Vikan - 25.08.1966, Blaðsíða 26

Björgvin í Garði, bróðir Þuru Fjölskyldan í hlaðvarpanum. Starri bóndi í Garðijakobína og börn þeirra: Stefanía, Sigríður Kristín
skáldkonu. og Kári. Á myndina vantar Sigrúnu Huld, sem varið heiman.
Viðtal við Jakobínu Sigurðardóttur, húsfreyju í Garði í Mývatnssveit, og höfund Dægurvísu og
fleiri bóka. Margir telja hana fremsta kvenrithöfund okkar um þessar mundir.
Eftir Dag Þorleifsson.
„Mývetningar væru ekki meiri
menn en aðrir menn, ef ekki
væru Austurfjöll, silungurinn og
Jón á Gautlöndum.“ Svo mælti
orðheppinn Mývetningur, Jón
Tómasson á Kálfaströnd eitt
sinn um sveitunga sína, sem
sagðir hafa verið þingeyskastir
allra Þingeyinga. Og þótt ekki
hafi verið nema vatnið með sín-
um silungi, hefði líflegur sann-
leiksneisti falist í þessari um-
sögn. Þessi fiskur sá manns-
öldrum saman til þess, að í sveit-
inni ríkti velsæld, þegar það var
talin ærin velsæld að svelta ekki
heilu eða hálfu hungri lengri eða
skemmri tíma ársins. Á hungur-
vorum niðurlægingaralda var
Mývatn Þingeyingum það sama
og Drangey Skagfirðingum;
þangað sóttu menn úr mörgum
sveitum eftir lífsbjörg í þeim
fiski, sem brást síður en önnur
gæði þessa lands þjösnalegrar
náttúru. Og þeim var vel tekið
við Mývatn; þar hefur löngum
búið gott fólk, enda viðurkenndi
það jafnvel sú kjaftfora Látra-
Björg, með fyrirvara þó:
Mývatnssveit ég vænsta veit
vera á þessu láði.
Og fólkið gott, en fær þann vott
að fullt sé það af háði.
Já, enn í dag eru þeir glettnir
menn og glaðværir, Mývetningar,
og láta óspart fjúka í kveðling-
um, enda hefur verið sagt, að
þar væri skáld á hverjum bæ.
Nú til að mynda eiga þeir í sín-
um hópi skáldkonu, sem af ó-
fáum mun viðurkennd fremsti
núlifandi rithöfundur fslands úr
liði kvenna, þótt einhverjar aðr-
ar kunni að eiga sér eins stóran
lesendahóp. Þetta er ekki lítið
atriði á þessum árum, þegar
helmingur íbúa landsins býr í
höfuðborg þess og útborgum
hennar og auðæfi þess og menn-
ing safnast í vaxandi mæli á
þennan litla blett við Faxafló-
ann. — Þessi skáldkona er Jako-
bína Sigurðardóttir í Garði, gift
Þorgrími Starra Björgvinssyni,
bónda þar, sem líka er ágætt
skáld, enda bróðursonur þeirrar
velþekktu Þuru í Garði.
Já, hún Jakobína. Raunar er
hún nú ekki Mývetningur að
uppruna; hún er fædd á lokaári
heimsófriðarins fyrri í Hælavík
norður á Hornströndum. Sú vík
er nú í eyði sem önnur byggð
norður og vestur þar. Þar voru
þó ekki alls fyrir löngu blómleg
þorp, svo sem Hesteyri, en þang-
að fluttu foreldrar hennar frá
Hælavík. Við gefum Jakobínu
orðið:
— Upphaflega skapaðist þarna
atvinna kringum norska hval-
veiðistöð. En þegar hvalurinn
hvarf, kom Kveldúlfur í staðinn
með síldarverksmiðju. Þar unnu
Hesteyringar árum saman fyrir
lægsta kaup, sem þá þekktist
hér á landi, og gerðu ekki verk-
fall nema einu sinni, og það fór
út um þúfur. Því Kjartan Thors
kom norður og talaði þá til. Þeir
héldu áfram að vinna á sama lága
kaupinu og áður, en fáum árum
síðar pakkaði þó Kveldúlfur
saman og fór. Þá var hann búinn
að græða eins og hann taldi
mögulegt í þeim stað, og færði
sig um set. Þá fór heldur en
ekki um þá Hesteyringa, sem
héldu að hann myndi um aldur
og ævi meta við þá lága kaupið.
