Tíminn - 11.10.1941, Síða 2

402
101. blað
'gtminn
Laugardaginn 11. oht.
Fornbókmenntírnar
í svaðíð
Alveg nýverið kom tilkynning
í einu af dagblöðum bæjarins
um, að nú ætti, með föstu skipu-
lagi, að draga íslendingasög-
urnar niður í svaðið. Það eru
rithöfundar kommúnista, sem
standa að þessu ólánsverki, og
útgefandi þeirra, smjörlíkissali
í Reykjavík, stendur fyrir fram-
kvæmdinni. Halldór Laxness á
að koma Laxdælu í forina, en
síðar á að gera öðrum perlum
fornbókmenntanna svipuð skil.
Tilgangurinn mun vera sá, að
afbaka allar fornbókmenntirn-
ar á þennan hátt.
Það er alkunnugt, að Halldór
Laxness var mjög efnilegur rit-
höfundur, áður en hann varð
gegnsýrður af byltingaskvaldri
Rússa. Er til eftir hann frá
þeim tíma talsvert af vel rituðu
’ óbundnu máli. En því meira,
sem hann hefir hallazt að bylt-
ingarbrölti rússnesku út-
breiðsludeildarinnar, því meiri
skemmd hefir orðið á málfari
hans. í sumar kom út á forlagi
smjörlíkiskaupmannsins amer-
ísk saga, mjög hversdagsleg að
allri gerð, en þurfti þó ekki að
verða lakari en venjulegar
neðanmálssögur. En sökum af-
káraskapar í málsmeðferð þýð-
andans varð bókin að almennu
orðtaki fyrir rangt og sóðalegt
mál. Málfróður maður athug-
aði bókina gaumgæfilega og
komst að þeirri niðurstöðu, að í
þýðingunni væru að minnsta
kosti 4000 villur, sem hver
sæmilegur barnakennari myndi
leiðrétta í stíl hjá viðvaning-
um. Þó var hitt engu betra, að
þýðandinn umsnéri og úthverfði
málinu með rangri og óeðlilegri
setningaskipan. Þá lagði höf-
undur stund á að nota hið hrak-
legasta orðbragð götustráka,
sem er að myndast í þéttbýli
landsins. Hversdagslegt enskt
orðtæki eins og „not a bit“,
þýðir Halldór Laxness með
orðasamsetningunni „ekki ras-
kat.“ Öll er þýðingin með sama
blæ eins og þessi nýja íslenzka.
Kommúnistarnir íslenzku
hafa sýnt í mörgu, að þeir eru
veiklaðir menn. Þeir hafa hlaup-
ið til fjarlægrar þjóðar og lagzt
flatir fyrir valdhöfum þar. Þeir
hafa orðið viljalaus verkfæri í
höndum þessara útlendinga.
Þeir hafa þegið fé frá þessum
yfirmönnum sínum til að gefa
út á íslandi blöð, sem vinna
fyrir Rússland, eins og þau
væru gefin út í Rússlandi. Þeir
hafa sprengt sundur félagsskap
íslenzkra verkamanna, og eyði-
lagt með návist sinni nokkra
sæmilega skrifandi menn á ís-
landi. Um tíma gáfu þeir út
byltingarrit, sem hét „Rauðir
pennar“. Það drukknaði í fyr-
irlitningarhafi íslenzks al~
menningsálits. Þá reyndu þeir
að koma upp fastri útgáfu-
starfsemí, þar sem meginkjarni
hins prentaða máls var áróður
fyrir Rússa, en blandað innan
um nokkuru hlutlausu efni.
Þessi útgáfa er líka að stranda
á sama skeri og „Rauðir
pennar“.
Kommúnistar hafa í mörg ár
leitað að öllum veilum í hinu
íslenzka þjóðfélagi til að koma
að skemmdarstarfsemi sinni.
Um leið og eitt hlið lokast, þá
er leitað að nýjum úrræðum
til skaðsemdar.
Og að lokum koma þeir auga
á fornbókmenntirnar. Þær
hafa öldum saman verið innsta
virkið í andlegri og þjóðlegri
menningu fslendinga. Nú á að
jafna það við jörðu. Nú á mað-
ur, sem notar móðurmál sitt á
þann hátt, að viðhafa orða-
sambandið „ekki raskat", að
þýða Laxdælu á það mál, sem
úrhrak þjóðarinnar ber á vör-
um sér.
