enn
var haldið áfram og í árslok
1792 mátti svo heita, að kirkj-
an væri komin undir þak. En
eftir var að innrétta og ganga
frá fjölda mörgu.
Ælla má, að guðræknir
Reykvikingar hafi nú verið
orðnir langeygðir eftir dóm-
lcirkju sinni og var nú enn hert
á. Horfði nú fremur vænlega.
En Adam var ekki lengi í
Pardís! Enn átti ein raunin að
steðja að veslings kirkjunni.
Segist dr. Jóni Helgasyni svo
frá (en á frásögn hans er þessi
grein hvggð að mestu leyti):
„En þegar fram á árið
kom (1793), komu i ljós
mestu missmíði ó þaki kirkj-
unnar og þaksteinslagningu.
Iíæmi skúr úr lofti, streymdi
Dómkirkjan. Myndin tekin nm kvöld. (Ljósm.: Carl Ólafsson).