Tíminn - 12.03.1942, Qupperneq 3

15. blað
TÍJOTIYIV, flmintudaglnn 12. marz 1943
S p a r i f é ð
Eítir séra Þorstein Kristjánsson
Fáir munu hafa beðið eins til- | byrjun, (eða fyrir gengislækk-
finnanlegt tjón af verðbólg-
unni, eins og sparifjáreigend-
urnir, og hófst það með gengis-
lækkuninni 1939. Síðan hefir
skriðan haldið áfram.
Þeir, sem eitthvað koma ná-
lægt starfsemi sparisjóða, vita
það, með hve súrum sveita og
mikilli sparsemi margir spari-
fjáreigendur háfa aurað sam-
an, á mörgum árum og áratug-
um, upphæðum, sem fyrir þá
eru stórar, þó þær séu litlar á
mælikvarða stærri gróða-
manna.
Verðbólgan er nú búin að
gleypa þessar sparifjárupp-
hæðir og gera þær verðlitlar.
Dýrtíðin neyðir suma til þess að
grípa til sparifjárins og gera
það að eyðslueyri.
Aðallega eru það smærri
sparendur, sem eiga fé sitt í
peningum. Þeir hafa ekki að-
stöðu eða kringumstæður til
þess að leggja það í fyrirtæki,
fasteignir eða aðra muni, eins
og stórefnamennirnir, en þurfa
að hafa það tiltækilegt.
Spariféð er ekki nema að
nokkru leyti geymt i sparisjóð-
um og bönkum. Sumt af því er
1 einkalánum, viss tegund
sparifjár er bundin í lifsábyrgð-
arfé og öðrum tryggingum. Svo
eru ýmsir opinberir og hálf-
opinberir sjóðir. En því nær allt
spariféð er þó á einhvern hátt
bundið í atvinnulífi þjóðarinn-
ar. Allir þeir, sem skuldað hafa,
keppast nú við að endurgreiða
það fé, sem þeir fengu að láni,
með verðföllnum peningum af
fljótfengnum stríðsgróða. Hin
ir nýríku skuldunantar fá á
þennan hátt stórfelld afföll af
skuldum sínum á kostnað spari-
fjáreigendanna, sem ekki eiga
nú eða fá endurgreiddan, nema
hluta þess verðmætis, er þeir
höfðu af hendi látið, þótt
krónutalan sé hin sama.
Bankarnir hafa reynt að
hamla lítilsháttar upp á móti
tapi sparifjáreigendanna, með
því að láta eldra sparifé njóta
óbreyttra vaxtarkjara. Þessi
hlunnindi hrökkva þó skammt,
og geta aldrei náð nema til
nokkurs hluta hins eldra spari
fjár. Sparisjóðirnir munu
hvorki hafa skyldu né getu, —
sumir hverjir, — til þess að veita
nein vaxtahlunnindi, og auk
þess er mjög mikið af sparifé
í ýmsum myndum bundið í at-
vinnulífinu, utan við allar iáns-
stofnanir, þar á meðal lífsá-
byrgðir og tryggingafé, og pen-
ingar hinna ópersónulegu spari
fjáreigenda, sjóðanna.
Einhverjir menn munu telja
sér það hagkæmast að hafa það
sjónarmið, að skoða peninga
eins og hverja aðra vöru, sem
orðið geti fyrir verðsveiflum á
ýmsar lundir og sé ekkert við
því að segja eða gera. En það
er þó ekki hægt að loka aug-
unum fyrir þvl, að með sveifl-
um á verðgildi penlnganna
raskast allur grundvöllur eigna
og afkomu manna. Verðfall
peninga veldur stórfelldri órétt
mætri tilfærslu verðmæta í
landinu. Verðmæti eru dregin
úr höndum réttra eigenda og
stungið í vasa annarra. Pening
ar eru verðmætismælir og ann
að ekki, og þessi verðmæta
mælikvarði má sem minnst
raskast, svo að hver upphæð
haldi sínum rétta kaupmætti
og geti á hverjum tíma svarað
þvi verðmæti, eða þeirrl orku,
sem til þess þurfti að afla henn-
ar.
Aðstaða sparifjáreigendanna
er lík og manna, sem orðið
hafa fyrir tjóni af loftárás. Það
eru ekki miklar líkur til, að
hlutur þeirra verði réttur við
með bráðri gengishækkun, og
varla þarf að ætla það, að verð-
gildi peninga komist nokkru
sinni aftur í fyrra horf af sjálfu
sér. Og engin lög geta knúið
einstakar lánastofnanir né lán-
takendur til þess að endur-
greiða sparifjáreigendum með
fleiri krónum, en þeir fengu,
mundi og slíkt lítið stoða, því
margar skuldir eru þegar
greiddar með hinum smáu
krónum.
