Tíminn - 16.09.1941, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAQUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÖNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
RITSTJÖRNARSKRIFSTOFUR :
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
Símar 3948 og 3720.
PRENTSMIÐJAN EDDA Il.I.
25. ár.
Seykjavík, þriðjudagmn 16. sept. 1941
92. blað
Strandferðír ríkisskípanna
Merkileg iíllaga um breyiingu á Súðínní
Viðtal við Pálma Loiisson torstjóra
Herstjórmn Hitler
Hitler vill trekar vera herstjóri en stjórn-
málaleiðtogi
Fyrsta mínnísmerkið
í þjóðargrafreiinum
afhjúpað
- Aform Þingv.nef ndar -
Minnismerki á leiði Einars
skálds Benediktssonar í þjóð-
argrafreitnum á Þingvöllum
var afhjúpað síðastl. föstudag.
Flutti biskupinn, Sigurgeir Sig-
urðsson, stutta ræðu, en síðan
svipti dóttir skáldsins, Hrefna,
blæju af minnismerkinu. Við-
staddir voru aðstandendur
skáldsins, Þingvallanefnd og
nokkrir gestir.
Minnismerkið er hvít hella,
sem þekur allt leiðið. Er það
gert úr íslenzku kvarsi og hvítu
steinlími. Á hana er letrað með
bronzestöfum: Einar Bene-
diktsson. Hellan er 30 cm. þykk
og vegur rúml. 1 y2 smál. Hún
er hin fegursta.
Vinnunni við þjóðargrafreit-
inn er nú lokið. Annaðist vega-
málastjóri hana samkvæmt
forsögn húsameistara ríkisins.
Grafreiturinn er á hæsta hóln-
um i Þingvallatúni, rétt aust-
an við kirkjuna. Jarðvegur er
þar grunnur og hefir því orð-
ið að flytja þangað allmikla
mold. Grafreiturinn er því um
einn meter hærri en umhverfi
hans. Eru veggir hans ramm-
lega hlaðnir úr hraungrýti, en
ýmis hraungróður hefir verið
látinn í glufurnar. Minna vegg-
irnir því talsvert á hamra-
veggi gjánna þar í nágrenninu.
Grafreiturinn er hringmynd-
aður og liggja um hann gang-
vegir, sem mynda kross. Eru
þeir huldir svörtu hraungrýti.
Tröppurnar eru úr íslenzkri
hrafntinnu. Umhverfis reitinn
er gangstígur, þakinn hvítum
skeljasandi. Þar fyrir utan eiga
að koma trjáraðir, sem munu
ná að austurgafli kirkjunnar.
í grafreitnum verður rúm fyrir
48 leiði.
í tilefni af því, að þessu verki
er lokið, bauð Þingvallanefnd
blaðamönnum til Þingvalla síð-
astliðinn laugardag. Voru þeim
sýndar ýmsar framkvæmdir,
sem nefndin hefir með hönd-
um, og skýrt frá helztu fyrir-
ætlunum hennar.
Eru þessar þær helztu:
Komið verði i framkvæmd
þeirri hugmynd Jóns Sigurðs-
sonar, að Þingvellir verði eins
og fyrr á öldum helzti hátíða-
(Framh. á 4. síöu)
öðruleíguskipi Eim-
skípafélagsins sökkt
Það var með timbur-
farm til S. I. S.
Utanrikismálaráðuneytið í
Washington tilkynnti síðastlið-
ið föstudagskvöld, að daginn áð-
ur hafi skipinu „Montana"
verið sökkt um 580 sjómílur
suðvestur af íslandi.
Könnunarflugvél varð þess
vör er skipinu var sökkt og
komst hún að raun um, aö
skipshöfnin hafði komizt í bát-
ana.
„Montana" var eitt af skip-
um þeim, sem Eimskipafélagið
fékk á leigu vestra fyrir milli-
göngu ríkisstjórnarinnar. Var
það hlaðið timbri til S. í. S. og
átti það að fara á margar hafn-
ir hér við land. Var lengi búið
að bíða eftir þessum timbur-
farmi.
