Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.09.1920, Blaðsíða 3

H. C. Orsted og rafsegulmagnið.
Útdráttur úr erindi fluttu af Stgr. Jónssyni á fundi V. F. í. 3. maí 1920.
J?að eru í sumar rjett 100 ár síðan sú upp-
götvun var gerð, að rafmagnið hefir áhrif á
segulnál. Hefir sú uppgötvun bæði beinlínis og
óbeinlínis valdið l'lestum hinum miklu verk
legu og vísindalegu framförum, er siðan hafa
orðið í raffræðinni. ]?að
var eins um þessa uppgötv-
un, og flcslar aðrar mikil-
vægar uppgötvanir, að þær
vaka óljósar fyrir mönnum,
oft langan tíma. Rjelt eins
og þær híði eftir hinum
rjetta manni, er skilji og
skýri mikilvægi þeirra. pá
er eins og nýr heimur opn-
ist mönnum, hugurinn
kemst á kreik, hver upp-
götvunin rekur aðra um
skeið. Hver mikilvæg upp-
götvun markar þvi tímabil
á framlaraskeiði manns-
andans, scm falla saman við
þau mörk, er einstök and-
ans mikilmenni marka þar.
•— Saga framl'aranna er
aðallega æfisögur þeirra
manna, er fremstir stóðu í
leit mannkynsins að fyllri
og dýpri skilning tilver-
unnar.
Uppgötvun rafsegul-
magnsins eða áhrifa raf-
strauma á segulnál, mark-
er ein hin merkustu tima mót i náttúruvísindunum
og verður tæplega aðskilin frá æfisögu manns þess,
er þar lagði grundvöllinn, en það var H a n s
Cliristian Örsted.* Hann var danskur að
ætt, fæddur 1777. Hann var hinn mesti hæfileika-
* Æfisaga örsteds, irituð af C. Hauch, svo og margs-
koniar ritgerðir hans, ha'fa komið út í „önsteds efterladte
&krifter“, Köbenhavn 1852, í !) hindum, og er því ekki
tekin upp hjer.
maður og með fremstu mönnum sinna tíma. þegar
á unga aldri bar á afburða gáfum hans og fjöl-
hæfi. prátt fyrir ófullkomna skólamentun þeirra
tíma, komst hann fyrir ástundunar sakir til menta.
Hann lagði stund á eðlisfræði, efnafræði og stærð-
fræði, en hneigðist einnig
að heimspeki og skáldskap.
Eðlisfræðin var aðalfræði-
grein hans og áttu skáld-
skapargáfa lians og heim-
spekisýslanir mikinn þátt í
afrekum hans í þeirri fræði-
grein.
Náttúruvísindi þeirra
tíma voru miklu meira i
molum, en nú er orðið.
Menn þektu þá reyndar
verkanir margra náttúru-
afla, cn fundu þó lítið sam-
hengi þeirra í milli. Menn
töluðu þá um (núnings)raf-
magn, galvansmagn og
krafta þá, er verka við efna-
lausnir. En fáa grunaði, að
— í öllu þessu væri um sam-
kynja krafta að ræða.
Örsted sá í huga sjer
miklu meira samræmi i
náttúrunni, bæði liinni lif-
rænu og ölífrænu náttúru.
Hann var viss um, að hægt
myndi að rekja allar verk-
anir til tveggja andstæðra
frumkrafta. Nálgast hann þar mjög nútíðar skoðan-
ir manna á þessum sviðum. Vísindarannsóknir hans
miðuðu að því, að sanna þetta og finna samræmið
milli þektra verkana.
Örsted hafði náin kynni af mörgum merkustu
vísindamönnum þeirra tíma; meðal þeirra var pjóð-
verji, V. Ritter að nafni, eðlisfræðingur og afbragðs
gáfumaður. peir (írsted urðu mjög samrýndir og
er enginn vafi á, að Ritter hefir gefið honum marg-
H. C. örstcd.