Tíminn - 05.05.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI: •
ÞÓRARXNN ÞÓRARINSSON:
PORMAÐUR BIiAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON
ÖTGSFANDI:
FRAMSÓKNARFLOEKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu ð A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Undargötu 9 A.
StoU 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Slmar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, þriðjudaglim 5. maí 1942
42. blað
F
Ovíssan um ríkisstjórnina
getur ekki haldizt lengur
Nýr ráðunautur
Búnaðarfélag íslands hefir
ráðið Svein Tryggvason, mjólk-
urbústjóra í Hafnarfirði, sem
ráðunaut sinn í mjólkurmálum
dreifbýlisins.
Sjálfsfæðisilokkurinn verður tafarlaust að
velja á milli samvinnu við Framsóknar-
flokkinn eða Alþýðuflokkinn
Hin svokallaða „friðarsókn“ Framsóknarflokksins hef-
ir orðið árangurslaus. Alþýðuflokkurinn neitaði að
styðja þjóðstjórn, nema gerðardómslögin væru úr gildi
felld. Hinir flokkarnir gátu vissulega ekki á þetta fall-
izt, þar sem þeir telja stöðvun verðbólgunnar og dýr-
tíðarinnar aðalmál líðandi stundar. Það er því fyrst og
fremst sök Alþýðuflokksins, að ekki tókst að mynda
nýja þjóðstjórn.
Fráfall §tauningfs
Sveinn Tryggvason
Starfsemi ráðnautsins verður
í 4 aðalatriðum: Að leiðbeina |ekki
rjómabúum og smjörsamlögum,
þar sem þau eru þegar stofnuð.
Að fá bændur til að stofna
smjörsamlög eða rjómabú, þar
sem slík fyrirtæki eru ekki áð-
ur til. Að vinna að bættri smjör-
framleiðslu hjá einstökum
bændum, þar sem ekki eru skil-
yrði fyrir stofnun rjóma- eða
smjörbús, og síðast en ekki sízt,
að veita almenna fræðslu um
smjörframleiðslu með fyrirlestr-
um og. erindum. M. a. verða
slíkir fyrirlestrar . fluttir í
kvennaskólunum.
Á fundi stjórnar Búnaðarfé-
lags íslands í febrúarmánuði
síðastliðnum, var rætt um
mjólkurframleiðslu dreifbýlis-
ins. Stjórnin var sammála um,
að nauðsynlegt væri að koma á
fót upplýsingastarfsemi varð-
andi þau mál. Þessi fundur sam-
þykkti síðan tillögu til búnað-
arþings, um að Búnaðarfélag
íslands réði mann til þessara
starfa til eins eða tveggj'a ára
.(F’-arnh. á 4. síðu)
Kona deyr afi
brunasárum
Á fimmtudagskvöldið í síðustu
viku vildi það til að Gjögri á
Ströndum, að ung kona lenti í
eldsvoða og brenndist svo mik-
ið að hún lézt skýmmu síðar.
Nánari málsatvik eru sem
hér segir:
Maður nokkur var að hita
tjöru á eldvél í eldhúsi, en inn
af því var herbergi, þar sem
stúlkan Camilla Thorarensen og
tvö börn sváfu. Skyndilega
kviknaði í tjörunni og læsti eld-
urinn sig á svipstundu um eld-
húsið og inn í svefnherbergið.
Maðurinn komst inn í svefn-
herbergið og barg börnunum út
um glugga lítið brenndum. Síð-
an fór hann inn í herbergið aft-
ur til að bjarga Camillu eftir
að hafa kallað á hana árang-
urslaust. Þá var herbergið orð-
ið fullt af reyk og eldi. Komst
maðurinn með naumindum út
um dyrnar. Var þá Camilla
einnig komin þar og loguðu öll
klæði hennar. Maðurinn reif
hin logandi klæði af stúlkunni
og fór hún síðan í læk, sem þar
var og slökkti i sér eldinn. Cam-
illa hafði skaðbrennst í elds-
voðanum. Hún lézt á leiðinni
i sjúkraskýli á Hólmavík.
