Peningamál - 04.11.2015, Blaðsíða 46

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
5
•
4
46
Rammagrein 2
Áhrif gengisbreytinga
á utanríkisviðskipti og
viðskiptakjör
Raungengið hefur hækkað undanfarið og horfur eru á að það hækki
enn frekar þegar áhrif nýgerðra kjarasamninga koma að fullu fram.
Meðalhækkun raungengis miðað við hlutfallslegan launakostnað á
framleidda einingu gæti því orðið um 10% í ár, að mestu leyti vegna
töluvert meiri hækkana innlends launakostnaðar en að meðaltali í
helstu viðskiptalöndunum. Seðlabankinn hefur ítrekað fjallað um
áhrif svo mikilla launahækkana á innlenda verðbólgu og hvernig
peningastefnan þurfi að bregðast við til að tryggja verðstöðugleika
til lengri tíma litið.
Minna hefur hins vegar verið fjallað um áhrif svo mikillar
kostn aðarhækkunar á samkeppnisstöðu þjóðarbúsins og utanríkis-
viðskipti. Líklegt er að raungengishækkunin muni að öðru óbreyttu
grafa undan samkeppnisstöðunni og draga úr útflutningi. Á sama
tíma mun hún lækka verð innflutnings og minnka afgang á viðskipt-
um við útlönd þótt á móti vegi hagstæðari viðskiptakjör. Í þessari
rammagrein er reynt að leggja mat á hversu mikil áhrif ofangreindrar
raungengishækkunar gætu orðið, byggt á sögulegu sambandi utan-
ríkisviðskipta og gengisbreytinga.
Fræðilegur bakgrunnur
Til að leggja mat á áhrif hærra raungengis á utanríkisviðskipti þarf
annars vegar að skoða hvernig gengisbreytingar hafa áhrif á verð
inn- og útflutnings og hins vegar hvernig þær verðbreytingar hafa
áhrif á magn inn- og útflutnings. Til að meta þessi áhrif er stuðst
við hefðbundið fræðilegt líkan af utanríkisviðskiptum sem rekja má
til Krugmans (1987). Samkvæmt þessu líkani er útflytjendum (bæði
íslenskum útflytjendum sem selja til útlanda og erlendum framleið-
endum sem selja til Íslands) mögulegt að selja afurðir sínar á ólíku
verði á mismunandi markaðssvæðum, þ.e. að stunda það sem kallað
er markaðsverðlagning (e. pricing-to-market). Þeir hámarka því
hagnað með því að ákvarða afurðaverð með hliðsjón af verði sam-
keppnisaðila á sama markaði og almennum eftirspurnaraðstæðum á
þeim markaði. Hlutfall afurðaverðs í erlendum gjaldmiðli og verðlags
í viðskiptalöndum ræðst því af raungengi Íslands gagnvart viðskipta-
löndum og innlendum framleiðslukostnaði, sem í sinni einföldustu
mynd má lýsa með eftirfarandi jöfnu (hér og í því sem eftir fylgir eru
lágstafir látnir tákna náttúrulegan lógariþma viðkomandi breytu):
(1) (px + e – wp) = β(p + e – wp) + η(ulc – p)
þar sem px er útflutningsverð í krónum, e er gengi krónunnar (mælt
sem verð erlendra gjaldmiðla gagnvart einni krónu), wp er almennt
verðlag í viðskiptalöndum, p er almennt verðlag á Íslandi og ulc er
launakostnaður á framleidda einingu á Íslandi. px + e = pxf er því
útflutningsverð í erlendum gjaldmiðli og p + e – wp er raungengi
miðað við hlutfallslegt verðlag. β mælir því áhrif gengisbreytinga á
útflutningsverð, þ.e. það sem kalla má „gengisleka“ (e. exchange
rate pass-through) útflutningsverðs.
Með sama hætti endurspeglar útflutt magn eftirspurnarhlið út-
flutningsmarkaðar og ræðst hann af hlutfallslegu verði útflutningsins
(þ.e. raungenginu) og almennri eftirspurn í viðskiptalöndum Íslands:
(2) x = f(px + e – wp) + swd
þar sem x er útflutningur og wd er erlend eftirspurn. f mælir því
verðteygni útflutnings, þ.e. áhrif breytinga hlutfallslegs útflutnings-
verðs í erlendum gjaldmiðli á eftirspurn eftir útfluttum afurðum Ís-
lendinga.
Innflutningshlið utanríkisviðskipta má leiða fram með ná-
kvæmlega sama hætti, enda er innflutningur til Íslands spegilmynd