Tíminn - 01.09.1942, Side 2

TfMITVTV, Iiriðjnclagmii 1. scpt. 1942
96. blað
Sjúkdómseinkenm
niðurlægingfarinnar
I síðasta blaði var gerð grein fyrir nokkrum andlegum
sjúkdómseinkennum, sem bera vitni um niðurlægingu og
vanheilindi í þjóðmálastarfsemi og stjórnarháttum.
Sígilt og hróplegt dæmi um slíkt sjúkdómseinkennl ó-
stjórnar og niðurlægingar, er sagan um rómverska keisar-
ann Caligúla, sem gerði hestinn sinn að konsúl.
Það ber vitni um svipaðan hroka og fyrirlitning á al-
menningi, þegar Jón á Akri er látinn mæta sem málsvari
íslenzku ríkisstjórnarinnar á því herrans ári 1942.
Nýjung í æðar-
v arp s v æ k t
Þessi mynd er af
Einari Oddi Krist-
jánssyni í varp-
landi hans á Skip-
eyri viS fsafjörð.
I.
Eitt af sjúkdómseinkennum
þeim, er áður getur, eru hin
vísvitandi ósannindi og fyrir-
litning á staðreyndum, sem
beitt er í fullkomnu blygðunar-
leysi.
Að undanförnu hefir forsæt-
isráðherra íslenzku stjórnar-
innar tekið að gefa út hverja
„yfirlýsinguna frá forsætisráð-
herra“ eftir aðra. Og það er
leitt að þurfa að segja það, að
þær eru fæstar sannleikanum
samboðnar að öllu leyti.
Skömmu eftir að Ólafur
Thors myndaði stjórn, var bor-
ið fram vantraust í þinginu.
Kommúnistar og jafnaðarmenn
komu í veg fyrir fáll ríkisstjórn-
arinnar með því að vísa tillög-
unni frá. Blöð beggja þessara
flokka lýstu yfir því, að þeir
mundu afstýra vantrausti fyrst
um sinn.
Fyrir fáeinum dögum lýstu
þessir sömu flokkar yfir því, að
hlutleysi þeirra gagnvart
stjórninni væri lokið.
En íslenzki forsætisráðherr-
ann lætur það ekki á sig fá, þótt
stjórn hans sé ekki lengur þing-
ræðisstjórn. Hann gefur um-
svifalaust út tilkynningu frá
forsætisráðherra í Ríkisútvarp-
inu á þessa leið:
„Eins og Alþingi veit, lýsti ég
yfir því, er núverandi ríkisstjórn
tók við völdum, að hún nyti ekki
stuðnings neins þingflokks nema
Sjálfstæðisflokksins enda hafði
stjórnin hvorki falazt eftir slík-
um stuðningi, né hann verið
fram boðinn. Ríkisstjórnin hef-
ir því aldrei stuðst við neina
flokka, nema Sjálfstæðisflokk-
inn. Yfirlýsing sú, er Sósialista-
flokkurinn og Alþýðuflokkur-
inn gáfu á Alþingi í gær, geta
því hvorki komið ríkisstjórn-
inni né öðrum á óvart........
Ég endurtek því það, er ég
sagði í gær, að i þessum yfirlýs-
ingum felst ekkert nýtt og bíð-
ur því ríkisstjórnin átekta um,
hvort Alþingi óskar eða treyst-
ist til að setja aðra stjórn á
laggirnar.“
Væri þetta rétt, hefði stjórn
Ólafs Thors aldrei verið þing-
ræðisstjórn!
í sömu tilkynningu og sagt er
frá því, að tveir flokkar, sem
hafa varið stjórnina falli, geri
það ekki lengur, tilkynnir for-
sætisráðherrann ofur einfald-
lega, að ekkert hafi breyzt!
Hann segir að enginn flokkur,
nema Sjálfstæðisflokkurinn
hafi Aokkurn tíma stutt ríkis-
stjórnina.
II.
Landsmenn mættu gjarnan
hugleiða þetta alvarlega sjúk-
dómseinkenni niðurlægingar-
innar í þjóðmálum, er tilkynn-
ing af þessu tagi birtist úr ráð-
herrastóli.
Nokkrir hneykslast að vlsu —
en fleiri hlæja.