Það hefir verið álit margra,
að Framsóknarflokkurinn hefði
mátt vita þetta fyrir fram. En
alvara tímanna er það mikil,
að það var gáleysi að athuga
ekki þennan möguleika, einkum
eftir að það var kunnugt, að
Alþýðuflokkurinn myndi undir
vissum kringumstæðum styðja
stjórn, þótt gerðardómslógin
gengju fram.
Eins og nú standa sakir, eru
nema tveir möguleikar
fyrir hendi um ríkisstjórn. Það
er Sjálfstæðisflokkurinn, sem
velur á milli þeirra.
Annar möguleikinn er sá, að
núverandi samstarf Sjálfstæð-
isflokksins og Framsóknar-
flokksins haldi áfram, reynt
verði eftir megni að vinna gegn
dýrtíðinni og hruni atvinnuveg-
anna, undirbúin verði full-
komnari stjórnarskrá, sem
verði samþykkt í stríðslokin, og
hafðar verði friðsamlegar þing-
kosningar í vor til þess að hinn
skaðlegi kosningaótti torveldi
ekki lausn vandamálanna, eins
og verið hefir hingað til.
Hinn möguleikinn er sá, að
Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn myndi rikis-
stjórn, er sleppir öllu taum-
haldi af dýrtíðinni og vinnu-
fólksflóttanum frá atvinnuveg-
unum og hefir ekki annað mark-
mið en að koma fram stjórnar-
skrárbreytingu, sem allir eru
sammála um, að aðeins verði til
bráðabírgða, en leiðir til tveggja
illvígra kosninga.
Þetta er það, sem Sjálfstæð-I tafarlaust
isflokkurinn verður að velja á sína um
Valið ætti ekki að vera erfitt
flokki, sem heldur því á lofti,
að hann sé ábyrgasti flokkur
landsins, eins og Ólafur Thors
nýlega orðaði það.
Annars vegar er tiltölulega
sterk stjórn, samhent um úr-
lausnir helztu vandamála líð-
andi stundar, hins vegar veik
stjórn, ósamhent um öll helztu
dægurmálin.
En samt virðist Sjálfstæðis-
flokkurinn enn ekki hafa áttað
sig á þvi til fulls, hvað hann eigi
að gera. Honum hefir þó ver-
ið ljóst síðan snemma í apríl,
þegar forsætisráðherra til-
kynnti honum það, að hann
yrði að velja um þessa tvo
möguleika. Það er óverjandi á-
byrgðarleysi af flokknum, að
hafa dregið allan þennan tíma
að taka ákvörðun sína og iátið
þannig ríkja fullkomna óvissu
um framtíðarstjórn landsins.
Það er hættulegt, vegna innan-
landsmálanna, og enn hættu-
legra vegna sambúðarinnar við
erlend ríki.
Þingið hefir raunverulega
verið óstarfhæft, vegna þess-
arar óákveðnu afstöðu Sjálf-
stæðisflokksins. Fjárlögin og
önnur stórmál hafa lent í tóm-
um handaskolum vegna bolla-
leggiúga og umræðna um
stjórnarskipti, nýja stjórn o. s.
frv. Þetta er óþolandi ástand.
Kosningar geta ekki orðið á
eðlilegum tíma, ef þessu held-
ur áfram, heldur verða þær á
mesta annatíma ársins. Sjálf-
stæðisflokkurinn verður því
að taka ákvörðun
stjórn landsins og
Th. Stauning, forsætisráð-
herra Dana, lézt hinn 2. maí-
mánaðar. Kom andlátsfregnin
flestum á óvart hér, því að litl-
ar fregnir höfðu af þvi borizt,
að hann .væri hætulega sjúkur,
þótt hann hefði eigi í langa
hríð gengið heill til skógar.
Hér hafði þó flogið fyrir, að
hann hefði hrasað á götu og
hlotið meiðsl af. Hið sanna er,
að hann lá í Bispebjerg-sjúkra-
húsi og fékk aðsvif. Hafði hann
eigi verið þungt haldinn, og í
ráði var að hann flytti ávarp
til verklýðsfélaganna dönsku
úr sjúkrastofu sinni. Áður en
það yrði, elnaði mjög sóttin, og
degi síðar en til var ætlazt, að
ávarpið væri flutt, andaðist
hann.
