Teningur - 01.04.1986, Blaðsíða 40

Gísli Sigurðsson
”Ég að öllum háska hlæ“ -
eða hvað?
Um hugmyndir í bók Péturs Gunnarssonar, SAGAN ÖLL
Sagan öll er í sjö hlutum. í fyrsta, þriðja,
fimmta og sjötta hluta er saga Andra og
Bylgju rakin til enda. Þess á milli fer
annarri sögu fram. Þar kynnumst við
minnislausum sagnfræðingi, Guðmundi
Andra, sem er einhvers konar fyrir- eða
eftirmynd þess Andra sem hvað mestar
sögur hafa farið af til þessa.
Sagt er frá Andra og Bylgju í 3. per-
sónu en Guðmundur Andri fær að lýsa
sér og sínum með eigin orðum.
í upphafi bókar eru Andri og Bylgja að
bjarga heiminum með róttækum í Kaup-
mannahöfn. Næst hittum við þau á
puttaferðalagi til Indlands en í Istanbúl
kemst upp um óléttu Bylgju og ekki um
annað að ræða en snúa við. I fimmta
hluta reyna þau fóstureyðingu án árang-
urs, eignast bam og stíga inn í annan
heim, skilja við róttæka og byggja upp
sína einkatilveru í Kaupmannahöfn, ut-
an við mannlífið nema hvað blaðaúr-
klippur af íslandi þekja veggi.
I lokaþætti Andra sögu mæta þau Bylgja
til leiks á íslandi og reyna hvað þau geta
að vera eins og ætlast er til, leita sér að
íbúð og vinnu og enda sem kennarar úti
á landi. I hugsunarleysi brjóta þau regl-
urnar sem heildin krefst að sé fylgt og
kerfið hafnar þeim. Andri er sendur í
lögreglufylgd til Reykjavíkur þar sem
hann deyr íslenskum bókmenntum,
hlæjandi í lendingunm, við undirleik
gleðistefsins ,,úr Níundu Beethovens"
(204).
Guðmundur Andri situr heima við og
lýsir umhverfi sínu, viðskiptum við son-
inn Hring, konuna Bylgju og foreldra
sína, Harald og Ástu. Hans aðaliðja er
að ,,fálma með pennanum um fortíðina
og skrifa hjá.. .(sér) minnisverð atvik um
leið og þau líða hjá.“ (28-9) Þessi upp-
rifjun er fléttuð saman við sögu af nú-
tímanum þannig að minningamar
kvikna af orðum, athöfnum og stöðum.
Lesandinn ferðast því fram og aftur í
tíma og byggir smám saman upp mynd af
Guðmundi Andra og hans fólki.
Spurningar vakna um tíma, samsetningu
mannsins og þroskaferil. Hvað skapar
manninn, hvað gerir okkur að því sem
við emm, emm við eitthvað annað en
safn til sögu okkar sjálfra? I núinu er
ekkert nema það sem við höfum safnað
að okkur á mislangri ævi. Bömin ein
geta skapað heiminn jafnóðum, látið
núið hfna og spáð í framtíðina. Við hin
látum okkur nægja að h'ða um ranghala
fortíðar til að kynnast sjálfum okkur og
verða vitni að endurtekningu alls sem er,
hliðstæðum og andstæðum, hringrás lífs-
ins undir margs konar sjónarhomum.
Hér er maðurinn á brennideph, maður-
inn andspænis alheiminum, maðurinn
andspænis sjálfum sér og ekki nema von
að mann sundli yfir þeim víddum sem
blasa við á síðum bókar sem lætur lítið
yfir sér og virðist segja frá hversdagsíeg-
um hlutum. Var svo einhver að segja að
íslenska nútímahöfunda skorti metnað
til að takast á við vanda Mannsins og
skrifuðu ekki nema minningabækur?
Fortíð og tími
Guðmundur Andri er samansettur úr
eigin fortíð, minningabrotum sem
hann eyðir tíma sínum í að halda til
haga og rifja upp til að öðlast tilveru-
rétt:
Ef ég glataði þessum minnisbókum
myndi ævi mín þurrkast út sem
þeim nemur. (29).
Það sem er skráð, lifir og gerist aftur og
aftur (266-7). Dauði manns felst í því
einu að það bætist ekkert við:
Eins og leikarar sem halda áfram í
útvarpsleikritum þótt þeir deyi. Bæta
að vísu ekki nýjum rullum við. (128)
Til að nútíðin lifni og öðlist merkingu
verður að taka mið af því sem á undan er
gengið. Hér má taka dæmi af pípulagn-
ingamanni sem kemur að setja upp vask
hjá Guðmundi Andra, tekur umsvifa-
laust völdin á heimiiinu og leggst á gólfið
með sín tól. Guðmundur Andri lýsir
honum með vasaljósi og verður hugsað
til að þetta sé:
Oneitanlega óvenjuleg stelling á blá-
ókunnugum mönnum ef ekki er hafð-
ur í huga formálinn. (41)
Fjarlægð píparans kemur fram í lýsingu
á honum, lesandinn sér hann bara sem
fígúru utan frá, sem líkama en ekki per-
sónu:
Eg virði hann fyrir mér þar sem hann
skeiðar á undan mér niður stigana.
Undarlega sjálfstæð kúluístra. Út-
skeifur og lyftir löppunum sérkenni-
lega hátt, meðvitaður og einbeittur
38