Undanfarið hefir því verið
daglega haldið fram í blöðum
andstæðinga Framsóknar-
flokksins, að sá flokkur tefji
þingstörfin. Hver einasti þing-
maður, og allir kunnugir vita,
að þetta er uppspuni einn.
Þrátt fyrir þetta er niðurlæg-
ingin svo mikil, að eftir að föls-
unin hefir verið hrakin með
skýrslum frá Alþingi, svo að
bæjarblöðin þora ekki að æmta
meira um málið, þá prentar
Sjálfstæðisflokkurinn allan
sama óþverrann í ísafold og
sendir i sveitirnar. Hvað er
sjúkdómseinkermi niðurlæg-
ingar, ef ekki það að bjóða
hundruðum manna í Reykjavík,
þar á meðal þingmönnum, blá-
köld ósannindi, sem þeir vita al-
veg upp á hár, að eru rakalaus.
En flestir eru svo smitaðir af
niðurlægingunni, að þeir láta
sem ekkert sé, leggja blaðið frá
sér í rólegheitum og hugsa um
það eitt, hvort þessi óhróður
muni vera til þess fallinn að
ganga í einfalt og auðtrúa fólk.
Þjóðin verðnr að fara að gefa
þessum sjúkdómseinkennum
gaum, ef ekki á illa að fara. Hér
er á ferð bráðsmitandi andleg
mæðiveiki, sem er jafnvel ennþá
hættulegri vágestur en sú, er
nú þjakar sauðfjárstofninn.
Vonandi er nægilega mikið af
hinum íslenzka þjóðarstofni ó-
næmt fyrir veiki þessari — sem
vel má nefna gula siðferðið.
Fyrir þremur árum hóf Einar
Oddur Kristjánsson gullsmiður
á ísafirði tilraun til að koma
á fót æðarvarpi á Skipeyri í
Skutulsfirði. Skipeyri er nokk-
uru innar en ísafjarðarkaup-
staður, hinum megin fjarðarins
við innsiglinguna í höfnina.
Landið þarna virðist álitlegt
til æðarvarps, stórar tjarnir
með smáhólmum og valllendis-
grundir með smámöl.
Einar lagfærði landið, bjó til
hreiður, setti upp hræður til að
stugga frá ránfugli og girti það
að mestu. En girðingin um hið
fyrirhugaða varpland hefir lítt
komið að notum, því þjóðvegur
liggur ennþá um Skipeyrina.
Varpið hyggst Einar að auka
þarna með tilstyrk útungunar-
véla. Fékk hann s. 1. vor æðar-
egg hjá Bjarna bónda í Vigur,
og klakti þeim út í útungunar-
vél við rafmagnshita. Tilraun
þessi tókst svo vel, að úr 42
unguðum eggjum komu 34 æð-
arungar lifandi. — Útungunar-
vélina hafði Einar heima hjá
sér, en flutti ungana síðan að
Skipeyri, og annaðist þá, þar til
er þeir reyndust færir um að
bjarga sér. Fuglamerki fékk
hann hjá náttúrufræðadeild
háskólans, og setti þau á alla
ungana, sem hann sleppti.
Það er viðurkennd staðreynd,
að laxinn t. d. leitar jafnan á
gotstaði sína til að auka kyn
sitt, og sterkar líkur eru taldar
fyrir því, að ýmsir fuglar lúti
sama lögmáli. Ýmsir varpbænd-
ur segjast líka þekkja sömu
æðarkollurnar á sömu hreiðr-
unum árum saman.
Mun þetta vera fyrsta tilraun
hér á landi til að klekja út
æðarungum, sem jafnframt á
að veita vitneskju um, hvort
æðarfugl leitar á uppeldis-
stöðvar sínar. Mætti vel svo
fara, að þetta yrði vísir að æð-
arfuglarækt í stórum stíl, og
máske í áður óþekktum varp-
löndum, ef reynslan sýnir ótví-
rætt, að hinir merktu fuglar
leita aftur á uppvaxtarstöðv-
arnar.