Fráfall Th. Staunings á þess-
um örlagaríku tímum vekur al-
heimsathygli. Enn fær enginn
í það ráðið, hvaða afleiðingar
þetta mannslát kunni að hafa
fyrir dönsku þjóðina. Enginn
veit, með hvaða hætti málefn-
um hennar kann nú að verða til
Stauning
borgarráði Kaupmannahafnar
og var um skeið formaður þess.
Stuning varð fyrr en varði for-
ingi danskra jafnaðarmanna.
Olli því fyrst og fremst traust og
heilsteypt skapgerð og# uppruni
hans og uppeldi innán verk-
, , . x lýðsfélaganna. Árið 1910 var
lykta ráðið, hvort forráða- hann kjörinn formaður þing_
nienn fá að vera sjálfráðir um fiokks jafnaðarmanna. 1916—
að velja nýjan mann í sæti 1920 var hann ráðherra í ráðu-
Staunings, hvort óbeinum neyti Zahle varð hann
þvingunum verður beitt eða forsætisráðherra árið 1924, eft-
hvort hún verður svipt öllum ir mikinn kosningaslgur jafn_
ákvörðunarrétti um æðstu aðarmanna. En sú ríkisstjórn
^órn smna málefna. En fáir átti við mikla erfiðleika að etja,
bæði innan flokksins og utan,
og féll 1 desembermánuði 1926.
munu þeir, er ekki líta með
samúð til hinnar dönsku þjóð-
ar. Fjölmörg lönd og fjölmarg-
ar þjóðir eiga nú við að búa af-
Árið 1929 unnu jafnaðarmenn
nýjan kosningasigur og 30. april
milli.
Imeðferð kjördæmamálsins.
skipti og ihlutun erlendra her- það ár myndaði gtauning nýja
velda og þykir það hlutskipti ríkisstjórn með þátttoku radi-
Ult, og menn eiga því hægara kala flokksins. Síðan var hann
en ella með að skilja þann forsætisráðherra fram á dauða
kviða, er nu hlýtur að þjaka sér- dag
hvern góðan Dana. Það mun sameiginlegt álit
Thorvald August Marinus dómbærra mannai að stauning
Btaunmg fæddist i Kaup- hafi verið einna merkastur og
mannahofn 26 októbermánað- mlkilhæfastur norrænna stjórn
ar 1873. Faðir hans var vagna- málamanna á fyrra helmingi
smiður. I bernsku var Stauning
vikadrengur, en gerðist vindla-
matsmaður, er hann eltist. Ung-
ur tók hann þátt i verklýðs-
hreyfingunni, og menntunar
allrar aflaði hann sér með
sjálfsnámi. Fyrir aldamótin
varð hann aðalgjaldkeri jafn-
aðarmannaflokksins danska og
siðar blaðamaður við „Social-
tuttugustu aldarinnar. Honum
auðnaðist að koma fram marg-
víslegum hagsmunamálum
stéttar sinnar og mun verka-
lýðsstéttin óvíða eða hvergi
hafa notið betri kjara en 1 Dan-
mörku þau valdaár Staunings,
er þjóð hans náut fulls frelsis.
Sá sigur Staunings er næsta
lærdómsríkur öðrum þjóðum,
demokraten“. Einnig var hann þyí að hann yar unninn & full_
lengi ritstjóri blaðs Sambands;
tóbaksiðnaðarmanna. — Ótal
mörgum störfum öðrum gegndi
hann og i þágu verklýðshreyf-
ingarinnar og verklýðsfélag-
anna. Árið 1906 var Stauning
kjörinn þingmaður I Fakse, en
eftir 1918 var hann kosinn til
þings af Kaupmannahafnarbú-
um. Hann átti og lengi sæti í
Sameinast Sjálfstæðisil. og Alþýðufl.
gegn framkvæmdasjóðnum?