Væntanlega sér Alþingi það,
sem nú kemur saman, sóma
sinn í því að verja fornbók-
menntir þjóðarinnar, með þvi
að gera það að skilyrði, að stór
fjármunaleg viðurlög, ef ekki
þrælkunarvinna, liggi við því
TlMllYIV, lawgardaginn 11. okt. 1941
Ur ræðu dr. Brodda Jóhannessonar á stúdentaSundí 25. sept.
Orsakir siðferðisvandamálanna
Hinn 25. september var efnt til stúdentafundar í Reykja-
vík, og voru siðferðisvandamál þau, sem skapazt hafa við
hérvist hinna erlendu herja, þar til umræðu. Dr. Broddi
Jóhannesson, sem var einn þeirra þriggja manna, er sæti
áttu í nefnd þeirri, er hafði þessi mái til rannsóknar, flutti
langa frumsöguræðu á fundinum. Ræddi hann nokkuð um
ástandið í þessum efnum og rakti ítarlega orsakir þess,
hversu komið væri. Var margt mjög merkilegt, er dr. Broddi
hafði fram að flytja. En sökum þess, hve ræðan var löng,
er eigi kostur á að birta hana alla. Flytur Tíminn því
nokkurt ágrip af henni.
í upphafi ræðu sinnar vék
dr. Broddi að því, að öllum sjá-
andi mönnum hefði verið Ijóst.
frá því landið var hernumið, að
nokkur siðferðileg og þjóðernis-
leg hætta væri búin af dvöl
fjölmenns setuliðs í lantíinu.
Margir urðu til að aðvara:
Kennarastéttin, sakadómarinn í
Reykjavík, sem mun hafa lagt
fyrir síðasta Alþingi, í samráði
við barnaverndarnefnd, frum-
varp til laga um breytingu á
barnaverndarlögunum, land-
læknir, biskupinn yfir íslandi
og með honum öll prestastéttin.
Þannig hefir kirkjan, kennara-
stéttin, yfirmenn heilbrigðis-
málanna og lögregluyfirvöldin
verið einhuga í þessu máli.
Þessi ótti hefir ekki reynzt
ástæðulaus, eins og marka má
á skýrslum sakadómara og
lögreglustjóra, þótt ekki komi
þar öll kurl til grafar. Þegar
jafn fámenn þjóð og íslending-
ar fær staðfestingu á því, að
hundruð ungra stúlkna ganga
glapstigu, er ekki að undra þótt
eftir því sé rýnt, hvað valdi.
Okkur hefir verið tamt að nota
setuliðið sem skotspón og
kenna því um ófarir okkar í
þessum efnum. En þær eiga sér
því miður miklu lengri sögu.
Þau vandamál, sem nú eru mest
rædd, hafa fylgt Reykjavík eins
lengi og saga hennar verður
rakin. Á síðustu árum hafa
barnaverndarráð, barnaverndar
nefnd og ráðunautur hennar
hvað eftir annar látið í ljós það
álit, að hér væri brýn þörf á
vistarheimilum fyrir vandræða-
unglinga. Sú barátta hefir enn
ekki borið æskilegan árangur,
þótt nú muni fara að rætast úr
því.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, hvaða straumhvörf
hafa orðið í atvinnulífi okkar
og menn munu vart gera sér
að gefa út fornrit þjóðarinnar,
nema með heimild stjórnar-
ráðsins. J. J.
Ijóst, hvaða menningarlegar af-
leiðingar þetta hlaut að hafa.
Menn þyrptust í iðjuverin, þeg-
ar fjármagnið í atvinnurekstr-
inum tók að aukast. Reykja-
vík gleypti flesta. Það, sem hér
hefir gerzt, er eðlilegt, en samt
er það alvarlegt, því að breyt-
ingin hefir orðið örari, hraði
verðandinnar meiri, en hollt
var. Hundruð lausamanna og
iausakvenna, sem flykktust í
kaupstaðina, kunnu ekki þann
hátt daglegs lí£s, sem nauðsyn-
legur er í bæjarlífi. Vöxtur bæj-
anna var svo ör, að hollar og
eðlilegar venjur gátu ekki skap-
azt.
