Tíminn - 28.04.1942, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÖRARINN ÞÓRARINSSON:
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKTJRINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSING ASKRIFSTOffA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Simar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, þriðjudagiim 28. apríl 1912
38. blað
Starfsemi Kanpfélags Evflröinga
óx veruleiía á siðastliðnu ári
Uflgmennasamband
Borgarfjatðar
30 ára
Sambandið gefur 5000
kru til húsmæðraskóla
Samband ungmennafélag-
anna í Borgarfirði hélt veglega
samkomu í Borgarnesi sl.
sunnudag í tilefni þess að þá
hafði það starfað 1 30 ár. Sam-
koman hófst með sameiginlegu
borðhaldi í húsi U. M. F. Skalla-
gríms og sóttu hana á þriðja
hundrað manns úr öllum sveit-
um héraðsins frá Skarðsheiði
að Hítará og nokkrir menn úr
fjarlægari sveitum.
Mótinu stýrði núverandi for-
maður U. M. S. B., Halldór Sig-
urðsson, fulltrúi í Kaupfélagi
Borgfirðinga. Margir gamlir
forustumenn og brautryðjendur
félaganna í héraðinu fluttu
ræður, svo sem Andrés í Siðu-
múla, Bjarni Ásgeirsson, Guð-
mundur á Hvítárbakka, Jón í
Deildartungu, Kristinn á Mos-
felli, Steingrímur búnaðarmála
stjóri, Þorgils I Reykholti o. fl.
Á milli ræðanna var sungið,
stundum almennur söngur,
stundum söng Karlakór Borg-
arness undir stjórn Halldórs
Sigurðssonar og einsöng sungu
þau ungfrú Hanna Helgadóttir
og Magnús læknir Ágústsson.
Að lokum var stiginn dans
nokkuð fram á nóttina.
Samkoma þessi var á allan
hátt hin myndarlegasta og bar
góðan vitnisburð menningu
(F'-amh. á 4. siðu)
Félagsmenn juku ínneignír sínar um
röskar tvær mílljónir króna
Aðalfundur Kaupfélags Eyfirðinga var haldinn á Ak-
ureyri dagana 20. og 21. þ. m. Fundinn sóttu 170 full-
trúar, auk stjórnar, framkvæmdarstjóra og deildarstjóra.
Fara hér á eftir nokkrar upplýsingar, sem lágu fyrir
fundinum, um rekstur félagsins á síðastl. ári. Bera þær
með sér að hagur þess stendur með miklum blóma og
að viðskipti þess vaxa með ári hverju. Margt nýrra fé-
lagsmanna hafði bæzt við á árinu og voru félagsmenn
alls 3410 í árslokin.
Gallarnir á
gjöi Njarðar
Hversvcgna verða
Akranes og Norð-
fjörður ekkí sjálf-
stæð kjördæmi?
Það er nú upplýst, hvers vegna
Sjálfstæðisflokkurlnn og Al-
þýðuflokkurinn hafa samið um
að fella þau ákvæði niður úr
stjórnarskrárfrumvarpi Alþýðu-
flokksins, að Norðfjörður og
Akranes verði ný kjördæmi.
Alþýðuflokkurinn samdi frv.
upphaflega með það fyrir aug-
um, að kosningatilhögunin yrði
sem ákjósanlegust fyrir Sjálf-
stæðismenn, en óhagstæðust
fyrir Framsóknarmenn. Al-
þýðuflokkurinn álítur það lík-
legast til að ginna Sjálfstæðis-
flokkinn.
Sjálfstæðismenn þóttust samt
finna tvo galla á þessari gjöf
Njarðar.
Annar gallinn var sá, að
Framsóknarflokkurinn myndi
vinna Borgarfjarðarsýslu, ef
Akranes væri fráskilið.
Síðari gallinn var sá, að
Framsóknarmenn myndu halda
báðum þingmönnunum í Suð-
ur-Múlasýslu, þrátt fyrir hlut-
fallskosningu, ef Norðfjörður
væri fráskilinn.
Nú hefir Alþýðuflokkurinn
fallizt á að sníða þessa „galla“
af frv.
Menn geta vel markað af
þessu, hver muni vera réttlæt-
iskenndin, sem nýja stjórnar-
skráin byggist á.
Vörusalan innanlands.
Alls seldi félagið í búðum sín-
um á Akureyri og í útbúum við
fjörðinn vörur fyrir rösklega 7
miljónir kr., en var 4y2 milj.
