Tíminn - 28.04.1942, Síða 2

_________________38. blall
F| árpestirnar
Eítir Björn Haraldsson, Austurgörðum
146
‘gímtrm
Þriðjudag 28. apríl
TjMigjN, þriðjndaginn 28. aprfl 1943
Arangur verðlagseftirlitsins
Það helir sparað neytendum margar milljónir króna
Því er iðulega haldið fram af þeim, sem lítið þekkja
til, að ákvarðanir verðlagsnefndar og eftirlit hennar með
verðlaginu hafi lítinn árangur borið. Þetta er fullkom-
inn misskilningur. Það er ekki of sagt, að verðlagseftir-
litið hafi sparað neytendum margar milljónir króna,
þótt hins vegar kunni að mega benda á róttækari,
áhrifameiri ráðstafanir, sem ekki hafa verið framkvæm-
anlegar, vegna hins pólitíska ástands í landinu. Hér
á eftir eru talin nokkur dæmi um árangur verðlags-
eftirlitsins. Til frekari skýringar þeim, má hiklaust full-
yrða, að kaupsýslumenn myndu hafa farið lengra í
álagningunni en þéir hafa gert kröfu til eða gerðu áð-
ur, ef verðlagseftirlitsins hefði ekki notið við, þar sem
mikil peningavelta auðveldar nú sölu varanna.
Hvað gerir Sjálist.
ilokkurinn í sjálí-
stæðismálinu?
Kosningafrestunin var þess
valdandi, að afgreiðslu sjálf-
stæðismálsins var frestað á
vetrarþinginu seinasta og því
veitt óvirðuleg og óformleg
bráðabirgðalausn. Þessi vand-
ræðatilhögun var réttlætt með
því, að slíkar hættur steðjuðu
að þjóðinni, að hún gæti ekki
sinnt stjórnarskrárbreytingu og
kosningum, heldur yrði hún að
þjappa sér saman um lausn
hlnna mest aðkallandi dægur-
mála.
Meirihlutl þlngmanna virð-
ist nú hafa breytt um skoðun I
þessum efnum. Þeir hafa ákveð-
ið að knýja fram stjórnarskrár-
breytingu og tvennar þingkosn-
ingar. Rök þeirra hljóta að vera
þau, að innrásarhættan sé
minni en í fyrra og þjóðin hafi
minni þörf fyrir frið og sam-
heldni en þá. Þeim mun heldur
ekki finnast nein þörf fyrir
starfhæfa stjórn á þessum tím-
um, þar sem þeir eru i þann
veginn að setja á laggirnar
veikustu og sundurlyndustu
ríkisstjórnina, sem hér hefir
verið. Það verður hlutverk al-
mennings að dæma um það í
næstu kosningum, hvort þessir
þingmenn líti á málin og taki
á þeim eins og hagsmunir þjóð-
arinnar nú krefjast.
En þetta nýja viðhorf, fyrir-
sjáanleg stjórnarskrárbreyting
og kosningar, hlýtur að verða
þess valdandi, að þeir, sem telja
óviðunandi að láta æðstu stjórn
landsins byggjast á einfaldri
þingsályktun og vilja hreinsa
nafn danska konungsins úr
stjórnarskránni við fyrstu
hentugleika, fylkja sér nú ein-
dregið um þá kröfu, að sjálf-
stæðismálinu verði ekki frestað
lengur.
Þess ætti að mega vænta, að
annar flokkurinn, sem stendur
að hinni fyrirhuguðu stjórnar-
skrárbreytingu, muni ekki láta
á sér standa i þessum efnum.
Til lítils kennir Sjálfstæðis-
flokkurinn sig þá við sjálf-
stæðismálið og hefir sett það
efst allra mála á stefnuskrá
sína, ef hann rennur strax af
hólminum, er til alvörunnar
kemur.
Um hinn flokkinn, Alþýðu-
flokkinn, er það sannast að
segja, að honum hefir aldrei
verið til mikils trúandi 1 þess-
um efnum. Hann hefir að all-
verulegu leyti lifað á dönskum
fjárstyrkjum og forráðamenn
hans verið Danasleikjur á
meðan það var hægt. Blað hans
hefir vakið gegn sér almenna
gremju fyrir undirlægjuhátt
við brezka setuliðið, sem hér
hefir dvalið. Það kemur þvi alls
ekki á óvart, þótt Alþýðuflokk-
urinn reyni nú að gera sitt til
þess að tefja lausn sjálfstæðis-
málsins.