Fyrst ber að nefna heimilin.
Hollar venjur eru skilyrði þess,
að heilbrigð menning varðveit-
ist, og þær þróast og varðveit-
ast fyrst og fremst á heimil-
unum. Vegna breyttra at-
vinnuhátta eru sveitaheimilin
of fámenn, en í bæjunum
eru þúsundir heimilisleysingja,
lausamenn og lausakonur, að
viðbættum fjölmennum heim-
ilum, sem eru miklum ann-
mörkum bundin. Það einkennir
mjög borga- og bæjaheimilin,
að þar býr aðeins ein kynslóð
eða tvær — börnin og foreldr-
arnir — en elzta kynslóðin —
afarnir og ömmurnar og önn-
ur gamalmenni á sveitaheimil-
unum — áttu mjög merkan
þátt í að varðveita venjur og
rótgróna þjóðmenningu.
Mönnum er það yfirleitt ljóst,
að einstaklingurinn og þroski
hans er háður erfðaeiginleik-
um og ytri áhrifum — og mönn-
um ætti að vera jafn Ijóst,
að það er erfitt að móta heil-
brigðan einstakling, ef heimil-
in bregðast. Það er ekki á allra
færi að.ala upp vandalaus börn,
og þótt við berum djúpa og ein-
læga lotningu fyrir öllum þeim
konum, sem af ótakmarkaðri
fórnfýsi og elju hafa helgað sig
uppeldi föðurlausra barna.þá er
vitað, að það uppeldi ber sjald-
nar hinn ákjósanlegasta árang-
ur. Hérlendar rannsóknir eru
ekki til um þetta efni, en þær
þjóðir, sem styrjaldir hafa háð,
vita hve miklum vandkvæðum
slíkt uppeldi er bundið og
árangurinn oft miður góður.
Nú munu ýmsir benda á, að
margur góður lausaleikskrakk-
inn hafi verið fóstraður á ís-
landi. En því er til að svara, að
þau dæmi, sem við þekkjum af
þessu tagi, eru ekki frá stór-
borginni Reykjavík.
Þau börn í Reykjavík, sem
þannig njóta ekki æskilegra
uppeldiskjara, eru næsta mörg.
Staðfestar tölur er ekki hægt
að leggja fram, en það er hægt
að geta sér til um það, svo
ekki skeiki miklu. í Reykjavík
munu fæðast 800 börn á ári
hverju og í lausaleik munu
fæðast á annað hundrað. Ef
uppeldistími þeirra er talinn 16
ár, verða hér um 2000 hálf
munaðarlaus börn og ungling-
ar. Síðastliðin ár hafa hjóna-
skilnaðir, bæði lögskilnaðir og
skilnaðir að borði og sæng,
verið rúmlega 100 á ári, börn í
hverju hjónabandi að meðal-
tali 1.35 og meðalaldur 5,75 ár
samkvæmt reynslu síðasta
árs. Uppeldistími til viðbótar
10 ár. Hér bætast nokkur
hundruð barna í hóp þeirra
hálfmunaðarlausu. Einnig eru
börn ekkna og heilsulausra for-
eldra. Loks eru svo í Reykjavík
á 2. þúsund menn, sem eru mjög
gallaðir þegnar vegna of-
drykkju, og margir eru heimil-
isfeður. Bætist því enn drjúg-
um í hóp barna, sem brestur á
að fái æskilegt uppeldi.
Seinustu áratugina hafa tíu
af hverju hundraði manna, sem
hafa verið dæmdir í hegning-
arhús hér, vegna glæpa og ann-
arra grófari atburða, verið út-
lendir í aðra ættina, flestir átt
íslenzka móður. Hreinir útlend-
ingar eru ekki meðtaldir. Er
þetta nokkur bending þess, að
uppeldi, sem slík börn fá, er
meira og minna misheppnað.