Það, sem einkum háir því,
að æðarrækt, svo nokkru nemi,
megi takast á Skipeyri, er um-
ferðin, þar sem þjóðvegurinn,
sem raunar er þó enginn vegur,
heldur lítilfjörlega rudd gata,
liggur þar um. — Það er þegar
ákveðið, að vegurinn skuli liggja
út hlíðina ofan við Skipeyrina.
Var vegarstæðið mælt þarna
fyrir tveimur árum, en til fram-
kvæmda hefir ekki komið enn-
þá. Þar sem hér er einungis um
ca. 1400 metra vegarspotta að
ræða, verður þess fastlega að
vænta, að vegamálastjórnin láti
sem fyrst framkvæma þessa
smávægilegu vegarbót, til þess
meðal annars, að hinn áhuga-
sami brautryðjandi fái úr því
skorið, hvort unnt muni að
koma á fót æðarvarpi á Skip-
eyrinni, með þeim aðferðum,
sem hér hefir verið drepið á.
Einar hefir fengið lítilsháttar
styrk frá Búnaðarfélagi íslands,
er nemur einungis litlum hluta
af andvirði girðingarefnis. Hef-
ir hann varið eigi litlu fé til
girðinga, og ýmislegs annars.
Vinnustundir hans á Skipeyr-
inni eru orðnar margar. Væri
það álitleg fjárhæð, ef á reikn-
ing yrði sett. Er þessi varptil-
raunastarfsemi öll í fyllsta
máta eftirtektarverð og lofs-
verð.
Eigandi Skipeyrar er ísafjarð-
arkaupstaður, og lét bæjar-
stjórn landið af hend til varp-
tilraunanna. Kr. J.
Skúli Skúlason, ritstjórl:
Eigum við að rækta landíð?
Grein þessi er kafli úr „Sumarþætti“, sem höfundur
flutti í útvarpið 6. júlí í sumar.
378
‘gímirm
Þriðjudag 1. sept.
»Fróðárhírðín«
Þingræðisstjórn Ólafs Thors
tók við völdum 16. maí í vor.
Hún fékk hægt og rólegt and-
lát á fimmtudaginn var, er líf-
varðarflokkar hennar, Sósíal-
ista- og Alþýðuflokkurinn lýstu
yfir því, að nú gengju þeir aí
verðinum og myndu ekki fram-
ar skjóta skildi fyrir þessa
stjórn. En Ólaíur Thors er ekki
alveg á því, að þetta breyti
nokkrum sköpuðum hlut. Hann
segist aldrei hafa haft stuðn-
lng nokkurs flokks nema Sjálf-
stæðisflokksins, og því sé ekki
miklu fyrir að fara um þing-
fylgið.
En sú var tíðin, að Ólafur var
öllu drýgindalegri yfir þing-
fylginu og styrkleika stjórnar-
innar.
Við skulum gefa honum orð-
ið svolitla stund, lofa honum að
endurtaka kafla úr útvarps-
ræðu sinni 19. maí í vor, þegar
rædd var vantraustartillaga
Framsóknarflokksins.
Þá sagði Ólafur:
„Og loks vil ég gleðja hann
með þvi að segja, að ég er aiis
ekki svo viss um, að stjórnin
sé svo veik og hann óttast.
Aðalhlutverk hennar eru þrjú:
í fyrsta lagi ætlar hún að
koma kjördæmamálinu í höfn.
í þeirri baráttu hefir hún að
baki sér talsverðan meirihluta
Alþingis og áreiðanlega vilja
nær þriggja fjórðu hluta þjóð-
arinnar.
í öðru lagi ætlar stjórnin að
reyna að verja þjóðina áföllum
á þessum örlagaríku hættunn-
ar tímum.---------
Og loks ætlar stjórnin að láta
undirbúa síðasta skrefið í sjálf-
stæðismálinu, en að því stendur
þjóðin óskipt.
Siík stjórn er kannske sterk-
ari en ókunnugir halda við
fyrstu sýn, enda þótt ég fyrir
mit leyti kjósi heldur þjóð-
stjórn.
Leturbreytingarnar hefir
Tíminn leyft sér að gera, en
orðin eru Ólafs Thors.
Og hann sagði ennfremur:
„Skattalögin eru samþykkt.