Alþýðuflokkurinn virðist ætla
að reyna að tefja sjálfstæðis-
málið með þeirrl forsendu, að
lausn þess verði að bíða þangað
til allir séu sammála um hana.
Það er rétt, að æskilegt er að
allir geti staðið þar saman. En
hins vegar hefir það sjaldnast
verið þannig, að hægt hafi ver-
ið að sameina heila þjóð alger-
lega um sjálfstæðismál sitt.
Jafnvel þjóð, sem er þrautkúg-
uð eins og Norðmenn, getúr ekki
staðið alveg saman um frelsis-
mál sin. Það eru alltaf til ein-
hverjir Kuusinenar og Kvisling-
ar, sem skerast úr leik. Þess
vegna geta þeir, sem þykjast
vilja fresta lausn sjálfstæðis-
málsins þangað til allir eru
orðnir sammála um hana, sagt
það hreinlega, að fyrir þeim
vaki ekkert annað en að fresta
því um alla eilífð. Þá fyrst segja
þeir allan sannleikann.
Þess vegna munu hinar
framangreindu vífilengjur Al-
þýðuflokksins skoðast eins og
hver önnnur markleysa. Al-
þýðuflokkurinn ætti þvi að
hætta þeim dagdraumum, að
ákveðnir og einlægir Sjálfstæð-
Kolaverðið
Kolaverzlanlr í Reykjavík
gerðu síðastliðið sumar mjög
harðvítugar kröfur um 10 kr.
hærri álagningu á smálest af
kolum en verðlagsnefnd hefir
samþykkt. Þarf ekkert að efast
um það, að verzlanirnar hefðu
hækkað verðið um þetta og
meira, ef þær hefðu verið sjálf-
ráðar.
í Reykjavík einni munu verzl-
anir nú selja um 40 þús. smál.
af kolum á ári, þannig að það
munar 400 þús. kr. á ári fyrir
Reykvíkinga, að kolaverðinu
hefir verið haldið niðri um 10
kr. á smál. að undanförnu.
Kol hafa jafnan verið verð-
lögð á svipaðan hátt úti um
land eins og í Reykjavík og
mun það því nálgast eina milj-
ón króna, er kolanotendur, sem
kaupa kol hjá öðrum, spara á
því, að kolaverðinu sé haldið
niðri um 10 kr. á smál.
Grein Arna Vilhjálms-
sonar, Seyðisfirði.
Oft hafa samgöngur Aust-
firðinga á sjó verið slæmar, en
nú er í þeim efnum slíkt ó-
fremdarástand, að óviðunandi
er. Ýmsir hafa reynt að halda
uppi áætlunarferðum um fjórð-
unginn, en flestir gefist upp
við það vegna þess, hve illa hef-
ir gengið að láta slíkar ferðir
bera sig fjárhagslega. Ríkið
hefir styrkt þessar ferðir að
nokkru og verður þvi að krefj-
ast þess, að svo framarlega, sem
þeim er haldið uppi, þá sé það
gert á þann hátt, að almenn-
ingur hafi fullt gagn af. Á vet-
urnar stunda Austfirðingar
mikla útgerð á Hornafirði, eins
og kunnugt er. Þess vegna er
mjög brýn þörf á >góðum sam-
göngum. Á sumrin stunda
og var sama verð, þótt kaup-
andinn yrði að sækja fiskinn
sjálfur til fisksalans. Þetta verð
lækkaði verðlagsnefndin hinn 1.
sept. niður í 60 aura á kg., ef
kaupandinn sótti fiskinn sjálf-
ur, og niður í 65 aura á kg.