Það fyrsta, sem gera ber til
þess að tryggja rétt sparifjár-
eigendanna, er að umreikna allt
spariféð, §em til var í stríðs-
unina) í núverandl peninga, og
endurgreiða eigendunum þeim
mun fleiri krónur, sem þær eru
smærri, þ. e. sama verðmæti
sem þeir áttu áður en peninga-
verðfallið dundi yfir. Það voru
atvinnuvegirnir sem heild, sem
fengu spariféð að láni, og þeir
eiga að skila eigendunum hinu
sama verðmæti aftur, þeim mun
fleirl krónum, sem þær eru
smærri. Mismunurinn verður
að takast af stríðsgróða at-
vinnuveganna, með skatti.
Umreiknun sparlfjárins verð-
ur að ná jafnt til þess fjár, sem
til var utan við banka og spari-
sjóði í byrjun verðbólgunnar.
Það er ekki mjög miklum vand-
kvæðum bundið, að afla áreið-
anlegra gagna um mest allt það
fé, sem til var, hvernig og hvar
sem það var geymt. Skattfram-
tölin frá þeim tímum eru mik-
ilsverð gögn í þvi efni, ásamt
öðrum heimildum. Ekki ber að
sakast um, þó ekki komi öll
kurl til grafar, að því er snertir
fé, sem beinlínis er skattsvikið.
Þannig löguð umrelknun
sparifjárins, og verðfallsbætur
tíl eigendanna, er að vissu leyti
hliðstæð þeim samábyrgðar-
skaðabótum, sem nú þegar hafa
verið áformaðar til manna, sem
kunna að bíða tjón af loftá-
rásum eða öðrum slíkum „hern-
aðaraðgerðum". Hér er um vel
framkvæmanlegt réttlætismái
að tefla, sem hiklaust ber að
framkvæma.
Þorst. Kristjánsson.
Ásgfeir fær
barníng
Á héraðsmálafundi Vestur-ís
firðinga, sem haldinn var ný
lega á Þingeyri, var Ásgeir
þingmaður milli steins og
sleggju. Alþýðuflokkurinn og
stefna hans . í dýrtíðarmálun-
um var steinninn, en fulltrúar
héraðsbúa héldu um sleggjuna.
Ásgeir reyndi að boða kenning-
ar núverandi meðbræðra sinna
en fann aðeins tvær sálir, sem
vildu halda uppi kapphlaupi
um dýrtíðina. Ásgeir ræddi
margt um hægri og vinstri
stefnur í stjórnmálum, en fékk
hað svar frá Halldóri á Kirkju
bóli, að þeir sem snerust í hring,
gætu ekki alltaf snúið hægri
hendi í sólarátt. Skildu fundar-
menn sneiðina og brostu.
Þegar talið barst að alþýðu-
tryggingunum, lauk Kristján
álbert lofsorði á Ólaf skóla
stjóra á Þingeyri fyrir að hafa
gert upp sakir við hagfræðing
álþýðuflokksins, Jón Blöndal, í
,,Tímanum“ i fyrra haust. Sat
4sgeir gneypur undir ræðu
beirri og reyndi ekki að halda
skildi fyrir hagfræðingnum.
Loks læddi Ásgeir fram til
lögu um gengishækkun í fund-
arlokin, en þorði hvergi nærri
að koma og sagði ekki orð til
framdráttar tillögunni. Fór svo,
að hún var ekki rædd.
Þótti fundarmönnum sem Ás
geiri væri nú mjög horfið hið
fyrra gengið og veittist nú
hyngra að leika tveim skjöld
um en nokkru sinni fyrr. Mun
hann og eiga þungan barning
[ vændum við kosningarnar í
vor, enda brýtur þegar á feigð-
arboðum 1 lendingunnl.
REYKVfKINGAR!
Eflið kaupfélagsstarfsemina í
bænum.
Tryggið yður sannvirði á því
sem þér kaupið og fyrir það,
sem þér seljið.
Kjóslð samvinnumenn f bæj-
arstjórn.
Kjósið Jens og Hilmar.
Framsóknarmenn!
Þið, sem eigið kosningarétt I
Reykjavík, en búist við að verða
ekki I bænum 15. marz, munið
að kjósa áður en þið farið í
burtu eða að senda atkvæðið
til Reykjavikur fyrir kjördag.