í Reykjavík dvelur og fjöldi
ungmenna úr sveit og smærri
þorpum, sem ekki kunna að
hegða sér í fjölmenni. Þar á
meðal fjölmennur hópur kvenna,
miður hefir komið fram í um-
gengni við setuliðið heldur en
æskilegt getur talizt.
Það er ekki hægt að sakfella
skóla og fræðslustofnanir, þótt
uppeldi áðurnefndra þúsunda
munaðarlausra og hálf munað-
arlausra barna, sem nú vaxa
upp í höfuðstaðnum, mistakizt,
íslenzkur minnisvarði vestanhafs
Við aðalstræti Gimlibæjar í Vestur-Kanada stendur minn-
isvarði, sem á er letrað: „íslendingar námu hér land 21. októ-
ber árið 1875.“ — Árlega er haldin stór Íslendingahátíð að Gimli
og er þá jafnan gengin skrúðganga úr bæjargarðinum niður að
minnisvarðanum og blómsveigur lagður þar til heiðurs hinum
föllnu landnámsmönnum. Mynd þessi var tekin á hátíðinni í sum-
ar, sem var mjög fjölmenn. Sést Fjallkonan, sem var þá Kristín
F. Jónasson, vera að leggja blómsveiginn við minnisvarðann.
Myndin er tekin úr Lögbergi.
því að þróun þeirra hefir vart
getað haldizt í hendur við fjölg-
un bæjarbúa.
Með þessu er heldur ekki ver-
ið að leggja dóm á meginþjóð-
félagsbreytingarnar. Þær hafa
aðeins gerzt í of skjótri svipan,
og við höfum oft hegðað okkur
eins og kálfar, er hleypt er úr
fjósi á vordegi. Við höfum með
tíma- og daglaunavinnunni rof-
ið öll innri bönd, skuldbindingar
og gagnkvæma ábyrgð, sem áður
tengdu vinnuveitendur ogvinnu-
þiggjendur. Við höfym eytt og
spillt uppeldisáhrifum vinn-
unnar.
Meðferð áfengis leyfir einnig
nokkurn dóm um menningu
hvers tímabils.. Og ekki verður
annað sagt, en að ofdrykkja,
einkum ofdrykkja unglinga,
hafi verið þjóðarlöstur á síð-
ustu árum. Á flestum dansleikj-
um hefir mátt sjá drukkna
unglinga, og minnist ég þeirrar
sögu sorglegastar er sé sá tvo
nýfermda bræður berja hvorn
annan grjóti í ölæði.
Framhald af þessum út-
drætti úr ræðu dr. Brodda
birtist í næsta blaði og er þar
bent á mörg athyglisverð at-
riði.
Hershöfðingjar Þjóðverja.
Seinustu vikurnar hefir einkum gætt
þriggja hershöfðingja í sókn Þjóðverja
á austurvígstöðvunum. Eru það mar-
skálkarnir von Leeb, sem stjórnar um-
sátrinu um Leningrad, Fedor Bock, er
stjórnar“ sókninni á miðvigstöðvunum,
og von Rundstedt, sem stjórnar sókn-
inni í Ukrainu.
Upphaflega stjórnuðu aðrir hers-
höfðingjar sókn Þjóðverja, en þegar
erfiðleikarnir ukust, lét Hitler þessa
pienn taka við stjórninni á vígstöðv-
unum. Þeir eru allir gamalreyndir og
gátu sér frægðarorð í seinustu heims-
styrjöld. Rundstedt er 66 ára, Leeb 65
ára og Boch 61 árs.
Sá hershöfðingi Þjóðverja, sem nú
er talinn valdamestm1, er Halder. Hann
er einkaráðunautur Hitlers. Hann er
59 ára. Hann hefir verið í stórskota-
liðinu frá upphafi. Hann er hugvits-
samur mjög og hefir fundið upp ýmsar
nýjungar og endurbætur, sem eiga
verulegan þátt í yfirburðum þýzka
stórskotaliðsins. Hann er talinn líkleg-
asta einræðisherraefni hersins, ef til
þess kæmi, að Hitler yrði að segja af
sér og fela hernum völdin.
Fjarlæg 1 ö n d 1.
„Land hínna frjálsu(<
i.
