Tíminn - 15.11.1941, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. \
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR: \
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI: j
FRAMSÓKNARFLOKKURINN. {
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Slmar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÍISI, Undargötu 9 A.
Siml 2323.
PRENTSM3ÐJAN EDDA hJt.
Símar 3948 og 3720.
25. ár.
Reykjavik, laugardagiim 15. nóv. 1941
11T. blað
Hermanu Jónasson forsætisráðherra:
Frjáls leið tíl að auka dýrtíðina
í blöðum Sjálfstæðisflokksins hefir því iðulega verið
haldið fram, að ráðherrar Framsóknarflokksins hafi ver-
ið búnir að fallast á „hina frjálsu leið“ í dýrtíðarmálinu,
en snúizt frá henni á seinustu stundu. í eftirfarandi grein
Hermanns Jónassonar forsætisráðherra er þessi fullyrð-
ing hrakin til fullnustu, og jafnframt sýnt fram á, hvern-
ig hin „frjálsa leið“ muni reynast og hvert hún stefnir.
Lárus Helgason
Kirkjubæjarklaustri

Á öðrum stað í blaðinu birt-
ist grein eftir Jónas Jónsson um
hinn nýlátna bændahöfðingja,
Lárus Helgason í Kirkjubæjar-
klaustri, en hann verður jarð-
sunginn þar eystra i dag.
Árangur dýrtíd-
arSrumvarpsins
Forráðamenn Dags-
brúnar og HHfar ótt-
uðust að kaupíesting
yrði sampykkt, ef
peir efndu til kaup-
deilna
Morgunblaölð ræðst með
miklu offorsi á forsætisráð-
herra í gærmorgun í tilefni af
þeim upplýsingum hans, að það
hafi verið eitt grundvallarat-
riði þjóðstjórnarsamvinnunnar,
að Sjálfstæðismenn hættu að
vinna með kommúnistum í
verkalýðsfélögunum.
. Blaðið neitar því þó ekki, að
um þetta hafi verið samið, og
ekki heldur því, að mjög náin
samvinna hafi verið milli kom-
múnista og Sjálfstæðismanna,
þegar þjóðstjórnin var mynduð.
Hafnarfjarðardeilan er líka enn
í svo fersku minni, að Mbl. þýð-
ir ekki að neita þessu. Komm-
úinistar höfðu, þá stjórnina í
Hlíf og stóðu fyrir verkfallinu,
en allir vita, aö þeir eru svo fá-
mennir í Hafnarfirði, að slíkt
var þeim ókleift, án stuðnings
Sj álfstæðismanna.
Mbl. heldur því fram, að það
sé að þakka Sjálfstæðismönn-
um i Dagsbrún og Hlíf, að þessi
félög fara nú ekki fram á
grunnkaupshækkun. Sannleik-
urinn er sá, að forystumenn fé-
laganna óttuðust, að lögfesting-
arfrv. myndi vaxa fylgi og ná
framgangi, ef þessi félög ætl-
uðu að efna til kaupdeilna og
verkfalla um áramótin. Þess
vegna kusu þeir heldur að segja
ekki upp samningum að sinni.
Það er því fyrst og fremst að
þakka kaupfestingarfrv. Pram-
sóknarmanna, að þessi félög
efndu ekki til vinnuófriðar.
Þess vegna fer því mjög fjarri,
að Sjálfstæðismenn geti nokkuð
þakkað sér það, að þessi félög
hafa nú hægt um sig.
En þetta sýnir, að nokkur á-
rangur hefir náðst með því, að
leggja kaupfestingarfrv. fram á
þinginu, þótt hann hefði nátt-
úrlega orðið miklu meiri, ef
frv. hefði verið samþykkt. Þá
hefðu ekki aðeins þessi
félög haldið sér í skefjum,
heldur hefði verið komið í veg
fyrir allar tilraunir til kaup- og
verðlagshækkunar.
