Nýi tíminn - 12.03.1947, Blaðsíða 2

2
Miðvikudagur 12. marz 1947.
Á víif og dreif
Leirhver Alþýðublaðsins,
Guðm. Gíslason Hagalín,
ffaus 5. h m „
P- m. 0g jafnframt
ooðuð tvö gos í viðbót. Ann-
ars hefur hverinn verið ó-
venju rólegur nú um skeið,
þótt nokkrar smœrri slettur
hafi sézt á siðum Alþýðu-
blaðsins. Samkvæmt Alþýðu-
blaðinu er ástœðan til þessa
goss sú að „það varð kunnugt
á landi hér nú fyrir stuttu,
að Sögur herlæknisins eftir
Zakarias Topelius hafi verið
bannaðar af stjórnarvöldum
i Finnlandi — og þá auðvitað
gerðar upptœkar og brennd-
ar hvar sem þær finnast.“
Það þarf varla að taka þa.ð
fram að þessi fregn er upp-
spuni einn. Sögur herlæknis-
ins hafa hvorki verið bannað
ar, gerðar upptækar, né
brenndar. Hins vegar hefur
verið komið í veg fyrir að
þær séu notaðar sem lestrar-
bækur í barnaskólum, vegna
þess að þær eru taldar ala
upp í óþroskuðum bömum
stríðsrómantík, þjóðrembing
og hatur. Mun flestum finn-
ast sú ráðstöfun hófsamleg
og skynsamleg.
Annars lýsa þessi vinnu-
brögð vel innræti Guðmund-
ar Gíslasonar Hagalíns. Fyrst
býr hann til ofsalega æsi-
fregn — og síðan þeysir hann
leirnum útaf þeirri frétt sem
hann hefur siálfur búið til.
Frú Kannveig Kristjánsdóttir húsmæðrakennari
gefur, í útvarpserindi því er hér birtisf, allnákvæma
lýsingu á húsnæði er liéraðslæknirinn í Keykjavík
hefur dæmt heilsuspillandi, en ekki er mikið útlit
fyrir að rýmt verði á næstunni. Er það holl lesning
fyrir þá sem ekki gera annað en yppta öxhun þegar
mhmst er á húsnæðisneyð alþýðunnar í höfuðstaðn-
um. — Erindið er hér nokkuð stytt.
Nýtt tímarit:
91JÍHZZ"
6. þ. m. hófgöngu sína nýtt
tímarit; er það rit íslenzkra
jazzunnendua, og nefnist „Jazz“.
í fyrsta heftinu eru greinar
um hljómsveit Woody Hermans
og hljómsveit Billich á Hótel
Island.
1 heftinu er leitað álits les-
enda á þvi hver sé bezta jazz-
hljómsveit fslands árið 1947.
Er laust blað í hverju hefti
með þessum spurningum, og á
að senda það til afgreiðslu rits-
ins: Drangey, Laugaveg 58.
A O A
Framh. af 1. siðu.
f' '' '
tíðkazt hefur á þessum leið-
uim.
Yimsuim amerískum blaða-
mönniím og stjórnarerindrek-
um, ennfremur Thor Thors,-
sendiherra og frú hans, hef-
ur verið boðin þáttaka í
fyrstu flugferð A.O.A., sem
farin verður í kringum 15.
þessa imánaðar milli Ameríku
og Keflavíkurflug'vallarins.
Einnig hefur íslenzkum blaða
mönnuim verið boðin þátttaka
í fyrstu ferðunum til Ame-
ríku og Norðurlanda, og loks
munu sænskir blaðamenn og
stjórnarerindrekar verða með
al farþega í fyrstu ferðinni
milli Stokkhólms og Kefla-
víkurvallarins.
Um þessar mundir er hér sýnd
kvikmynd með nafninu Reykja-
vík vorra daga. Eg hef ekki séð
myndina en ég býst við að hún
lýsi nokkuð öðrum hliðum á líf-
inu en þeim, sem ég geri hér að
umræðuefni í kvöld.
Dagblöðin skýra nú frá hús-
næðisrannsókn, sem fram fór á
síðastliðnu sumri og sem bæjar-
læknirinn nú hefur til endur-
skoðunar.
Samkvæmt frásögn eins dag-
blaðsins voru 2210 íbúðir skoð-
aðar, þar af 326 braggaíbúðir og
1884 kjallaraíibúðir (innan sviga
sagt er ekki leyfilegt að byggja
kjallaraíbúðir í Reykjavík)
Blaðið skýrir ennfremur frá
því að bæjarlæknirinn sé nú að
endurskoða umsagnir nefndar-
innar. Af hinum 2210 íbúðum
hafi hann þegar dæmt 652 heilsu
spillandi. Auk þess telji hann
rannsóknina ekki íuillnægjandi,
þar sem hún einungis nái til
bragga og kjiallara en ekki íbúða
í skúrum, háaloftum og einbýlis
húsum.
Mér fannst hinar ofannefndu
tölur ískyggilega háar og áræddi
því að snúa mér til bæjarlæknis
og biðja hann um heimilisfang
nokkurra þeirra sem byggju í
hei'lsuspil'landi íbúðum.