„Nýtt andlit(< á R.vík
(Framh. af 2. sí5u)
hættan og áfengishættan í skól-
anum, hefir stórlega minnkað
fyrir aðgerðir Framsóknar-
manna.
X.
Hér var enginn ungmenna-
skóli. Framsóknarmenn beittu
sér fyrir stofnun Ingimarsskól-
ans og fyrir þeirra tilstyrk völd-
ust að skólanum nokkrir mjög
hæfir kennarar. Nemendur eru
jar hátt á þriðja hundrað og
myndu vera fleiri, ef húsrúm
leyfði. Sjálfstæðismenn voru
lengi vel andvigir þessum skóla,
og Alþýðuflokksmenn, aðrir en
skólastjóri, yfirleitt hirðulausir
um gengi hans. Samt gerir skól-
inn stórgagn. En þar býr að
fyrstu gerð og verkum Fram-
sóknarmanna.
XII.
Þjóðkirkjan hefir átt erfitt
uppdráttar síðustu mannsaldr-
ana. Framsóknarmenn hafa skil-
ið að þjóð, sem trúir aðeins á
munn og maga, er dauðadæmt.
Framsóknarmenn hafa stutt
hinn nýja biskup I viðleitni hans
til að blása lífi í starf kirkjunn-
ar. Þeir studdu tillögu hans um
fjölgun presta i Reykjavík.
Sömuleiðis hafa Framsóknar-
menn verið þess mjög hvetjandi,
að reist yrði á Skólavörðuhæð
glæsileg dómkirkja fyrir bæinn
og landið allt, auk þess, sem hún
yrði safnaðarkirkja fyrir Hall-
grímssókn. Mun sú verða reynd-
in, að ef þjóðkirkjan fer að seil-
ast til nýrra og þjóðlegra verk-
efna á sviði hins andlega lífs, þá
munu fáir flokkar veita örugg-
ara brautargengi en Framsókn-
armenn.
XIII.
Til skamms tíma var eingöngu
samkeppnisverzlun i Reykjavík.
Eftir 1930 mynduðust hér tvö
kaupfélög. Samvinnumenn stóðu
að öðru. Það óx stöðuglega, en
ekki mjög ört. En fjárhagur þess
var traustur. Hitt félagið var að
nokkru leyti í höndum róttækra
verkamanna. Er enginn vafi á,
að kommúnistar ætluðu að gera
kaupfélag verkamanna að póli
tísku virki. Framsóknarmenn
áttu mikinn þátt I að sameina
bæði félögin. Nýja fyrirtækið er
venjulega kallað „Kron“.Eftir að
fél. samvinnumanna sameinaðist
hinu félaginu, gátu kommúnist-
ar ómögulega náð félaginu á sitt
vald. Áhrif þeirra fara stórlega
minnkandi. í verzlunarkrepp-
unni, sem gekk yfir landið, áður
en styrjöldin skall á, áttu fá-
tæk, nýbyrjuð félög erfitt með
að lifa. Ef Sambandið og Fram-
sóknarflokkurinn hefðu ekki
sýnt hinu nýja, eignalitla félagi
fulla samúð, myndi félag verka-
manna hafa orðið úti á hjarni
kreppunnar. Samvinnumennirn-
ir, sem gengu í félagið, og sam-
vinnumenn, sem studdu það á
öðrum vettvangi, tryggðu þróun
Kron. Nú hefir það náð að gera
stórgagn. Það er fjölmennasta
kaupfélag á landinu. Það hefir
stórbætt verzlunina 1 bænum,
bæði beinlínis og óbeinlinls. En
án Framsóknarmanna myndi
verzlun samkeppnismanna nú
drottna einvöld I höfuðstaðnum.
XIV.
Mikill ófriður og flokkadrátt-
ur hefir legið í landi á íslandi.
Um nokkur undanfarin ár hefir
Framsóknarflokkurinn beitt sér
fyrir að draga úr deilunni milli
hinna þriggja lýðræðisflokka, og
fá þá til að starfa að mjög veru-
legu leyti saman, þó að ýms
ágreiningsmál væru óleyst. Jafn-
framt hafa Framsóknarmenn
beitt sér gegn ofbeldisáróðri
kommúnista, sem hvarvetna
mynda fimmtu herdeildir í lönd-
um. Friðarstarfsemi Framsókn-
armanna hefir borið mikinn
árangur — meiri en nokkurn
manna gat órað fyrir. Hér verð-
ur að vísu ekki alltaf samstjóm
tveggja eða þriggja flokka. En
hin gamla togstreita og flokka-
hatur mun aldrei endurfæðast
í sinni fyrri mynd. Fyrir að-
gerðir Framsóknarmanna hefir
þjóðin þokazt áfram nokkur stig
í pólitískum þroska. Vel má vera
að það verði síðar metið að
nokkru, að tekizt hefir að sam-
eina helztu krafta minnstu
frjálsu þjóðarinnar, sem til er i
heiminum, einmitt á hlnum
mesta hættutíma.