I.
Eftir frumvarp Framsóknar-
flokksins um lögbindingu kaup-
gjalds og verðlags hefir verið
fellt á Alþingi, er rétt að gera
sér ljóst, að það er stefna Sjálf-
stæðisflokksins, Alþýðuflokks-
ins og kommúnista, sem hefir
sigrað i dýrtiðarmálin, og það
er þeirra stefna, sem þjóðin
mun nú búa við fyrst um sinn
i því máli, hverjir, sem með
stjórn landsins fara.
Þessi leið hefir verið kölluð
„hin frjálsa leið“. En ég tel það
viðeigandi ,að almenningur
kalli þessa stefnu þegar frá
upphaíi sinu fulla og rétta
nafni: Prjálsa leið, til að auka
dýrtíðina. Þetta er raunveru-
lega stefnan, sem sigrað hefir
á Alþingi um skeið. í henni
felst, að á mestu gullæðistím-
um íslenzku þjóðarinnar eigi
menn að geta óhindrað hækkað
kaupgjaldið og framleiðslu-
verðið. Stefnan byggist á þeim
misskilningi, að á þessum gull-
æðistímum geti atvinnumála-
ráðherra landsins haft áhrif á
dýrtiðina með því að tala við á
annað hundrað verkalýðsfélög
og biðja þau að hækka ekki
kaupgjald eins og atvinnurek-
endur hafa gert síðustu áratug-
ina. En vald hefir ráðherrann
ekkert, ef eigtt er góðfúslega
orðið við beiðninni. Svipað
hlutskipti er öðrum ráðherrum
ætlað að því er snertir þeirra
viðfangsefni í sambandi við
þetta mál.
Vitanlega mun svo fara, að
þeir, sem óbilgjarnir eru, munu
ganga á undan með að hækka
kaupgjald, en hinir tillitssömu
og sanngjörnu munu bera
skarðan hlut frá borði, og því
fljótlega þykjast neyddir til þess
að feta í slóð hinna. Þessvegna
er réttnefni hinnar „frjálsu
leiðar“: Frjáls leið til að auka
dýrtíðina.
II.
Þar sem þessi stefna verður
ráðandi um sinn í dýrtíðarmál-
unum, vil ég jafnframt leið-
rétta margendurtekin ósann-
indi í blöðum Sjálfstæðis-
manna um viðtöl, sem átt hafi
sér stað á ráðherrafundum, þar
sem við Framsóknarmenn erum
sagðir hafa léð máls á því, að
hín „frjálsa leið“' yrði farin.
Þessi missögn er a. m. k. tví-
tekin í grein Bjarna Benedikts-
sonar borgarstjóra.
Tilefni þessara ummæla, er
ræða atvinnumálaráðherra, Ól-
afs Thors, við fyrstu umræðu
dýrtíðarfrumvarpsins á Alþingi,
þar sem hann skýrir frá því,
hver afstaðan hafi verið innan
ríkisstj órnarinnar til hinnar
„frjálsu leiðar“. Hann segir svo,
eftir því sem Mörgunblaðið
birtir ræðuna:
„Við margræddum þetta í
ríkisstjórninni (þ.e. hvort
hægrt væri að festa kaupið án
löggjafar) og: trúðum því sum-
ir okkar a. m. k. — ég man,
að forsætisráðherra taldi alt-
af mjög hæpið, að slíkir samn-
ingar næðust, — að sterkar
líkur væru fyrir því, að þetta
gæti orðið.“
Við ráðherrarnir héldum
fund rétt eftir að þessi ræða var
flutt og í viðurvist ráðherranna
allra þakkaði ég Ólafi Thors
fyrir það, að hafa þó a. m. k.
ekki bendlað mig við það, að
hafa nokkru sinni tekið því lík-
lega á ráðherrafundum að hin
svonefnda „frjálsa leið“ yrði
farin. Kvað ráðherrann það ekki
nema sjálfsagt að láta þessa
getið, þar sem ég hefði alltaf
verið þessari leið andvígur.
