Tíminn - 23.05.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, LindargötU 9 A.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Itcykjavík, laugardaglim 23. maí 1942
51. blað
Nýir verzlunars amningar
Sjálfstæðísflokkurínn reynir að fá
„dauða flokkínnÉÉ til að selja sér
kjósendur
Seinustu dagana hafa forráðamenn Sjálfstæðisflokksins
og Alþýðuflokksins átt mjög annríkt. Nýir verzlunarsamn-
ingar hafa verið á döfinni. í þetta sinn er nú gengið það
lengra en í seinustu verzlunarsamningunum, að í stað þess
að verzla með réttindi kjósendanna þá, er nú verið að
verzla með kjósendurna sjálfa.
Aðalefni hinna nýju verzlunarsamninga er það, að
flokksmenn Alþýðuflokksins kjósi frambjóðendur Sjálf-
stæðisflokksins í þeim kjördæmum, sem líklegt er að Fram-
sóknarflokkurinn vinni af Sjálfstæðisflokknum. Er einkum
rætt um Austur-Húnavatnssýslu, Akureyri, Vestur-Skafta-
fellssýlu, Snæfellsnessýslu og Dalasýslu.
Þá hefir það einnig komið til tals, að þessir flokkar
hefðu kosningabandalag í tvímenningskjördæmunum, þann-
ig, að hvor flokkurinn hefði ekki nema einn frambjóðanda
og yrðu þeir kosnir saman. Beitast þeir Garðar Þorsteins-
son og Erlendur Þorsteinsson einkum fyrir slíku samkomu-
lagi.
Verður fróðlegt að sjá, hvernig þessum nýjum verzlunar-
samningum reiðir af og hvernig framkvæmd þeirra tekst,
ef úr þeim verður. En ekki er það ótrúlegt, að kjósendum
þessara flokka þyki nægilegt að verzlað sé með réttindi
þeirra, þótt því sé ekki einnig bætt við, að verzla með þá
sjálfa.
Hvernig ætlar ríkisstjórnin að
trvggja framleiðslunni vinnuafl?
Fyrirspurn írá tveímur Framsóknarþingmönnum
Tveir þingmenn Framsóknarflokksins, Skúli Guð-
mundsson og Jörundur Brynjólfsson, hafa lagt fram í
neðri deild fyrirspurn til ríkisstjórnarinnar um atvinnu-
mál. Er fyrirspurnin svohljóðandi: „Hverjar ráðstafanir
ætlar ríkisstjórnin að gera til að tryggja nægilegt vinnu-
afl til nauðsynlegustu framleiðslu í landinu?"
Fyrirspurninni fylgir
hljóðandi rökstuðningur:
svo-
er hægt að fresta þar til síðar.
Er það vafalaust hagkvæmt,
. eigi síður fyrir verkamenn en
Það er öllum kunnugt, að nu agra> ag eitthvað af þessum
er víða vontun a verkafolki til framkvæmdum verði látið bíða
Frumv.um íramkvæmdasjóð
ríkísins orðið að lögum
Framsóknarflokkurinn hefir komið fram
mikilvægu stefnumáli sínu
Frumvarp Framsóknarflokks-
ins um framkvæmdasjóð rikis-
ins, er nú orðið að lögum, þrátt
fyrir harða mótspyrnu Jóns
Pálmasonar og fleiri íhalds-
manna. Þar sem hér er um að
ræða eitt merkasta mál þings-
ins., þykir rétt að birta lögin í
heilu lagi:
„Stofna skal sjóð, er heitir:
Framkvæmdasjóður ríkisins.
Hlutverk sjóðs þessa er að veita
fé til nauðsynlegra framkvæmda
í þarfir atvinnuveganna, að
styrjöldinni lokinni, og skal þá
fé sjóðsins sérstaklega varið til
stofnunar nýrra framleiðslu-
greina, svo sem framleiðslu til-
búins áburðar og steinlíms,
ræktunar og býlafjölgunar í
sveitum landsins, byggingar
verkamannabústaða, skipa-
smíða, byggingar verksmiðju til
herzlu síldarlýsis o. fl., sem
nauðsynlegt er til að auka ,ör-
yggi atvinulífsins og fullnægja
þörfum land'smanna.