fyrir fiskinn heimsendan. Síðar
í vetur féllst svo nefndin á að
hækka heimsendingarverðið um
5 aura á kg., vegna aukins
kostnaðar, en hitt stendur enn
óbreytt. Mikil lækkun var einn-
ig gerð á nýjum þorski. Mun
láta nærri, að áætla þá lækk-
un, sem gerð var á nefndu fisk-
verði, að meðaltali 20—30 aura
á kg. Dagleg sala af nýrri ýsu
og þorski í Reykjavík og Hafn-
arfirði mun nema nálægt 7
smálestum, og virðast því neyt-
endur í þessum bæjum spara
ekki minna en kr. 1.500 á hverj-
um einasta degi, virkum sem
helgum, á þvi að verðlagsnefnd-
in lækkaði fiskverðið á síðast-
liðnu sumri.
menn útgerð á Norðaustur-
landinu og er þá einnig þörf á
góðum samgöngum við þær
veiðistöðvar. Til þess að hægt
sé að halda uppi lífrænum og
þróttmiklum atvinnuvegum, er
eitt fyrsta skilyrðið að hafa
greiðar og góðar samgöngur við
umheiminn.
Hið ágæta skip ríkisins,
„Esja“, er 1 stöðugum strand-
ferðum, sem þó ganga seint,
vegna þeirra örðugleika, sem
skapazt hafa af völdum ófrið-
arins. Einnig gengur „Súðin“ í
strandferðum og hefir vitan-
lega við sömu örðugleika að
etja. Þar sem allir aðflutnlng-
ar tll landsins eru nú íyrst til
Reykjavíkur, liggur í hlutarins
eðli að allt þarf að flytja það-
an út um landið, og þarf þess
vegna mikinn skipakost til þess
álagningu á timbur, og var það
af mörgum lagt nefndinni til
lasts, að hafa samþykkt svo háa
álagningu. En samt var það svo,
að fram til þess tíma hafði tiök-
ast hjá verzlunum hér 1 bæn-
um og víðar, að leggja að með-
altali kringum 50% á þessa
vöru.
Um miðjan janúar síðastlið-
inn lækkaði verðlagsnefnd há-
marksálagninguna á timbri, sem
kom til landsins eftir áramót,
niður í 22%. En vegna hækk-
unar á c.i.f. verði um sama leyti,
gat lækkun álagningarinnar
ekki valdið beinni lækkun á
timburverðinu.
Sem dæmi um það, hvaða þýð-
ingu það hefir, hvort lögð eru
22% eða 50% á timbur skal bent
á þetta:
Timburinnflutningur til verzl-
ana mun á síðastliðnu ári hafa
numið 5 milj. króna að c.i.f.
verði. Með tolli, hafnargjaldi
og uppskipun mun timbur hafa
kostað yfir 6 milj. kr. 28% mis-
munur á álagningu á 6 milj. kr.
gerir 1,680 þús kr. mismun á
heildarálagningu.
Vefnaðarvörurnar
Áður en verðlagsákvæði voru
sett á vefnaðarvöru var algengt
að heildsöluálagningin næmi
frá 30—85%. Ein heildverzlun,
sem seldi mikið af karlmanna-
fataefnum, lagði t. d. yflrleitt
á þessa vefnaðarvöru 70—80%
I heildsölunni. Margar heild-
verzlanir seldu kvensokka með
70—85% álagningu o. s. frv. Nú
er sú almenna heildsöluálagn-
ing á vefnaðarvöru takmörkuð
víð 13%. Smásöluálagningiri
hefir einnig verið lækkuð all-
verulega í ýmsum tilfellum, þó
að þar sé yfirleitt ekki um sam-
bærilega lækkun að ræða og í
heildsölunni. Samkvæmt verzl-
unarskýrslum nam innflutn-
íngur vefnaðarvara og skyldra
vara á s.l. ári 20—25 milj. króna
og þegar það er athugað, að
álagning er reiknuð af verði
þessara vara að viðbættum
tolli, uppskipun og hafnar-
gjaldi, sést, hverju það munar
fyrir neytendur í landinu, hvort
verzlunarálagningin er sann-
gjörn eða ekki.
Umbúðapappír og
saumavélar
Hámarksálagning á umbúða-
pappír í heildsölu var ákveðin
að fullnægja þörfinni alltstaðar.
Þegar fólk þarf að ferðast
með skipunum, sem alls staðar
verða að koma við vegna vöru-
flutninganna, verða ferðirnar
langar og ferðakostnaður
manna mikill, og er það veru-
legt atriði í þessum málum.