Síðan á dögum Rómaveldis
hafa Norðurálfumenn og af-
komendur þeirra í Vesturheimi
verið voldugasti kynþáttur
jarðarinnar. í krafti þess valds,
er vísindi og tækni hafa selt
þeim í hendur, bæði til frið-
samlegrar menningarathafna og
kúgunar og eyðingar, hafa þeir
drottnað í heiminum.
Þekkingin hefir gert þá
sterka, og réttur þess sterka er
jafnan hið viðurkennda rétt-
læti.
En saga siðmenningarinnar
ef miklu eldri heldur en drottn-
unartímabil Norðurálfumanna,
hvort sem þar er átt við and-
legan þroska eða athafnamenn-
ingu, sem að vísu helzt jafnan
allmjög í hendur. Æfaforn
skáldskapur Kínverja og 4—5000
ára gamlar smásögur frá Egipta-
landi standa því ekki að baki,
sem ágætast er í nútímabók-
menntum, sambærilegrar teg-
undar. Konfúsíus og Búddha
boðuðu speki sína 500 árum fyr-
ir Krists burð, áður en íbúar
Norðurálfu hófust til verulegr-
ar menningar. Egiptar reistu
hin frægu grafhýsi, sem eru öll-
um undrunarefni enn í dag, og
verða það jafnan meðan vit-
neskjan um þau lifír meðal
mannanna, fyrir 5000 árum, og
Etiópíumenn hlóðu minnís-
merki sín mörgum öldum fyrir
fæðingu Krists. Nabukudurzur
konungur í Babýlon, sem um
Vesturlönd er kunnur sem Ne-
bukadnesar, lét á árunum 600
—560 fyrir Krists burð reisa þær
stórbyggingar í borg sinni, að
ekki munu minni mannvirki
verið hafa en stórbyggingar nú-
tímans, og hinar mörg þúsund
ára gömlu áveitur í Nílardal og
Mesópótamíu bera órækt vitni
um þroskað þjóðfélag, mikla
verkfræðilega þekkingu og
jarðyrkju á háu stigi. Á þessum
slóðum var líka siðmenningin
fóstruð, og þar er skoðun manna
og sögn fornra fræða, að vagga
mannkynsins hafi staðið.
Enn eru í menningu Austur-
landabúa, einkum Indverja og
Kínverja, þeir þættir, sem taka
því langt fram, er gerist í Vest-
urlöndum. En enda þótt þessar
tvær þjóðir séu hinar fjölmenn-
ustu í heimi, eiga þær mjög for-
ráð sín í höndum stórum mun
fámennari þjóða í þúsund mílna
fjarlægð, önnur beinlínis, hin
óbeint. Raunverulega eru Jap-
anir eina Asíuþjóðin, sem held-
ur hlut sínum andspænis vest-
rænu þjóðunum.
En þrátt fyrir alla ágengni
af hálfu vestrænna þjóða i
Austurálfu, bæði ásælni til
landa og auðlinda og viðleitni
til að treysta vald sitt þar sem
bezt, hefir eitt smáríki á þess-
um slóðum varðveitt frelsi sitt
til þessa dags. Það er Síam, eitt
þeirra landa, sem í augum ís-
lendingsins er orpið ljóma fjar-
lægðarinnar. Yfir nafni þess
hvilir líka sá sérkennilegi blær,
er Austurlönd eiga sér í hugum
okkar. En flestir munu fremur
lítið vita um þetta land, og er
það að vonum.
II.
Siam er allstórt land, lítið
eitt minna en Frakkland, en
talsvert stærra en Svíþjóð, Á
síömsku er ríkið nefnt Muang
Tai, er þýðir „Land hinna
frjálsu“. Stórfljótið Menam á
upptök sín nyrzt í fjallahéruð-
um landsins og fellur gegnum
það, allt suður i Síamflóa. Þetta
fljót er hin mikla móðir lands-
ins, líkt og Níl í Egiptalandi.
Menamsléttan er frjósamasti
hluti þess, og á hinum miklu
hólmum við mynni fljótsins
býr meginþorri landsmanna, og
þar er höfuðborgin Bangkok.