árið 1940. Þar að auki er svo
sala á miðstöðvar- og hrein-
lætistækjum um 180 þús., sala
kjötbúðar um 930 þús., lyfja-
búðar 220 þús., fóðurbætis um
175 þús. kr. Kolasala 650 þús.
og saltsala um 360 þús.
Arðurinn af vörusölu félags-
ins varð kr. 323,368.00. Fundur-
inn samþykkti þá tillögu stjórn-
arinnar að greiða 10% arð af
ágóðaskyldum viðskiptum árs-
ins til félagsmanna, þar með
talið af ágóðaskyldum kjötbúð-
arvörum. Einnig var samþykkt
að greiða af innstæðum lyfja-
búðar og brauðgerðar 10% arð
af viðskiptum félagsmanna.
Á fundinum var upplýst, að
K. E. A. ætti fyrirliggjandi
skömmtunarvörur til næstu
sex mánaða.
Útflutningsvörurnar.
Um sölu landbúnaðarvaranna
er enn ekki vitað til fullnustu,
þar sem ekki hefir verið geng-
ið frá endanlegu verði þeirra.
Kjötið var bókfært með kr. 2.10
kg. 1. fl., og gærur með kr. 1.50
kg. Aðalfundurinn veitti stjórn-
inni heimild til að ákveða upp-
bót á þessar vörur, þegar séð
verður, hvað félagið fær fyrir
þær.
Sala sjávarútvegsvaranna
gekk greiðlega. Félagið hafði til
sölumeðferðar 1.736.257 kg. af
saltfiski og var greitt í reikn-
inga fiskeigenda samtals iy2
milj. kr. Félagið flutti út um
300.000 kg. af hraðfrystum fiski
og sá um sölu á ísfiski að verð-
mæti um 670 þús. kr. Lifrar-
bræðslur félagsins tóku á móti
um 456 þús. lítrum lifrar og var
greitt fyrir hana um 448 þús.
kr. Útlit er fyrir að nokkur upp-
bót verði greidd til viðbótar.
Beinaverksmiðjan tók á móti
um 200 smál. af beinum og
greiddi 85 kr. fyrir smálestina
af fyrsta flokks beinum.
Iðnaðurinn.
K. E. A. starfrækti verksmiðj-
ur sínar með svipuðum hætti
og áður:
Smjörlíkis- og efnagerðin
seldi vörur fyrir 730 þús. og er
það nokkru meira en áður.
Brauðgerðin seldi fyrir 440
þúsund og er það einnig nokkru
hærri upphæð en 1940. Undan-
farið hefir brauðgerðin greitt
félagsmönnum 8% arð en
stjórnin leggur til að uppbótin
verði 10% fyrir s.l. ár, og, ætti
það að vera hvatning fyrir við-
skiptamenn brauðgerðarinnar
að halda saman brauðarðmið-
unum og skila þeim á réttum
tíma I skrifstofu félagsins.
Pylsugerðin, sem starfrækt er
í sambandi við brauðbúðina,
framleiddi pylsur og álegg fyr-
ir um 100 þús. kr.
Sápuverksmiðjan og Kaffi-
bætisverksmiðjan seldu vörur
fyrir um 640 þús. kr., og hefir
þó reynzt mjög erfitt að útvega
hráefni til framleiðslunnar. —
Hefir nú tekizt að birgja verk-
smiðjurnar svo að hráefnum, að
framleiðsla þeirra ætti að geta
verið óhindruð á þessu ári.
Þá starfrækti félagið kassa
gerð,sem smíðað hefir alla kassa
sem frystihús félagsins og
verksmiðjur hafa notað. Voru
smíðaðir um 15000 kassar á ár-
inu.
Hagur félagsins.
Innstæður félagsmanna
reikningum, innlánsdeild og
stofnsjóðum voru í árslok kr.
5.661.713,00, en skuldir sam
tals 142.691,00 kr. í árslok 1940
voru inneignir félagsmanna kr.
3.730.768,00 en skuldir 378.179,00
Hafa þvi ástæður félagsmanna
batnað á árinu um 2.166.433.00
kr. og er það geysimikil breyting
Athugandi er í þessu sambandi,
að tvö undanfarin ár hafa
menn mjög lítið unnið að fram-
kvæmdum, og má því gera ráð
fyrir, að í venjulegu ári hefði
verulegur hluti þessa fjár farið
til viðhalds og endurbóta.