Ríkissjóður skal greiða til
Alþingi lýkur
störíum í dag
Alþingi mun sennilega verða
slitið í dag.
Stjórnarskrármálið var end-
anlega samþykkt í efri deild í
gær. Framsóknarmenn vildu
ekki tefja fyrir málinu með
málalengingum, þar sem það
hefði aðeins lengt þinghaldið.
Kemur þar m. a. fram munur-
inn á vinnubrögðum Framsókn-
arflokksins og annarra flokka,
sem reyna að tefja fyrir málum
með tilgangslausu málþófi.
Önnur mál, sem núverandi
ríkisstjórn vill koma fram, hafa
einnig verið samþykkt.
Þótt þingið sé búið að standa
á fjórða mánuð, daga uppi fjöl-
mörg merkileg mál og verður
ekki öðru um kennt en hrein-
um skussaskap þingmeirihlut-
ans.
framkvæmdasjóðs 8 miljónir
króna af tekjuafgangi ríkisins
árið 1941. Enn fremur skal
greiða til sjóðsins % hluta þess
tekjuafgangs, sem verða kann
á ríkisreikningi árið 1942. Fé
framkvæmdasjóðsins skal geymt
í Landsbanka íslands.
Fé framkvæmdasjóðs ríkisins
má eingöngu verja til ákveð-
inna verklegra framkvæmda,
samkvæmt sérstökum ákvörð-
unum Alþingis.
Reikningur framkvæmda-
sjóðsins skal endurskoðaður af
yfirskoðunarmönnum ríkis-
reikninganna og birtar með
ríkisreikningi ár hvert.
Lög þessi öðlast þegar gildi.“
Með lögum þesum hefir
Framsóknarflokkurinn fengið
því stefnumáli sínu framgengt,
að verulegt fé verði geymt til
hörðu áranna eftir stríðið og
notað þá til að koma á gagn
legum framkvæmdum og draga
úr atvinnuleysinu.
Lá Pétur Magnásson
á liði sínu?
Ólafur Thors spurði í út-
varpsræðu sinni, og brýndi
röddina, hvort Jón á Reynistað
og Pétur Magnússon hefðu
reynst eitthvað betur á þingi,
þótt þeir hefðu verið Framsókn-
armenn. „Eða dirfist kannske
einhver, að bera á þá, að þeir
hafi legið á liði sínu, er barizt
var fyrir bændur landsins?"
Tíminn lætur spurninguna
fara til bænda austan fjalls.
Þeir geta svarað. En víst er um
það, að Pétur Magnússon lá ekki
á liði sínu hér um árið, er hann
tók þátt í „mjólkurverkfallinu“
fræga. — Hann mun þá hafa
barizt fyrir bændur landsins
með því að reyna að gera vörur
þeirra óseljanlegar. — Hefði
hann gert þetta, ef hann hefði
verið í Framsóknarflokknum?
framleiðslustarfa í landinu.
Ráðningarstofa landbúnaðar-
ins, sem nýlega var sett á stofn,
hefir verið beðin að útvega
margt fólk til sveitavinnu i
sumar, en mikið vantar til, að
hún hafi a. m. k. enn sem komið
er getað útvegað það kaupafólk,
sem um er beðið. Er því útlit
fyrir, að margir bændur þurfi
að skerða bústofn sinn á næsta
hausti vegna fóðurskorts.
Svipaða sögu er að segja af
framleiðslustarfseminni í mörg-
um verstöðvum. Bátum og skip-
um verður ekki haldið út til
fiskveiða, vegna þess að menn,
sem áður hafa þar að unnið,
hafa nú horfið að öðrum störf-
um. Mörg iðnaðarfyrirtæki, sem
framleiða nauðsynlegar vörur,
vantar.einnig verkafólk.