Hann veitti mér fúslega það
sem' ég bað um og ég lagði af
stað út í bæ til þess að skoða
lífið bak við tölurnar.
Fyrst kom ég í kjallaraíbúð
aust'ur á- bæ, en þar bjuggu
mæðgur. Stúlkan var í vinnu. —
Snyrtileg og vingjarnleg eldri
kona bauð mér inn og leysti fús-
lega úr því sem ég spurði um.
íbúðin var eitt lítið herbergi óg
, ■ -f,
eldunarp'lass. Lofthæðin undir
170 cm.
í fyrra vor höfðu mæðgd'r
þessar verið í húsnæðishraki og
þá séð au’glýsingu í Morguniblað-
inu. Eina af þessum venjulegu.
Herbergi og eldunarpláss til
leigu gegn standsetningu. I>ær
áttu ekki annars úrkosta, létu
klæða innan kjallarknn, setja ú
glugga, veggifóðra, dúk'leggja og
mála. — Kostnaðurinn varð um
það bil 4 þús. krónur. — Tveir
frændur konunnar höfðu stand-
sett, svo vinnan var nú ekki
hátt reiknuð. Við héldum áð
þetta yrði látið ganga upp í
húsal'eigunia, en það var nú ekki
ætlunin, sagði konan. Húsaleig-
an var svo 300 krónur á mán-
uði. Þegar við vorum búnar að
láta stand'setja, kom húseigand-
inn með samning. Samning-
urinn var upp á það áð við
tækjum íbúðina, á leigu til eins
árs. Hann lét í veðri vaka áð
við gætum auðvitað verið leng-
ur ef við vi'ldum. En ég S'agði
við dóttur mína að hún mætti
ekki skrifa updir þetta til ems
árs. Hún hafði samt ekki kjark
í sér tif þess að mótmæla. Hún
skrifaði undir og nú er búið aó
segja o'kkur upp í vor. — Á þá
að leigja íbúðina öðrum, spurði
ég. — Ætli það ekkþ svaraði
konan. Skoðunarmennirnir sem
komu hér í •. vor frá bænum
sögðu, að, heilibrigðisnefnd hefði
bannað að leigja þennan kjall-
ara. En svo sögðu þeir ekki
meira. Nú var búið að dúk'leggja
og veggfóðra og setja hér inn
glugga. Rétt fyrir kosningarnar
í sumar kom svo vatn í gegnum
vegginn, og ég, hef staðið við að
vinda og þurrka í allt sumar.
Annað slagið í vetur hafá komið
lækir í gegn um eld'hússkápinn
þarna. Nýi gólfdúkurinn sem
lagður var í vor staðfesti orð
konunnar. Hann er sundurgrotn-
aður og horfinn af hálfu eldhús
'gólfinu svonefnda. Vitanlega er
ekkert vatn í eldhúsinu og eng-
in eldavél og skápurinn sem kon
an talar um getur heldur varlaj
kallazt skápur. Mæðgurnar elda
á olíuvél og hita stofuna með
kolaofni.
Við áttum að fá að þvo á elda
vél héma frammi ií þvottahús-
inu, en svo var hún tekiri og ég
verð að þvo hér líka, heldur
konan áfram. Þetta árið verður
okkur dýrt, fyrst standsetning-
in, svo leigan, hiti og Ijós þar
að auki.
Vitið þér hvernig það er rneð
íbúðirnar á Skúliagötunni, spyr
konan að lokum. Við erum að
•sækja þar úm. Eg get ekkert
sagt henni um þær nema það að
Hannes á horninu segi að þær
muni verða dýrar. Og að komn-
ar muni mörg hundruð umsókn-
ir um 50 íbúðir.
Já, segir hún undarlega æðru-
laust. Við höfum heldur ekki
bæjarleyfi. Höfum verið hér 3
ár og þurfum báðar að vera und-
ir læknis'hendi. — Svo fyl'gir hún
mér til dyra. Hatturinn minn
nemur við ljósastæðið sem þó
er fellt upp í loftið. — Háir
menn standa ekki uppréttir hér.
★
Næst er ég stödd í bragga. Það
er sólríkur frostmorgunn eins
og þeir gerast í Reykjavík núna.
Kuldann finn ég þó fyrst þegar
ég er komin inn í eldhús. Komið
þér hérna inn til min, segir korn
ung kona^ með mánaðargamalt
barn í fanginu. Það er ekki búið
að kveikja upp í eldhúsmu og
hér er ailt beingaddað á morgn-
ana. — Mér hefur oft verið sagt
að húsmóðirin sé eins og drottn-
ing í ríki sínu. R'íki þessarar
ungu drO’ttningar er kompa, 3 m.
á annan kantinn og 1.80 á hinn.
Þar býr hún með manni sínum
og tveim börnum, öðru mánaðar
gömlu og hinu 16 mánaða. Kvef-
ið suðar í eldra barninu og ung-
barnið hnerrar. Ofninn hefur
ekkert við, segir konan. Við höf-
um verið hér í þrjú ár og ekki
er enn von um neitt. Vitið þér
nokkuð um Skúlágötuhúsin, spyr
hún eins og fyrri konan.