Gerðardómslögin verða sam-
þykkt. Bæði lögin verða fram-
kvæmd.“
Magnús Jónsson sagði við
sama tækifæri, að þingstyrkur
stjórnarinnar byggðist á því
„mikla réttlætismáli, sem %
hlutar landsmanna heimta, og
hann er nógur.
Allir flokkar standa saman
um þetta mikla mái.“
En nú, þegar þetta mikla
þingfylgi hefir séð þann kost
vænstan að yfirgefa hið sökkv-
andi skip, — þá segir Ólafur
líkt og Molbúinn: „Þar sem
ekkert er, þar getur ekkert far-
izt.“ Þess vegna hefi ég ekkert
þingfylgi misst og stjórnin er
alveg eins sterk og hún var frá
upphafi vega.
Og hann gerir meira:
Hann ögrar Alþingi til að gera
mun á þingræðisstjórn og sinni
stjórn, ef þingið treystist til.
Það hlýtur að vera vorkunn-
armál, þótt ýmsum detti I hug
Fróðárhirðin í sambandi við
þessa sálugu þingræðisstjórn,
sem veit ekki að hún er fram-
liðin, en sltur án þess að hagga
sér.
„Hann lafði meðan lafandi var
svo lengi sem biti fannst ætur.“
Stjórnin, sem veit og játar
sjálf í kapp við stuðningsblöð
sín, að allt sé á hverfanda hveli
í landinu í atvinnumálum, verð-
lagsmálum og fjármálum, játar
að hún hafi yfirleitt misst
taumhaldið þar, sem mest reið
á að verjast áföllum, þessi
stjórn ögrar Alþingi til að láta
sig fara áfram með völd, sem
ábyrga þinðræðisstjórn, jafnt
fyrir því, þótt hún hafi aðeins
rúman þriðjung þingsins að
bakhjalli.
Slík Fróðárhirð hefir fengið
sína grafskrift i eitt skipti fyrir
öll í þessum orðum skáldsins:
„Vafið í dauðadoðans serk
var dauðýflið fmynd og sýn-
ingarverk
af langþoli íslenzkrar lundar."
+
Fyrir nokkrum dögum fór ég
með þremur útlendingum aust-
ur í sveitir. Þetta voru Norð-
menn, sem langaði til að sjá
Odda og Hlíðarenda, heimkynni
Sæmundar fróða, Jóns Lofts-
sonar og æskuheimili Snorra
Sturlusonar annars vegar, en
Gunnars og Hallgerðar hins
vegar, og renna augunum nið-
ur að Bergþórshvoli, í Rauðu-
skriður og upp að heimkynnum
Marðanna tveggja, gígju og Val-
garðssonar. Það hafði verið
draumur þeirra frá því á barns-
aldri, því að börnin í Noregi vita
líklega meira um Njálssögu og
Gunnars en íslenzk börn, og
hver sá, sem kominn er til vits
og ára i Noregi, kann betur að
meta Snorra Sturluson en við
íslendingar gerum upp og ofan.
En þetta orðlengi ég ekki, því
,að það er vist fylgja allra
manna, að hafa gaman af að
sjá þá staði, sem frægir eru í
þeirra augum, vegna sögu,
mannvirkja eða náttúrufegurð-
ar. Hitt verð ég að minnast á,
hversu mjög þessum norsku
gestum fannst til um náttúru-
fegurðina, um Heklu, Tinda-
fjöllin og Eyjafjallajökul, og þó
einkum um frjósemina. Allt
grasið í Ölfusinu, Flóanum og
Holtunum, allar þessar flötu
sléttur, þessa djúpu mold, sem
svo óvíða sést í þeirra eigin
landi, Noregi.