Frá því hefir verið skýrt, að
samningar hafi tekizt um
nokkra takmörkun á vinnu ís-
lenzkra manna í þágu setuliðs-
ins. Ætti það að bæta nokkuð
úr verkafólksskortinum. En
landsmenn sjálfir halda nú uppi
og hafa ákveðið að ráðast í
margskonar verklegar fram-
kvæmdir, svo sem byggingar
stórhýsa í Reykjavík, sem vel
Leígan á Gutenberg
Þingsályktunartillaga
Hermanns Jónassonar
Hermann Jónasson, fyrv.
forsætisráðherra, lagði í gær
fram í sameinuðu þingi
svohljóðandi till. til þings-
ályktunar:
„Sameinað Alþingi ályktar
að leggja fyrir' ríkisstjórnina
að leigja ríkisprentsmiðjuna
þar til síðar, þegar atvinnan hjá
setulíðinu hverfur.
Öllum ætti að vera ljóst, hvílík
hætta þjóðinni er búin, ef aðal-
atvinnuvegir hennar, landbún-
aður, sjávarútvegur og iðnaður,
dragast stórkostlega saman.
Aðflutningar til landsins eru ó-
tryggir nú, vegna styrjaldar-
innar, og mikil hnignun land-
búnaðarins gæti leitt til mat-
vælaskorts í landinu. Fyrirsjá-
anlegt er, að þjóðinni verður
örðugt að mæta þeim erfiðleik-
um, sem vafalaust gera vart við-
sig eftir stríðið, ef stór hluti af
bústofni landsmanna verður þá
fallinn og smábátaútvegurinn í
kaldakoli.
Þegar núverandi hæstv. for
sætisráðherra tilkynnti mynd-
un hinnar nýju stjórnar, á Al-
þingi fyrir nok,krum dögum, lét
hann þess að engu getið, hvaða
ráðstafanir stjórnin ætlaði
að gera til þess að koma í veg
fyrir hrun þeirra atvinnuvega,
sem þjóðinni er lífsnauðsyn að
halda uppi. Þingmönnum er því
ókunnugt um fyrirætlanir
stjórnarinnar á því máli, sem ó-
hætt er að fullyrða, að nú sé
einna þýðingarmest fyrir þjóð-
félagið. Til þess að fá vitneskju
um, á hvern hátt stjórnin og
stuðningsflokkar hennar ætla
að rækja skyldur sínar í því
stóra máli, er fyrirspurn þessi
fram borin.
tilboði í bréfi dóms- og
kirkjumálaráðuneytisins, dag-
settu 10. maí 1942.“
í greinargerð tillögunnar eru
rakin bréfaskipti þau, sem far-
ið hafa á milli prentara annars
vegar og fyrrverandi dómsmála-
ráðherra hins vegar, og segir
síðan:
„Eins og af þessu má sjá, hef-
ir þetta orðið að deiluatriði,
sem taka mun langan tíma að
fá skorið úr til fullnustu fyrir
dómstólunum. Þykir mér því
rétt, að Alþingi sjálft láti í ljós
vilja sinn í þessu máli.
Núverandi dómsmáláráðherra
telur leigutilboðið ekki styðjast
við lög og stríða gegn ákvæðum
stjórnarskrárinnar, þar sem
fram sé tekið, að eigi megi selja
fasteignir rikisins eða láta af
hendi afnotarétt þeirra, nema
með lögum.
Hér verður ekki rakið ná-
kvæmlega, hvernig þetta á-
kvæði er til orðið, en það er lé-
leg þýðing á ákvæði dönsku
stjórnarskrárinnar. En hitt vita
(Framh. á 4. síðu)
Kiórað yfír svikio
í sjáifstæðis-
málinu
fhald og' kratar vilja
ekkf láta undirhúa
Gutenberg starfsfólkinu, er vaildaða StÍÓrnarskrá
við hana vinnur, samkvæmt
Þingsályktunartillaga Fram-
sóknarflokksins um skipun
stjórnarskrárnefndar, sem tæki
stjórnarskrána alla til vandlegr-
ar athugunar og hefði nýja
stjórnarskrá undirbúna í stríðs-
lok, var til afgreiðslu í samein-
uðu þingi í gær. Var tillagan
felld, en í þess stað samþykkt,
að kjósa fimm manna nefnd til
að undirbúa tillögur um sjálf-
stæðismálið fyrir næsta þing.
Greiddu Framsóknarmenn at-
kvæði gegn þeirri tillögu, því að
hún var flutt sem frávísunar-
tillaga við tillögu hans..