Yngra barnið liggur í fóðiuð-
um kassa uppi á kommóðu.
Gólfflöturinn er ekki svo ríf-
legur að veita megi hinni ný-
bornu dóttur drottningarinnar
nokkuð af honum. Heimilisfaðir-
inn er fæddur og uppalinn í
Reykjavík og í atvinnu hjá bæn-
um.
Bragginn er frá húsaleigu-
nefnd. í honum býr alts ellefu
manns. Tengdamóðir ungu kon-
unnar sýnir mér hin tvö her-
bergi braggans. Þau eru rúmgóð
en í þeim býr líka samtal’S átta
manns. f öðru herberginu eru
tvö smáibörn enn í bólinu. Þetta
er á 10. tímanum, en konan seg-
ir afsakahdi: Það er ekki von
að greyin séu viljug að fara á
fætur í þessum kuída. Það er
Utþráin var ætíð sterkur þátt-
ur í skapgerð Nordahls Griegs.
Þegar er hann var nýútskrifað-
*
ur stúdent, sigldi hann suður
fyrir Góðrarvonarh'öfða til Ástral
íu og heim aftur gegnum Súez-
skurðinn. Hann hafði þá og kom-
ið til allra landa í Evrópu og
auk þess til Kína. Það var því
mjög eð'iilegt, að hann vildi einn
ig komá til Moskvu.
f lok ársins 1932 kom hann
þangað. Það var á dögum fimm
ára áætlunarinnar. Rússneska
þjóðin gerði þá tröllaukið átak að
bæta það upp, hversu hin sögu-
lega þróun hafði gengið hægar
þar en í öðrum löndum álfunnar
og skapa hinu nýja þjóðskipu-
lagi traustan hagfræðilegan
grundvöll. Víðast hvar, nema í
Sovétrikjunum, var þessi fimm
ára áætlun iMa séð. Hagfræðing
ar fuiíyrtu að draumóra ihiminn
þessarra bolsévíka myndi fyrr
en varði hrynja saman yfir höfð-
um þeirra. Ötulir fréttaritarar
kepptu'st við að .útmála hungurs-
neyðina í Ukrainu. Enn aðrir
vildu hefja baráttu gegn þessu
nýja þjóðfélagsformi, sögðu að
fimm ára áætlunin væri h'íun
gegn auðvaildslöndunum, því að
Rússar myndu yfirfylla markað.
ina af ódýrum vörum. sem fram
leiddar væru með þrælavinnu.
Almenningur botnaði hvorki upp
né niður í þessu. Hvað var það
eiginlega, sem var að gerast
þarna. í Rússlandi? Voru. þrátt
fyrir allt, möguleikar á, að þet.ta
væri ekki einungis boilséviiskar
blekkingar?
Það var ný bylting, sem atti
sér stað fyrstu árin eftir 1930.
Stjórnmálaibyltingin 1917 hafði
ekki að neinu verulegu le.yii
breytt hinni þjóðfélagslegu eða
hagfræðilegu stöðu sovétborgar-
ans. Meirihluti íbúanna var eft-
ir sem áður bændur, sem lifðu
við írumstæð lífsskilyrði, drógu
fram lífið á hinum. lélegu jarð-.
arskikum sínum. Iðnaðurinn
var lítiil að vöxtum og langt á
eftir t.ímanum, enda unnið að
honum með úreltum atvinnu-
tækjum. Það sem orkaði tví-
mælis, var hvort Sovétríkin
myndu af eigin rammleik geta
. iyrað í því kapphlaupi, sem
þau hlutu að eiga fyrir höndum
við auðvaldsríkin. Eftir aðra
heimsstyrjöldina er það auðskil-
ið. hvers vegna leiðtogar Sovét-
'•íkjanna lögðu svo milda á-
heralu á að flýta hinni efnalegu
og and’egu þróun. Hún var Sov-
étiiíkjunum sá varnarveggur.
sern allar árásir afturhaldsins
strönduðu á. Án þessarar þróun-
ar hefðu þau verið lögð í rústir.
En þetta var ekki auðsótt verk.
Jafnvel innán Sovétiiíkjanna
sjálfra voru til'öfl, sem voru al-
gerlega í andstöðu, öfl, sem vildu
kyrrstöðu enf‘ekki framfarir.
Baráttan mi'Ui'tiþessarra tveggja
andstæðu afla'var bæði löng og
hörð. Andbyltingarmennirnir
höfðu sterk sambönd utan Sovét
Nordahl Grieg í Moskvu 1933.
ríkjanna. Það lágu margir leyni-
þræðir milli fjandmanna sovét-
skipulagsins í Rússlandi og her-
foring.jaráða og fréttastofnana
auðvaldslandarina. í Moskvu-
hafði 3. internatsjónalið aðsetur
sitt, yfirstjórn alþjóðasambands
kommúnista. í Rússlandi var