Umhverfis Menam-sléttuna
liggja fjallgarðar miklir og tor-
færir. í Norður-Síam eru þeir
vaxnir brúnviðarskógum hið
neðra. En þegar dregur hátt til
hlíða, rísa hvítir kalktindar yf-
ir dökkan skóginn, sumir nær
2800 metra háir. Að vestan, á
landamærum Burma, eru fjöll-
in miklu lægri. Að austan ligg-
ur franska Indó-Kína að Síam,
og rennur stórfljótið Mekong á
landamærunum á löngu svæði.
Sunnar eru löndin aðskilin af
reginöræfum, frumskógum og
auðnum. Síam á sér því mjög
náttúruleg takmörk, og er sjálf-
sagt að nokkru leyti runninn
þaðan sá „huldi verndarkraft-
úr“, sem hefir hlíft því við
þeirri beinu undirokun, er sig-
urför vestrænu þjóðanna hefir
haft í för með sér fyrir Austur-
lönd. En að nokkru leyti er þetta
þvi að þakka,að sambúð Frakka
og Breta, sem báðir hafa viljað
koma ár sinni sem bezt fyrir
borð þarna eystra, hefir verið
þannig á stundum, að báðum
hefir þótt hagkvæmt að láta
smáríki þetta aðskilja lönd sín,
Indó-Kína og Burma.
Stórir hlutar landsins eru lítt
kunnir hvítum mönnum. Risa-
vaxnir frumskógar þekja stór
svæði, sem engum manni eru
byggileg, fyrr en sigrazt hefir
verið á hinni villtu náttúru,
og austan Síamflóans eru mikl-
ar og ónumdar grassléttur suð-
ur um Kamboju, héraðið
við Mekong-fljót í Indó-Kína,
norður að landamærum Síam.
Líkt og i öðrum löndum Suð-
ur-Asíu, er dýralíf allfjöl-
skrúðugt. Þar eru fílar, nas-
hyrningar, hirtir, villisvín og
birnir á reiki í skógunum og
„binturong" norður í laufskóg-
um háfjallahéraðanna.
III.
Síambúar eru sundurleitir
mjög að ætterni, en meginhluti
landsmanna er þó af Tai-fólki,
er greinast í ýmsa kynþætti,
Laosa, Karena og loks hina eig-
inlegu Síammenn. Þeir eru
Ijósbrúnir á hörund, Ijósari en
Malajar, en dekkri en Kínverj-
ar og Shanar, fremur smáir
vexti, en samsvara sér vel. Þeir
eru kurteisir, prúðir og dags-
farsgóðir, en þykja værukærir
og áræðalitlir. Alls eru þeir nær
14 milj. Auk þeirra er um hálf
miljón Kínverja í landinu,
Malajar, Indverjar, Kambodju-
menn, Shanar, Annamítar,
Burmabúar og nokkrir Vestur-
landamenn. Flestir eru Síam-
búar Búddhatrúar nema Mal-
ajarnir. Þeir hafa haldið trú
sinni, Múhameðstrú, þótt þeir
hafi glatað tungu sinni og tali
nú síömsku. Það er þó eftir-
tektarvert, að Múhameðstrúin
hefir eigi haft neina stjórn-
málaþýðingu í Síam, líkt og
raun er á víðast annarsstaðar,
þar sem hún hefir fest rætur,
til dæmis í Indlandi og meðal
arabiskra þjóða. Hins vegar
hefir Búddhatrú verið mjög á-
hrifarík, og í Búddhaklaustr-
unum fer fram mjög mikið af
þeirri fræðslu, sem börn og
unglingar í Síam njóta, enda
eru klaustrin eigi færri en
17500. Alls eru 225 þúsund
prestar í landinu.
Musteri og klausturbyggingar
setja mjög svip á höfuðborglna,
með skrauti sinu og útflúri, og á
öllum götum hennar er jafnan
krökt af prestum i gulum
skikkjum.
Hrísgrjónaræktin er lang-
samlega þýðingarmesta at-
vinnugrein landsmanna. Þeir
lifa á hrísgrjónum, og megin-
hluti útflutningsins eru hrls-
grjón. Mest af hinu ræktaða
landi eru hrí)Sgrjónaa/krar og
80 af hverju hundraði Síambúa
hafa lífsframfæri af hrís-