Vísbending - 23.01.2009, Blaðsíða 1

23. janúar 2009
4. tölublað
27. árgangur
ISSN 1021-8483
1Hvað veldur ákvarðanafælni og
hvaða afleiðingar hefur
hún í för með sér?
Allir ritskoða sjálfa sig.
Það er ekkert nýtt eins
og sést í nýútkominni
grein eftir Mark Twain.
Gengi krónunnar hefur
styrkst svolítið. Kannski
hækkar hún minna en
menn vona.
Forsetinn vill nú stjórna
myndun nýrrar stjórnar
og setja henni markmið.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 4 . t b l . 2 0 0 9 1
Það er alþekkt að sumir fylgja þeirri stefnu að best sé að fresta öllum ákvörðunum. Mörg vandamál séu
þess eðlis að ef ekkert er gert þá hætti
menn að hugsa um þau og þau verða
ekki áhyggjuefni lengur. Aðrir hafa þá
stefnu að ákveða sig strax þannig að aldrei
hlaðist upp staflar af óafgreiddum málum
á borðum þeirra. Svo er þriðji hópurinn
þar sem menn taka sér hæfilegan frest til
þess að leysa málin. Allar hafa þessar leiðir
kosti og galla en mismikla þó.
Upplýsingaskortur
Einn vandi þeirra sem þurfa að taka
ákvarðanir um flókin málefni er að
upplýsingar eru oft af skornum skammti.
Menn vita ekki hvað gerist í framhaldinu
eða hver viðbrögð verða við ákvörðuninni.
Davíð Oddsson ræddi þetta á sínum tíma
í viðtali í Heilbrigðismálum: „Vandamál
stjórnmálamanns er að hann þarf að taka
ákvarðanir þegar hann hefur 20-30%
af æskilegum upplýsingum til staðar.
En svo getur sagnfræðingur gagnrýnt
viðkomandi harðlega þegar hann löngu
síðar hefur sjálfur 70-80% upplýsinganna
fyrir framan sig. Ef stjórnmálamaður ætlar
ekkert að aðhafast fyrr en hann hefur sama
upplýsingamagn og sagnfræðingur, verður
honum ekki mikið úr verki.“
Það sama gildir um stjórnanda í
fyrirtæki. Segjum að hann ætli til dæmis
að láta einhvern starfsmann hætta þá er
hvorki fyrirtækinu né starfsmanninum
greiði gerður með því að skjóta
ákvörðuninni á frest. Óánægjan milli yfir-
og undirmanns heldur áfram og eitrar
útfrá sér í langan tíma.
Þetta á einnig við ef fyrirtæki ætla að
selja starfsemi eða leggja hana niður. Það
er mjög vel þekkt að almennt kvíða menn
því óþekkta. Flestum finnst þægilegast
að halda áfram að gera hlutina eins og
þeir hafa verið gerðir. Þess vegna kvíða
starfsmenn oft skipulagsbreytingum eða
sameiningum, jafnvel þó að ekki standi
til að fækka fólki. Eftir breytingarnar eru
Ákvarðanafælni
2 4
flestir fljótir að venjast nýjum háttum ef
vel tekst til.
Hægt er að rasa um ráð fram. Líklegast
eru algengustu mistök stjórnenda að
kaupa fyrirtæki of háu verði. Þeir verða svo
hrifnir af því að fá að gera eitthvað nýtt að
þeir blindast og ákveða að slá til, án þess
að hafa skoðað dæmið í botn. Þetta er gott
dæmi um ákvarðanir sem er ekki gott að
taka nema að vel yfirlögðu ráði. Þess vegna
fara fyrirtæki í kostgæfniathugun áður en
þau kaupa aðra starfsemi. Athugunin ein
er auðvitað ekki nóg. Menn þurfa að hafa
reglur um það hvenær niðurstaðan er að
fyrirtæki sé keypt og hvenær að það sé
látið róa.