En næstu daga byrja þessi
urnmæli, sem atvinnumálaráð-
herra lét falla í ræðu sinni, og
hér hafa verið tilfærð, að
breytast æði mikið í meðför-
unum, bæði í ræðu og riti. Að
lokum verða þau að þeirri stað-
hæfingu, að frá laugardeginum
18. okt. til mánudagsins 20. s.
m. hafi ráðherrar Sjálfstæðis-
og Alþýðuflokksins haft ástæðu
til þess að ætla, að við Fram-
sóknarmenn myndum sætta
okkur við „frjálsu leiðina“. í
allra nýjustu útgáfu, er skrök-
sagan á þá leið, að við höfum
eiginlega fallizt á „frjálsu
leiðina“.
Eins og hver maöur getur séð,
sem les kaflann úr ræðu at-
vinnumálaráðherra, er tilfærð-
ur hefir verið hér að framan,
er nýjasta útgáfa skröksögunn-
ar í fullkomnu ósamræmi við
yfirlýsingu Ólafs Thors. Mér
virðist eðlilegt, að gefnu til-
efni, að atvinnumálaráðherra
hefir skýrt nokkuð frá því, sem
fram hefir farið á ráðherra-
fundum um þetta mál, að hin-
ar réttu umræður um þetta mál
á þeim vettvangi sé gerðar heyr-
um kunnar.
Laugardaginn 18. okt. s. 1. var
haldinn ráðherrafundur i svo-
nefndu Vesturherbergi í Al-
þingishúsinu. Voru allir ráð-
herrarnir mættir á þeim fundi.
Við ráðherrar Framsóknar-
flokksins höfum talið fullvíst,
að ráðherra Sjálfstæðisflokks-
ins féllust á lögbindingarleið-
ina. En ráðherrarnir höfðu að
lokum reynzt tregir í því máli
og byrjaði atvinnumálaráðherra
þann dag að ræða um hina svo-
nefndu „frjálsu leið“, sem Stef-
án Jóh. Stefánsson, utanríkis-
ráðherra, hafði minnst á áður,
en aldrei fékk neinar undir-
tektir. Með henni átti að fást
samkomulag við öll verkalýðs-
félög landsins um að hækka
ekki kaupgjaldið og samkomu-
lag við bændur um að hækka
ekki framleiðsluvörur sinar, þar
til í september næsta ár. Spurð-
ust ráðherrar Sjálfstæðisflokks-
ins fyrir um það, hvernig okk-
ur Framsóknarmönnum litist á
þessa leið. Ég lét þegar í ljós
megnustu vantrú á þessari að-
ferð, eins og atvinnumálaráð-
herra réttilega skýrði frá í
fyrstu ræðu sinni á Alþingi um
málið. Viðskiptamálaráðherra
sagði eitthvað á þá leið, að ef
skriflegir samningar við verka-
lýðsfélögin lægi fyrir um það,
að þau muni ekki hækka
kaupgjald á því tímabili, sem
lögbindingunni væri ætlað að
gilda eða ef þeir lægju fyrir áð-
ur en vika eða hálfur mánuður
væri liðinn, mætti segja að svip-
uðum árangri væri náð og með
lögbindingunni, og þá mætti
ræða þessa lausn.