„Montana“ var danskt, eign
sama félags og „Sessa“. Var lagt
löghald á það fyrir nokkru. Það
sigldi undir Panamafána.
Tíminn hitti Pálma Lofts-
son, forstjóra Skipaútgerð-
ar ríkisins, að máli, og
spurði hann frétta af rekstri
skipanna. Fórust honum orð
á þessa leið:
— Verkefni skipa þeirra, sem
stofnunin hefir yfir að ráða,
hefir á þessu ári verið óvenju-
lega mikið og margþætt. Ægir
hefir orðið að vera í olíuflutn-
ingum fyrir útgerðina, milli
þess sem skipið hefir verið við
björgun og þess háttar. Þór hef-
ir verið tekinn til flutninga,
mest milli Reykjavíkur og Vest-
mannaeyja. Hefir farþegaskýli
verið sett í skipið, lestaop
stækkuð og ýmsar aðrar smá-
breytingar verið gerðar vegna
þess. Óðinn hefir verið hafður
við tundurduflaveiðar, ásamt
landhelgisgæzlunni. Sama er
að segja um Sæbjörgu, sem
Skipaútgerð ríkisins hefir leigt
af Slysavarnafélaginu.
Hvað strandferðunum við-
kemur, er ástandið þannig, að
eftirspurnin eftir skipsrúmi til
flutninga innanlands hefir ver-
ið svo mikil, að mjög erfitt hef-
ir verið að fullnægja henni.
Skip Eimskipafélags íslands
hafa meira en nóg verkefni við
að flytja nauðsynjar frá útlönd-
um og þar af leiðandi ekki get-
að haft strandsiglingar, nema
að mjög litlu leyti. Nær allar
innfluttar vörur landsmanna
koma hingað til Reykjavíkur, og
er þess svo krafizt af Skipaút-
gerðinni, að hún sjái fyrir
dreifingunni út um land. Þegar
tillit er tekið til þess, hversu
mörg skip, innlend og útlend,
önnuðust slíka dreifingu, beint
og óbeint, fyrir stríðið, liggur í
augum uppi, að þessi tvö
strandferðaskip, Esja og Súðin,
geta ekki fullnægt flutninga-
þörfinni, svo að í góðu lagi sé.
Til þess að ráða bót á þessu,
Nýlega heíir kjötverðlagsnefnd á-
kveðið haustverð á kindakjöti. Gildir
verð þetta frá 15. september. Heild-
söluverð er sem hér segir: Á fyrsta
verðflokki kr. 3,20 á kílógramm, á öðr-
um verðflokki kr. 3,05 á kílógramm og
á þriðja verðflokki kr. 2,90 á hvert
kílógramm. Heimilt er að veita allt að
2% afslátt frá skráðu heildsöluverði til
frystihúsa og verzlana, sem kaupa
minnst 5000 kílógr. í einu og greiða
við móttöku. Venjulegt, brytjað súpu-
kjöt má selja mest á 3,65 í smásölu.
Læri og aðra einstaka bita úr kropp-
um, leggur nefndin ekki verð á. Að
öðru leyti leggur nefndin sérstaka
áherzlu á það að smásöluálagning á
hverjum stað, sé ekki hærri en nauð-
syn krefur, og skulu trúnaðarmenn
nefndarinnar fylgjast með því að ekki
verði út af því brugðið. Verðjöfnun-
argjald er ákveðið 5 aurar á hvert kíló-
gramm í 1—3 verðflokki.