Það m. a. ætti að vera ærið til-
efni til þess að úr þessu verði
bætt og leitast við að leysa
þessi mál á hagfelldan hátt.
Nú í vetur — og reyndar í
fyrravetur einnig — hafa verið
svo slæmar ferðir við Horna-
fjörð, að það tekur ekki nokkru
tali. Á Hornafirði ganga til
fiskjar á vertiðinni kring um
30 bátar og útfluttar sjávar-
afurðir, fyrir utan lýsi, námu í
febrúar og marz þetta ár rúm-
lega einni miljón króna. Því
geta menn séð, að það er allum-
fangsmikið starf, sem þar fer
fram, og má nærri geta hvort
ekki munl stafa veruleg óþæg-
Indi og jafnvel tjón að því að
hafa jafn slæmar samgöngur
og nú eru.
Nú hafa ferðir Lagarfoss og
annara skipa Eimskipafélags-
ins til Austfjarða alveg fallið
niður.
Maður hefir stundum heyrt
talað um það, að það sé ólif-
andi á ýmsum stöðum á þessu
landi og réttast væri að flytja
menn þangað, sem betra er,
eins á Suðvesturlandinu. Vera
má að afkoma fólks þar sé betri
en annars staðar. Mikið má
það vera, ef þar eru ekki ýmsir
erfiðleikar við framleiðslustörf-
in líka, en eltt er vlst, að ólíkar
NIÐURLAQ.
Um 6. 113.
Tll þessa liðs giska ég á, að
þurfi um 400 þús. kr. Allar þess-
ar áætlanir eru þá komnar upp
í 21 milj. kr. eða V2 milj. kr.
hærri upphæð en uppeldið í 8
ár er áætlað hér að framan. Það
er augljóst, að fjárskiptin verða
kostnaðarsöm, en þau fela í sér
það fyrirheit, að slgur vinnist
á fáum árum.
Hvort þola bændur fremur?
Um þá spurning eru sjálfsagt
skiptar skoðanir. Hér skal drep-
ið á nokkur atriði.
Því hefir verið haldið fram
á prenti, að sálfræðilega á lit-
ið, væru fjárskipti svo mlkill
andlegur hnekkir fyrir bændur,
að sú ástæða út af fyrir sig væri
afar þung á metunum. Því skal
sízt neitað, að sterk eru þau
ósýnilegu bönd, sem tengja
bændafólkið og húsdýrin. Á hitt
er þá jafnframt rétt að benda,
að á leiðum uppeldisins reynir
kannske engu minna á þessi
sömu bönd. Munu þeir, sem dag-
lega umgangast hið þjáða,
deyjandi fé, hafa sína sögu að
segja. Trúáð gæti ég því, ef
þekktur væri mælikvarði á þessi
tvö viðhorf, að ekki hallaði á
f j árskiptin.
Baráttunni við pestirnar má
llkja við stríð. Með fjárskiptum
virðist því stríði geta verið lok-
ið á nokkrum árum. Aftur á
móti verður ekki annað séð, en
uppeldið muni taka mjög lang-
an tíma. Ætla má, að þetta at-
rlði tali máli fjárskiptanna.
Öllum ber saman um, að þrátt
fyrir opinbera aðstoð til bænda,
sé erfiðara fjárhagslega að búa
við pestirnar, heldur en að hafa
heilbrigt fé. Frá því sjónarmiði
skoðað, verða fjárskipti að
sjálfsögðu æskllegri en upp-
eldi.
Þó aldrel komi til þess, að tal-
ið verði ,eftir það mikla fé, sem
14%, en tíðkast hafði helmingl
hærri álagning.
í haust var sett hámarksá-
lagning á saumavélar 35%, þeg-
ar smásöluverzlun keypti beint
frá útlöndum. Áður var algengt
að verzlanir legðu á þessar
vörur 50—85%. T.d. voru ný-
lega seldar hér stignar sauma-
vélar með skáp á kr. 670,00 og
voru þær með 84% álagningu.
Á einnl vél af þessu tagi lækk-
ar nú álagningin um kr. 178,44.
Fjölda annarra dæma mætti
taka um gagnsemi verðlagseft-
(Framh. á 4. siSu)
eru samgöngur manna á milli á
Suðvesturlandi og á Austfjörð-
um, og hljóta menn þar að
finna fljótlega til þess, ef sam-
göngurnar teppast af einhverj-
um ástæðum.