Þó að ég tæki þegar í stað
þvert fyrir um þessa lausn má
segja, að ummæli viðskipta-
málaráðherra væru í rauninni
eðlilegri. — Þessi ráðherra-
fundur endaði með þvi, að
Stefán Jóh. Stefánsson, utan-
ríkismálaráðherra, ætlaði að
tala um málið við Alþýðusam-
bandið, sem hann kvað þó engu
geta lofað fyrir hönd verkalýðs-
félaganna, en atvinnumálaráð-
herra ætlaði að hafa tala af
verkamannafélaginu Hlif í
Hafnarfirði og Dagsbrún í
Reykjavík. — Þetta var ekki
gert fyrir þá sök, að neinn gæti
litið svo á né gerði það, að svar
aðeins þessara þriggja aðila
tryggði hina „frjálsu leið“,
heldur vegna þess, að ef svör
þessara aðila (Alþýðusamb. og
tveggja stórra verkalýðsfélaga)
yrði neikvæð um atriðið, þá
þyrfti þegar af þeirri ástæðu
ekki frekar um þessa lausn að
hugsa.
Mánudaginn 20. okt. var svo
á ný haldinn ráðherrafundur.
Atvinnumálaráðherra skýrði frá
því, að Dagsbrún og Hlíf myndu
ekki segja upp samningum.*)
Stefán Jóh. Stefánsson sagði
Alþýðusambandið hlynnt hug-
myndinni um „frjálsu leiðina“,
en þyrfti langan tíma til að
komast að raun um, hvort fé-
lögin vildu gera slíkan samn-
ing. Hann lagði þá fram í fyrsta
sinn, eftir ósk okkar, skrá yfir
verkalýðsfélögin, sem sýndi, að
mörg verkalýðsfélaganna gátu
enn sagt upp samningum á
hvaða tíma árs, sem er. Upp-
sagnarfrestur sumra félaganna
var ekki liðinn. Á skránni voru
ekki hin stóru félög trésmiða og
múrara, en múrarar hafa und-
anfarið auglýst sinn taxta. Og
loks voru svo sex stór félög,
sem höfðu sagt upp samning-
um um kaupgjald til þess að
fá það hækkað. Þegar spurt var
um það, hvort bifreiðarstjórar
myndu ætla að krefjast kaup-
hækkunar, þá var svarið, að
búist væri við því, að þeir vildu
fá einhverjar hækkanir. Þegar
spurzt var fyrir um Iðju, félag
verfesmiðjufólks, en í kjölfar
hennar fara mörg félög út um
land, var svarið, að þessir starfs-
menn væru ekki vel launaðir
og myndu þurfa að fá lagfær-
ingar á kjörum sínum. Þegar
spurzt var fyrir um klæðskera,
þá var svarið, að þeir ynnu nú
þegar fyrir hærra kaupi en
samningar gerðu ráð fyrir, svo
að þar yrði ekki um kauphækk-
un að ræða, heldur aðeins stað-
festingu á því, sem væri. Þegar
spurt var um járniðnaðinn, var
sama svarið. Þegar spurt var
um prentara, var sagt, að það
væri að visu ekki gert ráð fyrir
því, að þeir vildu hækka kaup
sitt, en einhverjar breytingar
þyrftu þeir þó að fá. Nú er mér
tjáð, að þeir mun krefjast kaup-
hækkunar.
Á mánudagsfundinum var
því allt í óvissu, og er enn, um
það, hvort nokkrir möguleikar
væri á því að ná samningum
við félögin.
En það lá þannig meira fyr-
ir mánudagsfundinum en al-
ger óvissa, sem ein út af fyrir
sig var næg til þess að ekki
kæmi til mála að senda þingið
heim og stefna öllu út í vafa-
samar samningatilraunir við
tugi félaga. Það lá fyrir fund-
inum að minnsta kosti sex stór
félög höfðu sagt upp og ætl-
uðu að krefjast kauphækkunar.
Engum gat komið til hugar, að
öðrum yrði haldið í skefjum, ef
þessum sex stóru félögum, eða
fleirum, yrði leyft að fara á stað.
Þau eru miklu meir en nægilega
stórir steinar til þess að koma
(Framh. á 4. síðu)
*) Komið hefir í ljós síðan,
að Dagsbrún fékk viðurkennt
viku sumarfrí fyrir verkamenn
og er þeim greitt fullt kaup
þann tíma.