t t t
Frá Akranesi eru nú stundaðar rek-
netaviðar á 25 bátum. Eru þeir frá
20—40 smálestir að stærð. Veiðin geng-
ur allvel. Fá bátarnir frá 50—200
tunnur í hverri ferð. Síldin er kverkuð
og magadregin (harðsöltuð). Bátarnir
fá kr. 25,00 fyrir hverja tunnu á
bryggju. Þar af fá hásetar, sem eru 7 á
hverjum bát, kr. 1,21 af verði hverrar
tunnu. Auk þess eiga hásetar allan
ufsa, sem þeir veiða og er hann seldur
á 2 kr. hvert stykki. Getur sú veiði oft
verið góð aukaþóknun fyrir háseta á
hefir Þór verið tekinn alveg í
flutninga, eins og áður var tek-
ið fram, og hin varðskipin enn-
fremur verið notuð til flutn-
inga, eftir því sem við hefir
verið komið. Einnig hefir verið
tekinn mesti urmull af bátum
og skipum, þegar unnt hefir
verið að ná í þá, í sama skyni,
en upp á síðkastið hefir verið
mjög erfitt að ná í báta, vegna
þess hversu lág þau flutnings-
gjöld eru, sem hægt er að bjóða
þeim. Þykir þeim ekki borga sig
að sigla fyrir þau og vilja jafn-
vel heldur fara tómir, þó að þeir
þurfi að fara ferðina hvort sem
er.
— Hafa flutningsgjöldin ekki
verið hækkuð í samræmi við
aukinn útgjaldakostnað skip-
anna?
— Flutningsgjöld innan lands
hafa verið hækkuð um 50 af
hundraði og fargjöld um 30
hundraðshluta, miðað við það,
sem var fyrir stríð, og er það
auðvitað ekki nema nokkur
hluti af því, sem reksturskostn-
aðurinn hefir aukizt vegna dýr-
tíðarinnar og ýmissa ráðstaf-
ana vegna styrjaldarinnar. Hér
við bætist svo það, að mestöll
þungavara, sem flutt er með
skipunum, er flutt fyrir hálft
gjald, eða allar þær vörur, sem
koma á vegum Eimskipafélags-
ins og fara eiga á hafnir úti á
landi.
— Hefir Esja ekki reynzt vel?
— Esja er nú næstum tveggja
ára; verður það á morgun. Mun
hún þá vera búin að sigla 90
þúsund mílur, flytja 23 þúsund
farþega og yfir 30 þúsund smá-
lestir af varningi, og eru það
fádæma mikil afköst. Engir
gallar hafa komið fram á skip-
inu, og má því segja, að það hafi
reynzt með afbrigðum vel. Vona
ég einnig, að rekstrarafkoma
Esju verði mjög góð, miðað við
allar aðstæður. Hins vegar
reknetabátum. Mun það ekkl eins
dæmi að sklpshöfn dragi um 200 ufsa á
einni nóttu. Söltun á Akranesi hófst
fyrir alvöru 22. ágúst og hafa verið
saltaöar þar um 10000 tunnur. Nóg er
til af tómum tunnum og salti og er
talið að auðvelt sé að veita allri þeirri
síld móttöku, sem kann að berast þar
á land í haust.
t t t
Síðastliðinn fimmtudag drukknaði
Árni Helgason bóndi að Fróðholtshjá-
leigu, í Þverá í Rangárvaliasýslu. Fór
hann ásamt syni sínum á bát út á
ána að vitja um net. En er þeir komu
nokkuð frá landi, hvolfdi bátnum
skyndilega og féllu þeir feðgar í vatnið.
Syni Árna skolaði á land eftir stutta
stund, en Árni drukknaði, eins og fyrr
segir. Lík hans fannst daginn eftir.
Árni lætur eftir sig ekkju og 6 börn.
Hann starfaði lengi sem ferjumaður
við Þverá og var hann mörgum að
góðu kunnur frá þeim störfum. Árni
var á fimmtugsaldri er hann lézt.
r r r
Sá hörmulegi atburður gerðist í
fyrrinótt, að Stóru-Brekku í Arnarnes-
hreppi í Hörgárdal, að bærinn ásamt
fjósi og heyhlööu brann til kaldra kola.