Vilja peir ekki láta ríkið safiaa fié til naud-
synlegra firamkvæmda að styrjöldínni lokinni
Meirihluti fjárhagsnefndar neðri deildar; Sveinbjörn
Högnason, Skúli Guðmundsson og Stefán Stefánsson,
hefir skilað áliti um framkvæmdasjóðsfrumvarp Fram-
sóknarflokksins og lagt til að það yrði samþykkt. Einn
nefndarmaður, Jón Pálmason, hefir lýst sig andvíg-
an frumvarpinu, og annar, Haraldur Guðmundsson,
hefir ekki talið sig viðbúinn að taka afstöðu til frum-
varpsins.
Meirihluti nefndarinnar legg-
ur til að lagðar verði í fram-
kvæmdasjóð 10 milj. kr. af
tekjuafgangi ríkissjóðs á síð-
astliðnu ári, og % hlutar tekju-
afgangs ríkissjóðs á þessu ári,
en útlit er fyrir að hann verði
mjög mikill. Ætlast er til, að
tekjur sjóðsins verði notaðar til
framkvæmda að striðinu loknu,
samkvæmt ákvörðun Alþingis
þá.
í áliti meirihlutans segir m.
a. á þessa leið:
„Meirihluti nefndarinnar lit-
ur svo á, að verulegan hluta af
tekjuafgangi þessara ára eigi
að leggja til hliðar og geyma
þar til síðar, þegar hægt verður
að ráðast I nauðsynlegar fram-
kvæmdir, sem kosta mikil fjár-
framlög. Viðfangsefnin, sem
þarf að leysa, eru mörg. Ný
heimili þarf að reisa í sveitum
og við sjó og auka ræktun
landsins í stórum stil. Viða í
sveitum vantar simalinur, raf-
stöðvar, vegi og brýr. Nýjar
verksmiðjur til fullkomnari hag-
nýtingar á sjávarafurðum o. s.
frv. Skólahús vantar 1 sveitum
og kaupstöðum. Enn má nefna
hafnarmannvirki og vitabygg-
ingar. Mörg af þessum og fleiri
verkefnum verða að biða fyrst
um sinn, vegna dýrtíðar, erfið-
leika við útvegun á efni til ný-
bygginga og skorts á vinnuafli
til framkvæmdanna. En verði
það tækifæri, sem nú er til þess
(Framh. á 4. siCu)
komlega lýðræðislegan og þing-
(Framh. á 4. siOu)
Erlendar firéttir
Styrjöldinni í Burma virðist nú
senn lokið með fullum sigri
Japana. Þeir hafa tekið tvær
helztu borgirnar inn í landinu,
Mandalay og Lashio, og er vafa
samt hvort brezka hernum
verður undankomu auðið. Jap-
anar reyna að innikróa hann.
Indverski krongressflokkur-
inn, sem er langstærsti stjórn.-
málaflokkur Indlands, hefir
samþykkt, að Indverjar skuli
ekki berjast með Bandamönn
um gegn Japönum, ef til inn-
rásar komi. Indverjar eigi ekki
að veita Japönum nema óvirka
andstöðu, þ/ e. að greiða ekki
götu þeirra að neinu leyti og
hafa enga samvinnu við þá.
Hitler og Mussolini hafa ný-
lega hitzt i Salzburg.
Loftsókn Breta heldur áfram
með fullum krafti, þegar veður
leyfir. Telja þeir sig nota 1000
sprengjuflugvélar og 3000 or
ustuflugvélar í loftsókninni
Þrándheimur hefir orðið fyrir
mörgum árásum og telja Bret-
ar, að kafbátastöðin hafi eyði-
lagst. Vélsmiðjur við París og
Hamborg hafa einnig orðið fyr-
ir hörðum árásum.
Þjóðverjar segja, að margar
sögulegar minjar hafl eyðilagst
i seinustu loftárásum Breta.
Hafa þeir því gert loftárásir á
tvær fornfrægar borgir í Bret-
landi, York og Bath.
Á víðavangi
JÓN Á AKRI TÍNIR
MOSANN ÚR SKEGGINU.