í nefnd þessa voru kosnir:
Jónas Jónsson, Hermann Jón-
asson, Bjarni Benediktsson,
Gísli Sveinsson og Stefán Jóh.
Stefánsson.
Almennt er litið svo á, að
Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn láti kjósa þessa
nefnd til þess eins, að afsaka
það, að sjálfstæðismálið er ekki
afgreitt strax á þessu þingi.
Engin réttlætanleg ástæða er
Breiðíylking upp-
lausnarinnar felldi
vantraustið
Finnur Jónsson orðinn
fyrsti skópjónn
Thorsaranna
Atkvæðagreiðslan um van-
trauststillögu Framsóknar-
flokksins fór fram í sameinuðu
þingi í gær.
Seint í umræðunum, sem var
útvarpað og ekki verða því rakt-
ar hér, lagði þingmaður ísfirð-
inga, Finnur Jónsson, fram svo-
hljóðandi frávísunartillögu:
„Þar sem tillaga þessi er
fram komin í þeim tilgangi, að
koma í veg fyrir að breytingar
þær á stjórnarskránni, er liggja
fyrir Alþingi, geti náð fullnað-
arafgreiðslu, en fyrir liggur yf-
irlýsing þingmeirihluta um
fylgi við breytingarnár, telur
Alþingi ástæðulaust, að láta at-
kvæði ganga um tillöguna og
tekur fyrir næsta mál á dag-
skrá.“
Ólafur Thors hafði látið þá
ósk í ljós, að honum þætti æski-
legast að vantraustið yrði af-
greitt með frávísun. Einhvern-
tíma hefði það þótt ólíklegt, að
Finnur Jónsson yrði fyrstur
manna til að verða við óskum
hans. En nú er orðið líkt með
þeim og Heródesi og Pílatusi
forðum, að fullar sættir hafa
tekizt milli þeirra, og Ólafur á
nú ekki dyggari þjón en Finn.
Mátti líka vel heyra það á
Finni í útvarpsumræðunum í
fyrrakvöld, því að hann marg-
lýsti þá yfir þeirri skoðun sinni,
að flokkur Kveldúlfs væri miklu
skárri en Framsóknarflokkur-
inn og somvinnufélögin!
Atkvæðagreiðslan fór þannig,
að frávísunartillagan var sam-
þykkt með 28:19 atkvæðum.
Voru Framsóknarmenn allir á
móti henni, en andstæðingar
þeirra allir fylktu sér um hana.
Vantrauststillagan var því
felld, eins og við var búizt. Á-
rangur hennar hefir samt orð-
ið sá, að þjóðin hefir nú fengið
að sjá þá kynlegu hjörð, sem
myndar breiðfylkingu upplausn-
arinnar.
F amboðíReykjavík
Tveir nýir flokkar þykjast
ætla að taka þátt í þingkosn-
ingum í Reykjavík í vor.
Annar flokkurinn er Sigurð-
ur Jónasson. Hann reyndi fyrst
að verða „kandidat" í Suður-
Þingeyjarsýslu fyrir breiðfylk-
ingu upplausnarinnar, en það
mistókst. Nú þykist hann ætla
að reyna í Reykjavík.
Hinn flokkurinn er vandafólk
Þjóðólfs. Þykist það ætla að
tefla fram Bjarna Bjarnasyni
lögfræðingi.
borð. Þessi nefndarskipun breið-
ir ekki á neinn hátt yfir það,
að Alþingi hefir brugðizt yfir-
lýsingu sinni í fyrra með því að
afgreiða nú stjórnarskrárbreyt-
ingu, sem slær því föstu, að ís-
land sé enn konungsríki og
því til fyrirstöðu, fyrst stjórn-j danski konungurinn sé enn
arskránni er breytt á annað I æðsti maður á íslandi.
Á víðavangi
SAMVINNUFYRIRTÆKI.
Þegar verkföllin stóðu yfir í
byrjun ársins, var á það bent
hér í blaðinu, að ýmis iðnfyrir-
tæki væru sérlega vel fallin til
samvinnureksturs, og mundi
það fyrirkomulag bezt fallið til
að koma í veg fyrir kaupdeilur
og vinnustöðvanir.