Svívirðileg árás á viðskípta-
málaráðherra
Honum er kennt um örðugleika víðskípta-
líísíns, sem síafa af styrjaldarástandínu
og íhlutun útlendínga
í Mbl. 14. þ. m. er ráðizt á ;
Eystein Jónsson fyrir fram-
kvæmd viðskiptamálanna síð- |
an styrjöldin hófst. Blaðið hef- j
ir oft ráðizt á E. J. fyrir þau '
mál, en þó sjaldan eins ósvífið ■
og rótarlega og að þessu sinni.
Ber það glöggt vitni um sam-
starfsvilja Morgunblaðsins, að
það skuli ráðast þannig á við-
skiptamálaráðherra á sama
tíma og verið er að athuga það,
hvort samstarf milli flokkanna
getur haldizt áfram.
í þessari grein Mbl. segir m.
a.:
„En öllu örlagaríkara hefir þó
sú reginheimska Eysteins Jóns-
sonar reynzt, að koma í veg
fyrir aukinn innflutning til
landsins, eftir að gjaldeyrir
var nægur fyrir hendi og enn-
þá var hægt að fá vörur keypt-
ar með hóflegu verði. Barátta
Eysteins Jónssonar gegn því, að
landið yrði birgt að nauðsynj-
um og hinar vaxandi fjárfúlgur
íslendinga erlendis hagnýttar
til þess að afla verðmæta inn í
landið, bera vott einni hinni
mestu skammsýni, sem íslenzk-
ur stjórnmálamaður hefir gerzt
ber að. Það er beinlínis grát-
broslegt að lesa nú hið barna-
lega hjal þessa manns um nauð-
syn þess að safna sterlings-
pundainneignum í Englandi, en
skaðsemi þeirrar stefnu, að
breyta þeim í matvæli, fram-
leiðslutæki handa íslenzkum at-
vinnuvegum eða því um líkt.“
Allar þessar fullyrðingar Mbl.
eru ósannar frá rótum. Alllöngu
áður en stríðið hófst byrjaði
viðskiptamálaráðherra að vinna
að því, að innflytjendur söfn-
uðu sem mestum birgðum af
nauðsynjavörum. Snemma á ár-
inu 1939 voru sumar helztu
nauðsynjavörurnar settar á
„frílista“. Meðan skortur var á
gjaldeyri, varð að takmarka
innflutning ónauðsynlegra vara
til þess að nægur gjaldeyrir
væri til kaupa á nauðsynjavör-
um. En strax og gj aldeyrisað-
staðan batnaði að ráðl, var
rýmkað um innflutning þessara
ónauðsynlegri vara og hefir
innflutningurinn raunverulega
verið frjáls af hálfu íslenzkra
stjórnarvalda um alllangt
skeið og allt gert, sem hægt
hefir verið af þeirra hálfu, til
að örfa hann. Þær hömlur, sem
hafa hvílt á honum, hafa sum-
part verið aðhald erlendra
ríkja og sumpart skortur á
skipakosti og afgreiðsluörðug-
leikar í þeim löndum, sem við
höfum þurft að skipta mest við.
Það má óhætt fullyrða, að
enginn maður hafi unnið meira
að því en Eysteinn Jónsson að
tryggja innflutning nauðsynja-
Stórbruggarí tekinn
á Snæfellsnesí
Síðastl. mánudag voru tekn-
ir hér í bænum þrír ölvaðir
Akurnesingar, sem höfðu
heimabruggað áfengi f fórum
sínum. Höfðu þeir fengið það
lijá Jóhannesi Jónssyni, Freyju-
götu 9 á Akranesi. Við nánari
rannsókn kom í ljós, að Jó-
hannes hafði fengið talsvert af
áfengi hjá Bjarna Finnboga-
syni, Tjaldbúðum í Staðarsveit.