" * • i
Sá maður, sem helzt heflr
reynt að fara niðrunarorðum
um störf Framsóknarflokksins
til að efla heilbrigða þróun 1
höfuðstaðnum, er auðnulaus
mælgimaður, sem ekkert hefir
aðhafzt um dagana, nema að
setja á höfuðið nokkur fyrir-
tæki, og þiggja laun. fyrir eng-
in störf. — Það má kalla tákn-
rænt að slíkur maður ofsæki
Framsóknarmenn fyrir athafna-
leysi. Hér hafa verið nefnd
nokkur dæmi, af mörgum, til
að leiða hugi manna að verk-
um og vinnulagl Framsóknar-
manna. Mér liggur við að vona,
að þessi dæmi sanni ótvírætt,
að Framsóknarflokkurinn hef-
ir á undangengnum aldarfjórð-
ungi átt þátt í að marka nokkra
drætti í svipmót bæjarins,
drætti, sem eru þess eðlis, að
það myndi ekki fegra bæinn, ef
þeir yrðu numdir brott.
Framundan er ískyggilegur
t,inir, fynir höfuðstað tslandsi,
Hann er talinn ein af þýðing-
armeirl herstöðvum I heimi.
Fyr en varir geta orðið mikil á-
tök milli voldugra stórvelda í
nánd við bæinn. Eyðilegging I
styrjaldarinnar getur náð hing- I
að. Mikill hluti bæjarlns er úr
eldfimu efni og þar getur orðið
tilfinnanlegur skaði, svo að ekki
sé meira sagt. Skipastóll bæjar-
ins er lítill og flestar fleyturn-
ar gamlar. Eftir stríðið getur
svo farið, að hér verði miklu
fleira fólk, bæði karlar og kon-
ur, heldur en getur haft at-
vinnu. Það getur þurft að end-
urbyggja tiltekna hluta bæj-
arins, endurnýja skipaflotann,
rétta bjargandi hendur til iðn-
aðar, sem vaxið hefir í skjóli
tollmúra og hafta. Það getur
þurft að rækta stór lönd, skapa
mörg heimili, smíða skip og
báta og reisa við iðnað, sem
illa þolir erlenda samkeppni.
Við Framsóknarmenn óttumst
slíka erfiðleika. En við viljum
húa bæinn undir að mæta þeim.
Við höfum miðað frambjóðend-
ur flokksins við þetta erfiða og
fjölþætta nýbyggjendastarf. Við
höfum einlæga trú á, að í erfið-
leikum þeim, sem virðast biða
framundan, sé til nokkurs að
hafa í stjórn Reykjavíkur mjög
duglega, heiðarlega og kjark-
mikla menn. Aðrir geta ekki
staðizt eldraunina. Framsókn-
armenn byggja á reynslu gamla
tímans. Þeir vilja marghliða
bróun, ekki byltingu. Fram-
sóknarmenn velja dugandi
menn til vandasamra starfa. í
bví liggur eina tryggingin fyr-
ir framtíðargengi lands og
bjóðar. Örlög íslands er mjög
tengd við gengi höfuðstaðarins.
Hér þarf margt að vinna. For-
ustumenn bæjarins þurfa að
kunna vinnubrögð Framsóknar-
manna, að leita að sem flest-
um meinsemdum mannfélags-
ins og leggja stund á að bæta
úr þeim. J. J.
Kopnr,
aluminium og fleÍTi málmar
keyptir í LANDSSMIÐJUNNI.
_________________57
Samband ísl. samvlnnufélaga.
Höfum til allmikið af amerískum varahlutum
í ýmsar búvélar. Látum einnig smíða varahluti
innanlands, s. s. tannhjól í Herkúles sláttuvélar
o. fl. Áríðandi að allar pantanir séu gerðar með
nægum fyrirvara.
§IGLINGAR
milli Bretlands og íslands halda áfram,
eins og að undanförnu. Höfum 3—4
skip í förum. Tilkynningar um vöru-
sendingar sendist
CulliSord & Clark Ltd.