Útistandandi skuldir félags
og utanfélagsmanna hafa
minnkað á árinu um 217 þús
krónur.
Ástæður félagsins út á við um
áramótin voru þannig, að fé-
lagið skuldaði bönkum og láns-
stofnunum aðeins röskar 600
þús. kr., og þar af mun helm
ingur vera greiddur nú. Inn-
stæður félagsins hjá bönkum
og S. í. S. námu aftur á móti
tæplega 4 milj kr.
Önnur starfsemi.
Félagið hóf greiðasölu i gilda
skálanum á ármu og gekk sú
starfsemi vel. Seldi skálinn fyr-
ir um 120 þús. kr. til áramóta.
Kornræktin í Klauf gekk vel
sl. sumar; félagið réðist í bygg-
ingu nýs gróðurhúss við Brúna-
laug og á nú um 500 fermetra
undir gleri.
Fræðslustarfsemi félagsins
hélt áfram sl. ár; voru haldnir
32 fræðslu- og skemmtifundir
á félagssvæðinu og námskeið
fyrir unga menn úr deildunum
var haldið í bænum á árinu.
Framlag til sjúkrahúss
Akureyrar.
Aðalfundurinn samþykkti að
gefa 30 þús. kr. til byggingar
sjúkrahúss Akureyrar. Fyrir
fimm árum gaf félagið 20 þús
kr. til þessarar sömu stofnun-
ar. Aðalfundurinn skoraði enn-
fremur á þingmenn héraðsins
og þingmann Akureyrarbæjar
að beita sér fyrir þvf, að Alþingi
taki fjárveitingu til byggingar
sjúkrahússins upp á næstu fjár-
lög.
Ottast Hitler byltingu?
Hann lætur pingid veita sér algert
einræðisvald
Ríkisþingið þýzka var skyndi-
lega kvatt saman til fundar síð-
astliðinn sunnudag. Þótti flest-
um það benda til, að mikil tíð-
indi væri i vændum, því að sú
hefir reyndin oftast verið, þeg-
ar þetta gerviþing hefir verið
kvatt saman. Sumir álitu, að
búið væri að gera nýja mikils-
verða samninga við Frakka,
Tyrki eða Spánverja, en aðrir
töldu að birta ætti mikilsverða
yfirlýsingu um vorsóknina.
Þeir, sem höfðu búizt við ein-
hverju slíku, hafa vafalaust
orðið fyrir vonbrigðum. En verk
þingsins var eigi að síður at-
hyglisvert. Hitler flutti alllanga
ræðu og var það aðalefni henn-
ar, að hann krafðist heimildar
til hverskonar ráðstafana, þótt
þær kynnu að fara í bága við
gildandi lög, eða m. ö. o. að
honum yrði veitt algert ein-
ræðisvald. Sérstaklega lagði
hann áherzlu á, að hann fengi
vald til að fjarlægja tafarlaust
alla þá menn, sem sýndu ein-
hverja sviksemi og fórnuðu ekki
föðurlandinu krafta sína ó-
skerta í þeim átökum, sem nú
væru fyrir höndum.
Að ræðu Hitlers lokinni var
slík tillaga borin upp og sam-
þykkt af öllum viðstöddum
þingfulltrúum.
Þessi samþykkt hefir skapað
allmiklar getgátur. í blöðum
Bandamanna er því yfirleitt
haldið fram, að hún beri vott
um ótta Hitlers við vaxandi óá-
nægju gegn stjórn hans og til-
raunir til að steypa honum af
stóli. Orðrómurinn um árekstra
milli hans og hershöfðingjanna,
sem gengið hefir í allan vetur
eftir brottvikningu von Brau-
vitch, hefir aftur fengið byr
í báða vængi. — í blöðum þjóða,
sem eru hliðhollar nazismanum,
er því hins vegar haldið fram,
að þessi samþykkt beri vott um,
að Þjóðverjar ætli nú að gera
sitt stórfelldasta risaátak í
styrjöldinni og þess vegna verði
refsað stranglega fyrir alla til-
hliðrunarsemi og linkind, sem
einstakir menn kunna að sýna.
Þessi samþykkt sé þvl einskon-
ar upphaf vorsóknarinnar.