Svo kom stríðið og herstöðin
í Aðalvík. Þetta voru úrvalsmenn,
Bretarnir sem þarna voru, enda
var sagt að þeir hefðu leitazt
við að hafa slíka menn á þeim
stöðum, þar sem fátt fólk var
fyrir. Það kom aldrei til neinna
vandræða milli þeirra og fólksins
í kring; meira að segja varð ekk-
ert ástand. Ein stúlka úr sveit-
inni átti að vísu ástandsbarn, en
hún eignaðist það fyrir sunnan.
Og hernum fylgdi atvinna. En
svo var saminn friður úti í heimi
og þá þýddi ekki að biðja Jesús
sinn almáttugan um meira stríð.
Bretinn fór og atvinnan með hon-
um og grundvöllurinn fyrir bú-
setu á Hesteyri.
Það sem ég vil segja með þessu,
bætir Jakobína við og skær augu
hennar, sem stöðugt virðast
horfa á óhlutlægan veruleika,
sem að vísu er innan þess hlut-
læga sjóndeildarhrings en líka
utan hans, verða enn skærari, —
er að ef íbúar Sléttuhrepps hefðu
treyst á sjálfa sig í staðinn fyrir
aðra — Norðmenn og Kveldúlf
og her — þá væri þessi sveit mjög
trúlega enn í byggð. Hefðu þeir
byggt upp atvinnulíf sitt sjálf-
ir í stað þess að treysta til þess
utanaðkomandi aðilum — þá
hefði getað farið öðruvísi
og betur. Þetta víti mætti vel
verða til varnaðar okkar þjóð,
sem nú bindur svo mikið traust
við fjármagn erlendra stórfyrir-
tækja og ál og gúr.
— Þú ert á móti gúrnum?
— Auðvitað er gott að fá at-
vinnuna, sem honum fylgir, en
við óttumst mörg, að náttúru-
verðmæti þessarar sveitar muni
spillast við tilkomu verksmiðju-
þorps. Raunar er ennþá hvergi
nærri víst að það rísi nokkurn-
tíma, þvi bandaríski auðhring-
urinn, sem leggur til fjármagnið,
hefur enn ekki undirskrifað
samningana um þetta iðjuver.
Það lítur út fyrir að yfirvöld
okkar hafi rokið út í þetta til
að stinga dúsu upp í Norðlend-
inga til mótvægis við áliðjuna
við Straum, sem Sunnlendingar
eiga að fá.
— Hvernig líst þér á álsamn-
inginn?
— Þá kem ég aftur að því, sem
ég minntist á áðan. Þessi samn-
ingur hefði ekki þurft að vera
neitt hættulegur. Ef við hefðum
til dæmis gert svissneska álfyrir-
tækinu að leggja fram 100—200
milljónir króna árlega, sem hægt
hefði verið að verja til að styrkja
þetta vesalings vandræðabarn,
landbúnaðinn, svo eitthvað sé
nefnt. Slíkar kröfur getur sú þjóð
gert, sem hefur eigin atvinnu-
vegi svo vel uppbyggða, að hún
getur staðið á eigin fótum og
treyst á sjálfa sig. Sú þjóð getur
óhrædd flutt inn fjármagn er-
lendra stórfyrirtækja, því hún er
ekki háð þeim. — Þú þekkir
sjálfsagt sögu Þingeyinganna,
sem stofnuðu kaupfélagið hér
fyrir aldamótin. Þetta voru menn,
sem ekki voru stórir í augum
heimsins, en þeir trúðu á rétt
sinn og sjálfa sig. Þeirra er oft
minnst á tyllidögum, en það
mætti líka minnast þeirra í verki.
— Ég þarf víst varla að spyrja
um álit þitt á veru hersins hér.