Áfengi þetta seldi Jóhannes á
um 200 kr. lítrann, en Bjarni
seldi Jóhannesi hvern lítra á
75 krónur. Framh. á 4. síðu.
vara til landsins síðan hann fór
að hafa afskipti af þeim málum.
Meðan skortur var á gjaldeyri,
var það tryggt með gjaldeyris-
höftunum, að innflutningur
nauðsynj avara takmarkaðist
ekki, sökum hlutfallslega of
mikils innflutnings ónauðsyn-
legri vara. Án haftana myndi
nauðsynj avöruinnf lutningurinn
hafa orðið stórum minni,
því að gjaldeyrinum hefði verið
varið til kaupa á ónauðsynlegri
varningi, sem þoldi meiri verzl-
unarálagningu. Síðan gjaldeyr-
isaðstaðan batnaði, hefir Ey-
steinn Jónsson unnið að því
manna mest, að létt yrði af
þeim hömlum, sem útlend
stjórnarvöld hafa lagt á inn-
flutninginn, og að nægur skipa-
kostur fengist til flutninga.
Jafnhliða hefir hann hvatt inn-
flytjendur til að kaupa sem
mest af nauðsynj avörunum.
Þetta starf hefir ekki verið
unnið með bumbuslætti og
sjálfshóll, eins og hefir verið
háttur sumra manna í fisksölu-
málunum, en hin stöðuga vinna
viðskiptamálaráðherra hefir
eigi að síður oft borið mikinn
árangur, þótt ekki hafi verlð
hlaupið með það í blöðin í hvert
sinn.
En það má telja hámark
stráksskapar, ósvífni og ábyrgð-
arleysis á þessum tímum, að
pólitískir andstæðingar við-
skiptamálaráðherra skuli reyna
að kenna honum um þá örðug-
leika í viðskiptum, sem stafa
af styrjaldarástandinu og íhlut-
un útlendinga, þar sem hann
hefir manna mest unnið gegn
þeim. Væri það og vissulega
þjóðræknara að beina skeytum
gegn útlendingunum, sem að
hömlunum eru valdir en að
rógbera sína eigin landa. Blað,
sem beitir slíkum vopnum gegn
mönnum, sem það annað veif-
ið óskar eftir að vinna með að
þjóðmálum, opinberar bezt með
slíkum árásum sinn raunveru-
lega samstarfsvilja.
Erlendar fréttir
Fulltrúadeild Bandaríkjaþings
samþykkti í fyrradag þá breyt-
ingu á hlutleysislöíguhum, að
Bandaríkjaskipum væri ley^i-
legt að sigla til ófriðarlanda,
þ. e. til Bretland, Klna og Rúss-
lands. Breytingin var samþykkt
með 212:194 atkv., en áður hafði
öldungadeildin samþykkt hana
með 50:37 atkv. Áður en gengið
var til atkvæða í fulltrúadeild-
inni var lesið ávarp frá Roose-
velt forseta, þar sem hann taldi
það mikinn ávinning fyrlr öx-
ulríkin en ósigur fyrir lýðræð-
isþjóðirnar, ef frv. yrði fellt.
Einnig myndi það veikja bar-
áttu stjórnarinnar gegn hinum
yfirvofandi verkföllum. — Áður
hefir Bandaríkjaþing samþykkt
þá breytingu á hlutleysislögun-
um, að leyfilegt sé að vopna
amerísk kaupför. — Wendell
Willkie hefir sagt, að hin nýju
lög njóti hlutfallslega miklu
meira fylgis hjá þjóðinni en
þinginu.
Ark Royal, frægasta flug-
vélaskip Breta, sem mjög
hefir komið við sögu styrjald-
arinnar, hefir verið sökkt.
Þjóðverjar hafa margsinnis tal-
ið sig hafa sökkt því, en nú
loksins hefir þeim heppnast það.
Kafbátur kom tundurskeyti á
skipið og átti að draga það til
(Framh. á 4. síöu)