Austurlandið allt getur áreið-
anlega fætt miklu fleira fólk
heldur en nú er þar, ef nátt-
úrugæðin eru notuð og þá um
leið séð fyrir góðum samgöng-
um til þess að greiða fyrir sam-
starfi og viðskiptum við aðra
landshluta. í öllum Austfjörð-
unum eru margir blettir ónot-
aðir, þar sem vel fer á þvi að
stunda bæði sjávarútgerð og
landbúskap samhliða.
Til þess að ráða bót á þess-
um samgönguvandræðum þarf
að vera góður fjórðungsbátur i
förum um fjórðunginn, eftir
fastri áætlun mestan hluta
ársins.
Bátur sá mætti ekki vera
mjög lítill, ekki minni en einar
100 rúmlestir, ferðgóður og vel
útbúinn með dálitlu farþega-
rúmi, svo að fólk, sem þarf að
ferðast með, geti haft nauð-
synlegustu aðhlynningu. Það
geta oft orðið allslæmar sjó-
férðir á þessum slóðum og al-
veg ófært að fólk þurfi að hýr-
ast innan um skipverja eða
þá í lest, því að allir vita, sem
sjóveiki þekkja, hvernig það er,
að geta ekki látið fara sæmilega
um sig á ferðalagi.
Þessi bátur gengi aðallega á
vetrum um Austfirðina og til
Hornafjarðar; á sumrin einnig
til Norðurlandsins. Einnig gæti
hann farið við og við til Reykja-
fer og kemur tll með að fara til
sauðfjárveikivarnanna, þá er á
engan hátt víst, að svo geti ekki
farið. Auðvitað má segja, að
bændur gætu látið sér slíkar
eftirtölur, ef fram kvæmu, I
léttu rúmi liggja, svo fráleitar
væru þær, þar sem hér er um
að ræða varnir gegn plágum, er
borizt hafa til landsins fyrir
óhapp, er bændur sem slíkir,
gátu ekki við ráðið. Þó aldrei
heyrðist möglað yflr fjáraustrl
til varnanna, er erfitt að verjast
þeirri hugsun, að bein fjár-
framlög úr ríkissjóði til allra
sauðfjáreigenda i landinu, sem
veitt væru á hverju ári, kann-
ske í marga áratugi, i þeim til-
gangi, að atvinnugreinin gætl
borið sig fjárhagslega, að slík
opinber hjálp varpi nokkrum
skugga á þennan atvinnuveg í
augum þjóðarinnar. Hin upp-
haflega ástæða fyrir fjárfram-
lögum þessum mundi smám
saman fyrnast í meðvitund
hennar. Hitt verður tæplega um
deilt, að hætt er við að sjálf-
stæðistilfinningu bændanna og
trú þeirra á starf sitt væri
nokkur skaði búinn af þessum
sökum. Væri þá höggvið skarð
í innsta vígi hinnar íslenzku
bændastéttar.
Niðurlagsorð.
Sauðfjárveikivarnirnar eru
yfirgripsmikið mál. Framtíð Is-
lenzka bænda mótast um ófyr-
irsjáanlega framtíð af fram-
kvæmd þeirra. Af þeim ástæð-
um hlýtur bændastétt landsins
að fylgjast með máli þessu af
vakandl áhuga. Stundarhags-
munir einstakra hreppa, sýslna
og jafnvel landshluta, eru eins
og sakir standa all mismunandi
og afstaða manna til sauðfjár-
veikivarnanna af þeim ástæðum
nokkuð breytileg. Meðari svo er
ástatt, horfir ekki að öllu leyti
sem vænlegast um það, að
bændur landsins sameinlst að
fullu í skoðunum um stefnu og
takmark í þessum málum. Svo
mundi þá fyrst verða, er pest-
lrnar hafa bókstaflega heim-
sótt alla bændur landslns En
þangað til má það ekkl drag-
ast, að tekin sé upp stefnuföst
og ákveðin barátta gegn hinni
miklu plágu. Það er hið almenna
sjónarmið á framtíðarhagsmun-
um heildarinnar, sem hér verð-
ur að ráða. Á þeim vettvangl
þarf að ræða þetta mál og
brjóta til mergjar betur en gert
hefir verið hingað til.