Hin eilífa bið
Fyrir um það bil tuttugu árum skrifaði
höfundur þessar greinar tveimur
ráðamönnum þjóðarinnar bréf þar sem
erindið var að fá einhverja fyrirgreiðslu
vegna alþjóðlegs þings sem halda átti á
Íslandi. Annar þeirra var meðal annars
beðinn að setja þingið. Tveimur dögum
síðar kom umslag frá hinum en í því var
bara bréf mitt. Í því að ég ætlaði að móðgast
sá ég að í horninu stóð: „Samþ.“ og á
eftir upphafsstafir stjórnmálamannsins.
Hinn svaraði ekki þrátt fyrir reglulegan
eftirrekstur næstu tíu mánuði. Það var
ekki fyrr en við gengum saman inn í
samkomusalinn í opnunarhátíð að hann
gat svarað því að hann ætlaði ekki að taka
til máls. Svo breytti hann um skoðun.
Þetta dæmi sýnir hvernig einfaldar
ákvarðanir liggja misvel fyrir mönnum.
Sumir hafa þann hæfileika að ákveða sig
strax. Aðrir bíða og bíða, sjálfum sér og
sérstaklega öðrum til óþæginda. Með
smámál skiptir kannski ekki máli á hvorn
veginn ákvörðunin er. Í stórmálum er það
brýnna að segja af eða á. Það er algengt að
menn segist ætla að taka sér „þann tíma
sem þarf.“ Þetta getur verið skynsamlegt
en langoftast er mönnum skammtaður
tími. Klukkan tifar og ef menn ekki taka
af skarið falla þeir á tíma.
Óttinn við ákvarðanir er auðvitað
ekki síst við það að taka ranga ákvörðun.
Vitnum aftur í Davíð Oddsson:
„Það eru ekki bara sagnfræðingar,
sem oft telja sig geta sest í sæti dómara
yfir gjörðum stjórnmálamanna. Mörgum
hættir til að fordæma ákvarðanir í
fortíðinni, sem virðast í ljósi sögunnar
augljóslega rangar, án þess að taka tillit
til þess hvernig málið horfði við þeim,
sem þurftu að taka ákvörðunina. Sumir
stjórnmálamenn bíða með ákvarðanir,
segjast vilja skoða hvernig málin þróast,
endurmeta stöðuna eftir svo og svo langan
tíma o.s.frv. “
Þetta er hárrétt. Dæmi um mál af þessu
tagi er ákvörðun um hvort sækja beri um
aðild að Evrópusambandinu. Óttinn við
að taka ákvörðun verður til þess að málið
dankast endalaust í stað þess að menn
gangi til viðræðna og láti svo kjósa um
niðurstöðuna. Davíð hélt áfram:
„Yfirleitt eru það þó betri stjórn-
málamenn sem þora að taka ákvarðanir,
jafnvel þótt þeir eigi á hættu að þær verði
síðar taldar rangar. Ef menn taka margar
ákvarðanir, er líka líklegra að einhverjar
þeirra verði réttar en ef menn taka engar!
Þegar vantar upp á upplýsingarnar, skiptir
innsæi og dómgreind öllu máli.“
Hverfur vandinn?
Víst eru dæmi um það að vandinn hverfi
ef ekki er tekið á honum. En hitt er miklu
algengara að hann ágerist og verði verri.
Ef óánægjan nær að gerjast er líklegt að
vandinn verði mun meiri en útlit var fyrir
í upphafi. Þess vegna er mikilvægt að setja
sér ákveðinn tímaramma. Ákvörðunin er
tekin á ákveðnum tíma. Léttar ákvarðanir
strax en þær erfiðari sem kannski krefjast
frekari upplýsinga eða samráðs innan dags,
viku eða annars tíma sem nauðsynlegur er.
Svo þarf líka að hafa í huga að menn hafa
ekki alltaf þann tíma sem þeir sjálfir vildu.
Í skákinni er lítils virði að finna besta
leikinn þegar tíminn er útrunninn.