í hlööunni voru um 400 hestar af töðu
og brann hún til ösku. Bærinn var
úr torfi, nema framhýsi, sem var úr
timbri. Bóndinn að Stóru-Brekku
heitir Hannes Jóhannsson. Býr hann
þar með systur sinni Sigríði. Er þessi
bruni hið átakanlegasta tjón fyrir þau
Fyrir nokkru birtist í blaöi
Beaverbrooks lávarðar, „Sun-
day Express“, grein eftir am-
eríska blaðamanninn, Stephen
Laird, sem dvaldi í Beriín síð-
astliðið vor. í greininni lýsir
hann m. a. lifnaðarháttum Hitl-
ers. Athyglisverðast . í frásögn
hans er það, að Hitler gefi sig
stöðugt meira að hermálunum
og hafi meiri mök við herinn
en nazistaflokkinn. Sú þróun
bendir í þá átt, að völdin í
Þýzkalandi færist í hendur
hersins, en áhrif nazistaflokks-
ins hverfi óðum úr sögunni.
Frásögn Laird fer hér á eftir:
— Eftir átta uppgangsár hefir
Hitler tekið þá trú, að hann sé
ofurmenni. Hann vill eigi leng-
ur hlíta ráðum sér minni
manna, og vondum fregnum
skeytir hann engu.
Þeir, sem enn eru trúnaðar-
menn hans, hafa lært að gefa
aldrei óþægileg tíðindi til
kynna í áheyrn einræðisherr-
ans.
Það hefir sífellt orðið meiri
erfiðleikum bundið fyrir hina
æðstu embættismenn, að fá á-
heyrn hans. Fjórir menn, sem
ætla mætti að gætu gengið fyr-
ir Hitler, þegar þeim væri það
nauðsynlegt, hafa tjáð mér, að
þeir verði stundum að bíða vik-
um saman, ef þeir fá þá nokk-
urt viðtal. Þegar svo að því
kemur, að þeim leyfist að ganga
fyrir leiðtogann, hættir honum
til að fjölyrða um ýmsar hug-
myndir sjálfs sín, og oft verða
þeir að fara, án þess að eiga
þess kost að bera upp brýn er-
indi sín.
Sumum þeirra manna, er um-
gangast Hitler að staðaldri,
hefir verið lýst fyrir mér sem
þeirri tegund fólks, er aðeins
segi afdráttarlaust já og líti á
herra sinn með aðdáun.
Hitler trúir því, að sérhver
Þjóðverji fylgi sér af heitri
sannfæringu.
Þegar hann ákvað að ráðast
á Rússland, þorðu jafnvel hers-
höfðingjar hans ekki að segja
honum það afdráttarlaust, að
systkini, því að lítið sem ekkert bjarg-
aðist af innanstokksmunum. Þegar
bruninn sást frá næstu bæjum, þustu
bændur með lið sitt til bæjarins, sem
stóð i ljósum loga og freistuðu þess
að bjarga einhverju af húsum eða
munum. Norðan við bæinn rennur dá-
iítill lækur og er smáflúð í honum rétt
við bæjarvegginn. Var reynt að ná þar
vatni til þess að kæfa eldinn. En þar
sem vindur stóð af suðri, lagði svo
mikinn hita og reyk norður yfir læk-
inn af brennandi húsunum að óbæri-
legt var að vera þar við vatnsburðinn.
Neyddust menn þá til þess að taka
vatnið þar sem óþægilegra var að kom-
ast að því. Urðu allar björgunartil-
raunir til einskis og brann allt til ösku
t t t
Tveir bátar, með skipbrotsmenn af
norska skipinu Einvík frá Þrándheimi,
náðu hér að landi fyrir sömmu síðan.
Komst annar báturinn til Vestmanna-
eyja, undir stjórn skipstjórans af skip-
inu. Voru í honum 12 manns. Hinn
báturinn kom að landi í Herdísarvík,
og stýrði honum 1. stýrimaður. í þeim
bát voru 11 menn. Skipinu Einvik var
sökkt um 500 mílur suðvestur af ís-
landi. Var skipið að mestu leyti fermt
með timbri og sökk því ekki eins fljótt
og ella-. Veittist skipverjum þessvegna
tíml til þess að bjarga sér í skipsbát-
ana með sæmilegan útbúnað. Alls voru
23 skipverjar á Einvik. Björguðust þeir
allir og var báturinn, sem náði til Vest-
(Framh. á 4. síöu)
það myndi taka meira en þrjár
vikur aö gereyða rauða hern-
um.
