Orð og tunga - 01.06.2005, Blaðsíða 83
Jón Axel Harðarson
Hví var orðið guð
upphaflega hvorugkynsorð?
1 Inngangur
Eins og öllum er kunnugt eru trúarbrögð afar mikilvægur þáttur
menningarsögunnar.1 Trúarbragðafræðin leitast við að skýra hug-
myndir manna um hið yfirskilvitlega, hin yfimáttúrulegu öfl. í ólíkum
menningarsamfélögum hafa þessar hugmyndir verið mjög mismun-
andi. Samkvæmt skilgreiningu hinna yfimáttúrulegu afla er hægt að
greina trúarbrögð í ýmsa flokka, svo sem skurðgoðadýrkun,fjölvættistrú,
fjölgyðistrú og eingyðistrú.
Indóevrópumenn voru fjölgyðistrúar. Þeir ímynduðu sér guði sína
sem persónukenndar verur. Til guða gátu flest máttarvöld talizt. Hér
er annars vegar um náttúruöfl að ræða svo sem vindinn, kraft jarð-
ar, sem fæðir líf og varðveitir, og morgunroðann, sem flytur með sér
dagsbirtuna, sbr. find. Váta- (vindguðinn), gr. Trj, lat. Tellus (Jörð), find.
Usás-, gr. 'Hœg, lat. Auröra (morgungyðjan, eig. Morgunroði). Ýmis
náttúrufyrirbæri voru sem sé rakin til persónukenndra vera sem fram-
kvæma verknað sinn af ásetningi. Persónugervingin skýrir þann-
ig náttúruviðburði sem annars virtust tilviljun háðir eða lúta blindri
stjórn. Hins vegar er um siðfræðileg hugtök að ræða eins og sannleika
og sáttmála eða öllu heldur kraftinn sem í þeim býr, sbr. find. Váruna-
'Þessi grein byggist á fyrirlestri sem haldinn var á Hugvísindaþingi í Háskóla
íslands 3. nóv. 2001. Ég þakka ónefndum yfirlesara gagnlegar athugasemdir.
Orð og timga 7 (2005), 81-93. (c) Orðabók Háskólans, Reykjavík.