P.t. Reykjavik i marz 1942.
Bjöm Haralðsson.
víkur og Akureyrar. Þá mætti
spara stærrl skipunum við-
komu á mörgum smáhöfnum og
auk þess gætu smæstu staðir,
sem aldrei hafa neinar skipa-
ferðir, fengið góðar samgöngur,
þvi að allsstaðar þyrfti þessi
bátur að koma við og við. Rík-
ið styrkir alltaf að einhverju
ófullkomna báta til ferða, og
mundi sá styrkur, ásamt sparn-
aði í rekstri stærri sklpanna,
koma þar að nokkru, til þess að
létta undir með rekstri báts-
ins.
Heppilegast væri, að Aust-
firðingar sjálfir gætu átt slík-
an bát. Það þyrfti þá að stofna
félag í þessu skyni. Allmiklir
erfiðleikar munu vera á því,
vegna dreifbýlisins. Einstak-
lingsrekstur er tæplega æski-
legur, þvi að meiri hætta væri
á gróðahneigð, en það þola ekki
þessi mál, sem þarf að koma I
gott horf með hagsmunl al-
mennings fyrir augum.
Ef ekki kemst neinn rekspöl-
ur á þetta bráðlega, er ekki önn-
ur leið en að rlkið sjái fyrir
nauðsynlegum umbótum &
þessu þegar 1 stað.
Um leið og samgöngumál
Austfirðinga væru leyst vel,
mun það fljótlega sýna sig, að
atvlnnulíf á Austfjörðum mun
blómgast og mörgum þykir gott
að lifa I skjóli við Austfjarða-
fjöllin. Á. V.
Grein Vilhjálms
Hjálmarssonar:
Það eru ekki góðar samgöng-
ur á Austíjörðum. Mánaðarleg-
Fiskverðið
Á síðastliðnu sumrl var verð
á nýrri ýsu, sem er aðalmat-
fiskur hér, 90—95 aurar á kg.
ismenn ætli sér að biða eftir þvi,
að þiggjendur danskra áróð-
urspeninga verði þeim sam-
mála um lausn sjálfstæðismáls-
ins.
Það er ekki beðið eftir þvi,
sem Alþýðufl. muni gera í sjálf-
stæðismálinu. Gjafir Staun-
ings hafa lengi verið til frá-
sagnar I þeim efnum. En það
er beðið eftir því, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn gerir. Kiknar
hann undir nafninu? Hefir það
aldrei verið annað en blekking?
Þjóðin fær nú óvéfengjanlegt
svar við þeim spurningum.
Þ. Þ.
Olíuverðið
Það mun orðið nema mi3j-
ónum króna frá stríðsbyrjvn,
sem verðlagsnefnd hefir skorið
niður kröfur olíufélaganna um
verð á olíu og benzini.
Önglaverðið
Nýlega lækkaði verðlagsnefnd
verð á fiskiönglum úr 37—40 kr.
í 34 kr.. á þúsund. Seldir munu
vera á öllu landinu um 40 milj.
öngla á ári, þannig að verð-
lækkunin, sem verðlagsnefnd-
in ákvað, virðist geta munað
önglanotendur frá 120—240 þús.
kr. á ári.
Timburverðið
í septemþer síðastliðnum setti
verðlagsnefnd 35% hámarks-
Tveir Ausifirðingrar
Samgöngumál Austijarða
Tímanum hafa nýlega borizt tvær greinar um sam-
göngumál Austfirðinga. Önnur er eftir Árna Vilhjálms-
són útgerðarmann á Seyðisfirði, en hin er eftir Vilhjálm
Hjálmarsson bónda á Brekku í Mjóafirði. Greinar þessar
fara hér á eftir. Eins og greinar þessar bera með sér, eru
samgöngumál Austfjarða í miklu ólagi og munu Austfirð-
ingar ekki telja annað nauðsynlegra en að fá úr því bætt.
Þingmenn Austfirðinga munu ekki liggja á liði sínu í þeim
efnum og vonandi hjálpa þessar greinar til að auka skiln-
ing fleiri áhrifamanna fyrir nauðsyn umræddra samgöngu-
bóta Austfirðingi.