Ilitler er ekki fyrst og fremst
æðsti stj órnmálaleiðtogi. Hann
er herstjóri og sigurvegari og
hugur hans snýst um hernað-
arathafnir. '■
Mörg námsár við lestur bóka
um hervísindi hafa veitt hon-
um undraverða þekkingu á
hernaði. Óumdeilanlega er
hann æösti yfirmaður þýzka
hersins og sá, er mestu ræður
um hernaðarhætti. Hann hefir
einkaherráð, er stjórnað er af
Alfred Jodl hershöfðingja,
sem hittir leiðtogann daglega
og fjallar um hugmyndir hans,
áður en þær eru lagðar fyrir
hið virkilega foringjaráð þýzka
hersins. Frans Halder hers-
höfðingi er annar helzti hern-
aðarlegur ráðgjafi Hitlers.
Hitler hefir verið giftudrjúg-
ur í nýskipan sinni. Og honum
hafði heldur aldrei annað til
hugar komið um sjálfan sig.
Það er miklu eftirsóknar-
veröara að vera mikill herstjóri
heldur en stjórnmálaleiðtogi
verzlunarhölda og leifanna af
spilltri miðstétt.
Milli þess, sem Hitler heim-
sækir vígstöðvarnar, liggur leið
hans daglega um sömu stöðvar
milli Berchtesgaden og Berlín-
ar.
Venjulega gengur hann til
hvílu klukkan 2 á nóttunni.
Honum er óljúft að fara á fæt-
ur fyrir klukkan 11. Hann er
sagður sofa aðeins 4 klukku-
stundir á sólarhring, en eyðir
miklum tíma til lesturs og
bollalegginga.
Menn, sem þekkja hann,
segja, að hann lesi á degi
hverjum tvær bækur eða líti í
gegnum þær. Flestar fjalla
þessar bækur um herfræði eða
hernaðarsögu.
Hann er mjög hraðlæs og
hefir ákaflega traust minni.
Að morgninum baðar Hitler
sig i grænlitu postulínskeri, og
vanalega rakar hann sig með
gullsleginni rakvél, þó að
stundum, þegar hann dvelur í
Berlín, komi rakari frá rakara-
stofu Josefs Engbarts í Kaiser-
hof Hotel.
Hann gengur ávallt í ein-
kennisbúningi. Hann neytir fá-
brotinnar fæðu á reglubundinn
(Framh. á 4. síðu)
Aðrar fréttir.
Þýzki herinn hefir tekið Ker-
manschug, mikla iðnaðarborg á
eystri bakka Dnjepr, 200 km.
fyrir sunnan Kiev. Sýnir þetta
að þýzki herinn er kominn
austur yfir Dnjepr í Ukrainu.
Þá hefir þýzki herinn sótt frá
Gomel eftir eystri bakka
Dnjepr til Chernigov. Fram-
sókn Þjóðverja á báðum þess-
um stöðum hefir tvö markmið:
Að umkringja Kiev og sækja til
Kharkov, mestu iðnaðarborg-
arinnar í Ukrainu. Við Lenin-
grad hefir Þjóðverjum orðið
nokkuð ágengt. Þeir gera ákaf-
ar loftárásir á borgina, en
m
A víðavangi
VIÐ SKIPT AS AMNIN G ARNIR.
Undanfarið hefir verið hljótt
um samningana við Bretland
og Bandaríkin. En eftir því, sem
Tíminn hefir fregnað, mun
bráðlega vera hægt að vænta
þess að það sjáist greinilega,
hvern hug þessi stórveldi bera
til okkar. Af hálfu ríkisstjórn-
arinnar og samninganefndar
hefir verið reynt hið ítrasta til
að fá kröfum íslendinga full-
nægt og er óhætt að segja, að
par hafi verið haldið á málum
með fullri festu og einurð. Hitt
er svo annað mál, ef þessi stór-
veldi bregðast því trausti, sem
ekki aðeins ríkisstjórnin held-
ur öll þjóöin, hefir borið til
peirra.