Reynslan ein fær úr þessu
skorið. En víst er það, að Hitler
hefir krafizt aukins einræðis-
valds í ákveðnum tilgangi og
\
Bandaríkjahermenn
íá ekki leyfí til hjú-
skapar á Islandi
Eftir því sem blaðið hefir
frétt, mun utanríkisráðuneyt-
inu hafa borizt fregnir frá her-
stjórn Bandaríkjanna hér á
landi, þess eðlis, að herstjórnin
muni synja Bandarikjaher-
mönnum leyfis til að kvænast
meðan þeir gegna herþjónustu
á íslandi.
Mun herstjórnin hafa tekið
þessa ákvörðun eftir nána í-
hugun, af ástæðum þeim, er hér
greinir:
Bandaríkjahermennirnir eru
hér af hernaðarástæðum, þeir
eru I hernaði á stríðstímum, og
gæti það, að þeir hefðu fyrir
heimili að sjá hér á landi, gert
þá óhæfari til að gegna skyld-
um sínum sem hermenn.
Bandaríkjahermaður hefir
enga tryggingu fyrir því, að
hann muni verða áfram á ís-
landi eða að hann verði sendur
til Bandaríkjanna, er hann fer
héðan.
Hernaðaryfirvöldin hafa ekki
vald til þess að knýja hermann
tll þess að framfæra skyldulið
sitt.
að stórfelld átök munu nú í
vændum.
í ræðu Hitlers komu fram
mörg athyglisverð atriði. Hann
færði fram rök fyrir því, að
Moskva var ekki tekin síðastlið-
ið haust, að vetrarhörkurnar
hafi gengið óvenjulega snemma
í garð. Hann sagði, að veturinn
hefði verið óvenjulega haröur,
en þrátt fyrir það hefði Þjóð-
verjum tekizt að halda öllum
helztu framvarðastöðvum sin-
um án verulegs mannfalls.
Tvö atriði i ræðu Hitlers hafa
ennfremur vakið nokkurt um-
tal:
Hann viðurkenndi, að loft-
árásir Breta á þýzkar borgir
væru farnar að valda miklu
tjóni og myndi verða goldið
fyrir þær síðar. Hingað til hafa
þýzkir valdamenn reynt að gera
lítið úr loftárásum Breta. Al-
menningsálitið virðist hins veg-
ar annað og til að þóknast því
hefir Hitler breytt um tón og
lofað hefndum.
Hann talaði um glötun þýzku
þjóðarinnar, ef hún byði ósig-
ur nú. Hingað til hefir Hitler
jafnan fullyrt, að Þjóðverjar
myndu sigra og ekki talað um
annan möguleika. Hér hefir
hann einnig breytt um tón,
enda mun þetta líklegra til þess
að fá þ'jóðina til að færa meiri
fórnir.
Erlendar Sréttir
Bandamenn hafa tekið að sér
hervernd Nýju Kaledoniu,
franskrar eyju, sem er 1500 km.
austur af Ástralíu. Er þaðan
gott til árásar bæði á Ástralíu
og Nýja Sjáland. Ameriskur
her er þegar kominn til eyjar-
innar. Frjálsir Frakkar höfðu
náð yfirráðum á eynni og kem-
ur ameríski herinn þangað í
sambandi við þá.
Þýzkum barnaskólum hefir
verið lokað og verða öll börn
eldri en 10 ára send í sveita-
vinnu.
í Burma eru kínverskar her-
sveitir sums staðar í gagnsókn.
Börnin á götunum
Hver sá, sem eitthvað fer um
bæinn, hlýtur að taka eftir því,
að á flestum götunum er krökt
af börnum á öllum aldri, sem
eru við allskonar leiki. Innan
um þessa barnahópa þeytast
bifreiðar, íslenzkar og erlendar,
og oft er það hreinasta hending
að börnin verða ekki fyrir
þessum farartækjum hópum
saman. Þótt lögreglan vildi
blanda sér í þessi mál og reka
öll börn af götunum, er ekkert
hægt að vísa þeim nema inn I
húsin, og hver getur ætlazt til
þess, að börnunum sé bannað
að koma undir bert loft? Það
verður að koma upp leikvöllum
fyrir börnin í bænum tafar-
laust. Það er ekki afsakanlegt
að sýna slíkt skeytingarleysi í
þessum málum framvegis sem
verið hefir ríkjandi til þessa.
Beint póstsamband
víð Ameríku
Fyrsta póstsendingin, beint
frá Ameríku, kom hingað til
landsins fyrir skömmu síðan.