BRADLEYS CHAMBERS,
LONDON STREET, FLEETWOOD.
The World’s News Seen Through
The Christian Science Monitor
An International Daily Newspaþer
is Truthfui—Constructive—Unbiased—Free from Sensational-
ism — Editorials Are Timely and Instructive and Its Daily
Features, Together with the Weekly Magazine Section, Make
the Monitor an Ideal Newspaper for the Home.
The Christian Science Pubiishing Society
One, Norway Streec, Ðoston, Massachusetts
Príce 012.00 Yearly, or 01.00 a Month.
Saturday Issue, including Magazine Section, 02.60 a Year.
Introductcry Offer, 6 Issues 25 Cenu.
Noffl*-------------------------------------------
AAdrms*-
SAMPLB COPY ON REQUBST
Ert þú kaupandí Dvalar?
Tímaritið Dvöl kemur út fjórum sinnum á ári, hvert
hefti að minnsta kosti 80 lesmálssíður. Dvöl flytur úr-
vals sögur í góðri þýðingu, ferðasögur, greinar um
margvísleg efni, ljóð og íslenzkar sögur, bókmennta-
pistla og margt fleira. Margir þekktir menntamenn og
og sum beztu skáld og rithöfundar þjóðarinnar hafa
heitið rítinu stuðningi sínum í framtíðinni.
Gerizt þegar kaupendur DVALAR. Hún kostar aðeins 10 kr. á ári.
TlMARITlÐ DVÖL.
Sími 2353. Pósthólf 1044. Lindargötu 9 A. Reykjavík.
^ÚTBREIÐIÐ T í M A N N 4
380 Victar Hugo:
vekja hann til sjálfs sín, svo niður-
sokkinn var hann í athuganir sínar.
Þó kom þar að lokum, að hann sneri
sér við. Hann gaf tveim böðlum, klædd-
um gullitum klæðum, merki. Þeir gengu
þegar i stað að Tatarastúlkunni, til
þess að binda hendur hennar á bak
aftur öðru sinni.
Þegar Esmeralda átti að stiga upp l
kerruna að nýju og halda hinztu för
sinni áfram, varð hún skyndilega al-
tekin örvæntingarfullri lifsþrá.
Hún leit til himins, upp til sólarinn-
ar, upp til hinna gullnu skýja. Síðan
lelt hún aftur til jarðar en varð þá
brátt litið á mannfjöldann og húsin.
Skyndilega rak hún upp átakanlegt
hljóð :— einskonar gleðióp, þegar böðl-
arnir unnu að því að hneppa hana i
fjctra. Á svölunum andspænis sá hún
vin sinn, elskhuga sinn — Föbus. Dóm-
arinn hafði logið! Presturinn hafði
einnig logið! Þetta var hann. Hún gat
ekki um það efazt. Hann var þarna
fagur ásýndum, heill á húfi, íklæddur
hinum glæsilega einkennisbúningi sín-
um með fjöður í hattinum og sverð við
hlið.
— Föbus! hrópaði hún. — Föbus
minn!
Hún hugðist breiða út faðminn mót
honum, en armar hennar voru bundnir.
EsmeralcLa 377
En þegar henni hafði verið skipað að
segja amen, hafði hún hlýðnazt því
boði. Fyrst er hún sá prestinn gefa
varðmönnunum merki um að fjarlægj-
ast og ganga sjálfan einan síns liðs til
móts við hana, fór um hana lífsmáttur.
Hún fann blóðið ólga 1 æðum sér og
kulnaða glóð reiðinnar verma hjarta
sitt, er áður hafði verið kalt og sljótt.
Erkidjákninn nálgaðist hana hægum
skrefum. Hún skynjaði, að augnaráð
hans hvíldi á sér, þrungið frygð, af-
brýðisemi og girnd. Hann hóf máls og
sagði hárri röddu:
— Unga stúlka! Hefir þú hrópað til
guðs um fyrirgefning misgerða þinna
og synda?
Hann laut að henni og hvlslaði í
eyra henni:
— Viltu verða mín? — Ég get enn
frelsað þig!
Hún horfði hvasst á hann.
— Vík frá mér, Satan! mælti hún, eða
ég ákæri þig!
Hann brosti djöfullega.
— Það myndi enginn leggja trúnað á
orð þín. Með því myndir þú aðeins gera
hneyksli að glæp. Svaraðu mér án tafar!
Viltu verða min?
— Hvað hefir orðið um Föbus?
— Hann er dauður! mælti prestur-
inn.