TÍMINN OG FISKSÖLU-
S AMNIN GURINN.
í blaðinu „Þjóðólfur", sem
prástagast enn á fisksölusamn-
ingnum, er því haldið fram að
Tíminn hafi skipt um afstöðu
til samningsins. Því var strax
haldið fram í blaðinu, að samn-
ingurinn væri vel viðunandi,
óegar litið væri á fisksöluna
eina saman, en hins vegar væri
ekki hægt að fella heildardóm
um viðskiptin við Breta fyrr en
búið væri að semja um önnur
ágreiningsatriði. Jafnframt og
Tíminn skýrði frá samningnum
var birt viðtal við foi’sætisráð-
herra og sagði þar m. a.: Verð-
ið (þ. e. fiskverðið) má teljast
vel viðunandi, eins og stendur,
en hvort samningurinn er góð-
ur eða lélegur verður að dæm-
ast eftir þeirri lausn, sem verð-
ur á öðrum þeim atriðum, sem
enn er ekki samið um.“ Afstaða
Tímans til samningsins hefir
frá fyrstu tíð og er enn á sömu
leið og þessi ummæli forsætis-
ráðherra.
LOKUN VÍNBÚÐANNA
OG HEGNINGARLÖGIN.
Tímanum hefir borizt eftir-
farandi bréfstúfur: „Ég verð að
segja það, að aldrei hefir mér
líkað eins vel við Morgunblaðið
og í áfengismálinu. Ég er alger-
lega á móti öllum höftum og
bönnum. Það á ekki að vera að
hafa lög, sem eru brotin. Mér
finnst alveg óforsvaranlegt að
hafa áfengisbann, ef það sann-
ast t. d. að milli 10—20 brugg-
arar séu í landinu. Slíkt bann
leiðir vitanlega til lögbrota og
spillingar.alveg eins og Mogginn
segir. Ég hefi líka oft hugsað
um, hvort hegningarlögin svo-
nefndu væru ekki raunverulega
„gróðrarstía afbrota og spill-
ingar“, þar sem þau eru marg-
brotin. Væri það ekki einfald-
asta úrræðið til að komast hjá
þessum Iögbrotum að nema lög-
in úr gildi. Ég krefst þess, að
rikisstjórnin taki þessa tillögu
mína til athugunar engu siður
en tillögu Mbl. um afnám á-
fengisbannsins."
Rússar segjast hrinda þeim með
aðstoð brezks flugliðs. Rússar
og Bretar viðurkenna að að-
staðan hafi versnað í Kiev og
Leningrad.
Knox flotamálaráðherra til-
kynnti í gær, að amerísk her-
skip myndu hér eftir veita
fylgd öllum kaupförum, sem
flytja láns og leiguvörur til
Englands „frá höfnum Banda-
ríkjanna að hafinu, sem liggur
að íslandi.“ Yfirlýsing þessi
hefir vakið mikla athygli.
Þrír verkalýðsleiðtogar 1 Oslo
hafa enn verið dæmdir til
dauða. Eru það Ludvig Boland,
varaformaður Alþýðusambands-
ins, Henry Westlund og Jo-
sef Larsen. Ritstjóri „Morgen-
avisen“, þekkts íhaldsblaðs, hef-
ir verið dæmdur í æfilangt fang-
elsi. í Oslo hafa mörg hundruð
manna verið fangelsaðik.
Rússneska stjórnin hefir fyr-
irskipað, að 400 þús. Þjóðverjar,
sem eru búsettir í Volgahéruð-
unum, verði fluttir til Síberíu.
(Framh. á 4. siöu)
Á KROSSO-ÖTUM
Haustverð á kjöti. — Frá Akranesi. — Drukknun. — Bæjarbruni. — Skip-
brotsmönnum bjargað.