Við afgreiðslu gerðardóros-
laganna í neðri deild greiddi
Jón á Akri atkvæði gegn frum-
varpinu. — Aðrir fulltrúar
bænda á Alþingi greiddu at-
kvæði með því, og hið sama
gerði allur þorri þingmanpp.,
nema sósíalistar.
Fulltrúi bændanna í A.-Húna-
vatnssýslu hefir vakið á sér
nokkra athygli með þessu smá-
ræði, en annars er Jón yfir-
lætislaus sem kunnugt er og
ekki framhleypinn umfram það,
sem vitsmunirnir og lundarlag
gefa tilefni til.
Nú hefir hann lýst yfir því
fyrir hönd kjósenda sinna, að
þeir vilji láta kapphlaupið milli
kaupgjalds og vöruverðs halda
áfram, svo að allir peningar og
allir sjóðir í landinu verði verð-
lausir.
Svo sér vitanlega hver maður
hér eftir, að Jón á Akri er ekki
neinn bóndi með „mosa í skegg-
inu“. Hann er forframaður í
höfuðstaðnum, viðsýnn og
stefnufastur stjórnmálamaður.
Gott eiga A.-Húnvetningar að'
eiga slikan fulltrúa á Alþingi.
JÓN Á AKRI
OG MOSASKEGGUR.
Að vísu er Jón ekki alveg
einn um andstöðuna gegn gerð-
ardómslögunum. Við hlið hans
stendur Sigurður Kristjánsson,
hinn sami, er ritaði mosagrein-
ina frægu hér um árið.
Mun hann hafa starfað lengi
að því að réita mosann úr
skeggi Jóns, gott ef hann hefir
ekki skipað honum að raka sig,
til að vera alveg viss.
Mosalaus skal Jón mæta fyrir
kjósendum sínum í sumar.
Líklega óskar hann ekki eftir
atkvæðum óbreyttra bónda-
manna hér eftir.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
HÆÐIST AÐ
SIGURURJÓNI ÓLAFSSYNI.
Sigurjón Ólafsson flutti á-
varp í útvarpið 1. maí og er fátt
um það að segja. í gær kvartar
Alþbl. yfir því, að útvarpsráð
hafi strykað nokkrar setningar
út úr ræðu Sigurjóns og gefur í
skyn, að ræðan hafi misst ein-
hvers í við þetta. Prentar blað-
ið siðan þessar úrfellingar.
Kemur þá í ljós, að útvarpsráð
hefir ekki gert annað en að
fella burtu nokkrar endurtekn-
ingar og firrur, svo að ræðan
hefir orðið drjúgum frambæri-
legri á eftir.
Ein af firrum Sigurjóns var
sú, að verkamenn væru svo
kúgaðir hér á landi, að þeir
mættu hvorki hræra legg né lið.
Satt er það, að Sigurjón er
ekki snar í snúningum, en fáa
mun hafa grunað að þetta væri
fyrir kúgun, sem hann yrði að
þola þarna í Skipaútgerð ríkis-
ins.
Er hér með mælst til þess við
forstjóra þessarar stofnunar, að
hann ofþjaki ekki Sigurjóni
með erfiði og lofi honum að
rétta úr sér stöku sinnum.
FIRRUR ALÞÝÐUBLAÐSINS.
Alþýðublaðið heldur því fast
fram, að gerðardómslögin séu
brotin 1 kaupgreiðslum með þvi
að greiða verkamönnum kaup
fyrir eftirvinnu.
Með þessu ætla þeir sér að
sanna, að grunnkaupið sé of
lágt. —
Að svo miklu leyti, sem sam-
keppni setuliðsins um vinnu-
kraft kemur hér til greina, sjá
allir, að blaðið fer með fullkom-
in falsrök i þessu máli. Grunn-
kaupið mundi ekki draga úr
samkeppninni, þótt það væri
hærra.
Hins vegar mundi það stefna
atvinnuvegum okkar og fram-
leiðslu í ennþá meiri hættu og
öngþveiti en nú er, auka verð-
(Framh. A 4. síOuJ