Jafnaðarmenn og kommún-
istar eru þessu yfirleitt and-
vígir. Þeir þykjast þurfa ein-
staka „atvinnurekendur" og
„auðvald" til að skerpa vopnin
á. Og ekki bætir það neitt úr
skák, þótt ríkið eigi fyrirtækin.
Oft verða fyrirtæki ríkisins fyr-
ir mestum aðsúgi og afarkröf-
um. — Þar skiptir ekki máli,
þótt fyrirtækin tapi. Ríkissjóð-
ur er ekki of góður til að greiða
hallann, segja þeir vísu menn.
Samvinnumenn eru þeirrar
skoðunar, að það sé hverjum
heilbrigðum manni hollt að geta
átt sjálfur afköst vinnu sinnar,
og hvorki meira eða minna.
Þess vegna er.u þeir með hluta-
ráðningu á báta og samvinnu-
rekstri i verzlun, útgerð og ann-
arri framleiðslu.
Það leggur hverjum einstakl-
ingi meiri skyldur á herðar, en
veitir honum jafnframt fleiri
leiðir til þroska.
GUTENBERG OG ÍHALDIÐ.
Mikil ósköp gengu nú á hér
um árið, þegar Gutenberg varð
eign ríkisins. Áður hafði prent-
smiðjan verið í eigu einskonar
sameignarfélags prentara. Þeir
höfðu orðið fyrir óhöppum og
neyddust til að selja, sárnauð-
ugir. íhaldsblöðin ætluðu að
ærast yfir því að ríkið „söls-
aði“ undir sig fyrirtæki, sem
einstaklingar ættu að eiga og
reka fyrir sinn reikning.
Nú ætlar íhaldið enn að tryll-
ast út af því, að prentararnir og
starfsmennirnir í Gutenberg
hafa fengið tækifæri til að
reyna hreinan samvinnurekst-
ur á prentsmiðj unni um tiltek-
ið árabil. Prentsmiðjan hverf-
ur ekki úr eigu ríkisins, og rík-
inu eru tryggð sömu’ afnot af
henni, sem það hefir haft, og
með sömu kjörum.
Hinn nýi, „lögfróði" dóms-
málaráðherra lýsir yfir því, að
bað eigi ekki „stoð í lögum“ að
leigja samvinnufélagi prentara
prentsmiðjuna.
En hvar mundi það standa í
lögum, að ríkið sé skyldugt að
reka prentsmiðjuna fyrir sinn
reikning^ þótt það eigi hana?
ÞÁTTUR JAFNAÐARMANNA.
Jafnaðarmenn bera sér jafn-
an í munn, að rikið eigi að
siga og starfrækja öll atvinnu-
tæki í landinu: iðnað, sjávarút-
veg og landbúnað. Þeir vilja láta
alla, sem starfa við þessi fyrir-
t-æki, vera „launamenn" og
kj ósendur Alþýðuflokksins, því
að hann er „flokkur launa-
stéttanna", eins og Alþýðublað-
ið hafði að kjörorði fyrir bæjar-
st j órnarkosningarnar.
Því fjölmennári „launastétt"
því meiri atkvæðavon fyrir Al-
þýðuflokkinn, því auðveldara að
setja ríkinu kjör og kosti og ná
tangarhaldi á allri tilveru þjóð-
arinnar og afkomu.
Með þessu sjónarmiði er ekki
óeðlilegt, að Alþýðuflokkurinn
standi gegn því, að samstæður
hópur starfandi manna fái að
eiga sína afkomu undir eigin
stjórnsemi og dugnaði.
En sumir segja, að nokkurt
fjölskyldusjónarmið komi og til
greina í afstöðu Alþýðuflokks-
ins, þótt ekki sé unnt að benda
á réttmæta ástæðu til þess.
Brynjólfur Bjarnason lýsti
yfir því, fyrir hönd Kommún-
istaflokksins á Alþingi, að Her-
mann hefði unnið hið versta
verk með því að leigja prentur-
um prentsmiðjuna Gutenberg.
Var slíks von úr þeirri átt.