— Ég held þeir séu nú ekki
margir, sem eru hrifnir af hon-
um. Þó hef ég heyrt þjóðsögu um
mann einn sem varð svo hrifinn
af vinnunni á vellinum, að þeg-
ar honum var sagt upp, þá neit-
aði hann að fara. Sagði að þeir
gætu alveg eins skotið sig. Mætti
áfram eins og ekkert hefði í skor-
izt. Gg þeir gáfust upp að lokum
og hann fékk að vinna hjá þeim
áfram. — Það er svo sem skilj-
26 VIKAN
anlegt að fólk sem lifði kreppuárin, yrði heillað
af þessari miklu atvinnu, sem hernum hefur fylgt.
Kreppuárin voru skelfilegir tímar fyrir fjölskyldu-
menn, sem urðu þá að horfast í augu við þann geig-
vænlega veruleika að geta ekki séð fyrir sjálfum
sér, hvað þá sínum nánustu.
Áður hafði verið vikið að bókum Jakobínu, en
hún sagt, að um þær vildi hún sízt ræða, — eða,
sagði hún, — hversvegna tölum við ekki heldur
um kísilgúrinn, og álsamninginn, eða mjólkur-
skattinn? En þar eð við höfum nú tekið að minnsta
kosti sum þessara mála til meðferðar, þá víkjum
við nú aftur að þeim áhugamálum Jakobínu, sem
okkur leikur mestur hugur á að heyra um.
— Fyrsta bókin mín var ævintýri, Sagan af Snæ-
björtu Eldsdóttur, og kom út hjá Máli og menn-
íngu. Næst kom svo ljóðabókin Kvæði, síðan smá-
sagnasafnið Púnktur á skökkum stað og loks Dæg-
urvísa, sem kom út fyrir jólin í vetur.
Við tökum Jakobínu þá á orðinu og viljum
ræða nánar þessa bók, sem hlaut betri viðtökur
hjá gagnrýnendum en nokkur önnur íslenzk skáld-
saga, sem út kom hérlendis á síðastliðnu ári, og
jók hróður höfundar meira en nokkur af fyrri bók-
um hennar, að þeim öllum ólöstuðum.
— Satt að segja er ég orðin dauðleið á þessari
bók, sagði Jakobína. — Og það er einkum vegna
þess, hve henni hefur verið hælt. Mér finnst að
hún eigi það ekki skilið.
— Gagnrýnendur voru nú á öðru máli.
— Maður skyldi aldrei taka þá of alvarlega.
— Ég hef heyrt marga furða sig á að sveita-
kona sem þú skulir skrifa skáldsögu, sem gerist
í Reykjavík, í stað þess að velja sveitina að yrkis-
efni.
— Hversvegna skyldi sveitakona ekki skrifa
sögur, sem gerast í borg, alveg eins og borgarbúar
skrifa sveitalífssögur? Og þar að auki kannast
ég dável við Reykjavík. Ég hef dvalið þar eins
lengi og hér í sveitinni, að öllu samanlögðu. Og
þeir, sem átt hafa heima í Reykjavík, gleyma henni
Jakobína Sigurðardóttir, skáldkona í Garði.
ÉG ERALIN
UPP VIO
MEISTARA
JÖN
Starri og Jakóbína ásamt þrem börnum sínum.
ekki svo auðveldlega. Það er eitthvað, sem borg-
in hefur við sig fram yfir aðra bæi. Vorið til dæm-
is. Sumir virðast halda, að það sé ekki til nema
í sveitinni. En í Reykjavík er það mjög fagurt.
— Þú ert sögð dálítið pólitísk. Það verður ekki
séð að það komi fram í Dægurvísu.
— Mig grunar hvað þú átt við með pólitík, þótt
ég sé ekki viss um hvort nota eigi einmitt það
orð í þessu sambandi. En pólitíkin, sem þú kallar
svo, er einmitt megineinkenni Dægurvísu.
— Það verður varla sagt að það beri mikið á
á henni.
— Það er rétt, en það er bragð.
— Hvert er þá meginatriðið í sögunni?
— Það er sú hugsun, að mannkynið eigi skilið
að lifa, þótt það sé ekki eingöngu af hinu góða.
Fólkið í Dægurvísu er ekki nema venjulegt fólk,
Framhald ó bls. 41.
VIKAN 27