Þetta voru um 30 pokar af
böggla- og bréfapósti. Fram-
vegis má gera ráð fyrir, að
pósturinn komi beint að vestan
en verði ekki sendur til Eng-
lands fyrst, eins og hingað til
hefir verið gert.
Á víðavangi
HRÚTUR
f ALÞÝÐUBLAÐINU.
Alþýðublaðið heldur upp-
teknum hætti með rógmælgi og
illindi á hendur séra Sveini
Víking ásamt ýmsu slúðri af
fundum útvarpsráðs. Er vand-
séð af hverju þessi hrútur hef-
ir hlaupið í blaðið gagnvart
manni, sem er fjarstaddur og
ekki er vitað, að gert hafi
neitt á hluta þess.
Tíminn hefir spurt formann
útvarpsráðs um hið sanna i
málinu og fengið þessar upp-
lýsingar:
„Hér er ekkert stórmál á
ferðinni, og ástæðulaust fyrir
Alþbl. eða aðra að missa taum-
hald á tungu sinni og geði
vegna þess.
Eins og kunnugt er, flytur út-
varpið býsna mikið af guðs-
þjónustum. Þótt ótrúlegt kunni
að virðast, eru talsverðir snún-
ingar við að raða þeim niður
og gæta þess, að þær skiptist
jafnt milli þjónandi presta hér,
o. þvl. Ennþá annasamara
verður þetta, ef útvarpið vill
gefa hlustendum tækifæri til að
heyra presta, búsetta utan
Reykjavíkur, stöku sinnum. Um
það eru almennar óskir, en erf-
itt að koma því við. .
Þá berast og útvarpinu tilboð
og tilmæli um flutning erinda
um kirkjumál og skyld efni,
sem oft getur verið erfitt fyrir
útvarpið að ákveða, hvort taka
skuli eða ekki.
Þegar ég vissi, að séra Sveinn
Víkingur væri væntanlegur
hingað til bæjarins innan
skamms sem ritari hjá biskupi,
mæltist ég til þess við útvarps-
ráð, að hann yrði ráðinn til að-
stoðar um kirkjuleg mál og er-
indaval um slík mál. Fyrir
guðsþjónustur greiðlr útvarpið
vitanlega ekki neitt, og ég á-
leit að við gætum greitt lítils-
háttar þóknun fyrir þetta starf.
(Alþýðubl. hefir tvöfaldað þá
upphæð, sem um var að ræða).
Um það hefir enginn ágrein-
ingur verið í útvarpsráði, að
æskilegt væri að hafa aðstoð
um þessi mál, en tillaga kom
fram um það, að kirkjan legði
þessa aðstoð til, útvarpinu að
kostnaðarlausu. Hafði ég vitan-
lega ekki á móti því að fara
fram á það við kirkjumálaráðu-
neytið. Á þeim grundvelli var
málið afgreitt til ráðuneytisins
og komu engar athugasemdir
fram, — heldur ekki frá full-
trúa Alþfl. í útvarpsráði.
Svar hefir ekki borizt frá
ráðuneytinu, en eins og sakir
standa hvílir engin embættis-
skylda á nokkrum starfsmanni
kirkjunnar að vera í snúning-
um fyrir útvarpsráð vegna út-
varps á guðsþjónustum.
Úr þessu vil ég fá bætt, en tel
það aukaatriði, hvort kirkju-
stjórnin eða útvarpið greiðir
lítils háttar þóknun fyrir.“
Miskristnir gerast þeir nú í
Alþýðuflokknum. Virðist hinn
nýfrelsaði dósent þelrra eiga
mikið og veglegt starf fyrir
höndum að upphöggva hin
feysknu tré.
SCHEVING.
Gunnlaugur Ó. Scheving, sem
er einn af listamönnunum 66,
hefir birt grein I Alþbl. og seg-
ir, að þeir „listamenn, sem
virða listheiður sinn að ein-
hverju“, vilji engin skipti hafa
við menntamálaráð. Það munu
m. a. vera þeir Einar Jónsson,
Ríkarður Jónsson, Kjarval og
Gunnlaugur Blöndal, sem fá þá
umsögn þessa „listamanns“, að
þeir kunni ekki að meta list-
heiður sinn. Myndi ekki Gunn-
laugur Scheving verða álitleg-
ur leiðbeinandi menntamála-
ráðs, ef farið yrði eftir tillögum
listamannanna 66?