Útlendingar, sem ýmist koma
frá þrautræktuðum þéttbýlis-
löndum eða frá skógarlöndum,
þar sem erfitt er um grasrækt,
eiga erfitt með að skilja það,
sem þeim ber fyrir augu, þegar
þeir fara um grösug undirlendi
íslands, hvort heldur er í Borg-
arfirði, Skagafirði, Eyjafirði, á
Fljótsdalshéraði eða á Suður-
landi. Þeir eiga bágt með að
skilja það, vegna þess, að í
landafræðinni sinni lærðu þeir,
að „isiand væri fjallaland,
hrjóstrugt, eldbrunnið, með
eyðisöndum, hraunum — og
jöklum. Hinu var síður á loft
haldið, að hér væri svo mikið
ræktanlegt land, að tífalt fleira
fólk — og meira þó — gæti lifað
á landbúnaði á íslandi en nú
er. En þegar glöggt gestsauga
horfir yfir þann gróður, sem
náttúran sjálf hefir alið og
haldið við i þúsund ár, þrátt
fyrir það, að þegn landsins hef-
ir aðeins tekið en ekki gefið
neitt í staðinn, þá hlýtur spurn-
ing þessi að koma fram: Hvers
vegna er þetta ekki notað, nema
til skepnubeitar á sumrum —
hvers vegna er þetta ekki
ræktað?
Það er eðlilegt, að útlending-
ar spyrji svo. Þeir vita ekki, að
hér á landi hefir jafnan búið
fámenn þjóð í víðáttumiklu
landi. Þjóð, sem á fyrstu öldum
æfi sinnar taldi það réttmætt
og gott, að drepa óvini sína,
hvort heldur þeir voru illþýði
eða úrvalsmenn, brenna inni
konur og börn — ræna og drepa,
þangað til eftir sat örmagna
þjóð í kúguðu landi. Svo ör-
magna, að næstu aldirnar hafði
hún ekki rænu á að bjarga sér.
Þjóð, sem ekki hafði hugmynd
um hvað verklegar framfarir
voru, og var svo veik fyrir,
þegar eldgos eða harðindi bar
að garði, að hún átti ekki í önn-
ur hús að venda, en að fara að
dæmi Jobs og „leggjast fyrir og
fara að deyja“. Mótstöðuaflið
var svo hverfandi lítið, að harð-
indi, sem eigi voru meiri en svo,
að þau væru gleymd innan
nokku'rra ára, ef þau kæmu nú,
gátu komið þúsundum manna á
vonarvöl. Drepsóttirnar felldu
tugi þúsunda. Ég efast um, að
Svartidauðinn hafi verið mikið
verri plága í raun og veru, en
inflúensan var, árið 1918. Og
hvað óáran í búfénaðinum
snerti þá efast ég um, hvort
nokkurn tíma hafi komið jafn
skæð pest í búfé eins og mæði-
veikin og aðrar fjárplágur
þessarar aldar eru. En hvernig
hefði farið, ef þessar plágur
hefði komið fyrir 200 árum.
Skyldi íslenzka þjóðarbúið þá
ekki hafa orðið sauðlaust bú.
Og „sveltur sauðlaust bú“ segir
máltækið. Ætli það hefði ekki
orðið sultur í búi og mannfellir
í stórum stíl, sem siglt hefði í
kjölfar þeirrar mæðiveiki.
Jú. — Þjóðin hefir barizt í
bökkum í sjö hundruð ár, og
enda lengur, vegna þess, að hún
hafði ekki dáð í sér til að rækta
landið. Hún var eins og blakt-
andi skar, vanmáttug til þess að
standast duttlunga náttúru-
aflanna. Þess vegna kenndi hún
þeim um allt. Hún var farin að
trúa því, að þetta með horfelli,
harðrétti og hungurmorð væri
örlög, sem ekki yrði undan kom-
izt. Og svo sætti hún sig við það.
Fyrir hundrað árum rúmum
koma þeir loksins fram menn-
irnir, sem þorðu að hugsa sér
annað, en að ísland ætti um
aldur og æfi að vera hið þjak-
aða land. Og þeir þorðu meira:
Þeir þorðu að segja það, sem
þeir hugsuðu. En rödd þeirra
var lengi rödd hrópandans í
eyðimörkinni. Fólk vildi ekki
trúa þeim. Samtíð þeirra fékkst
ekki til þess, en síðasta kynslóð
fór smámsaman að fallast á,
að kannske væri það ekki svo
vitlaust þetta, sem Baldvin
hafði verið að prédika í Ármanni
sínum á Alþingi, eða þeir fjór-
menningarnir í Fjölni. Meðal
annarra orða: Mikil smán er
það, að ekki skuli vera til á
prenti úrval af greinum úr
þessum ritum, svo að kynslóð
20. aldar fái að vita, hvernig
þeir hugsuðu þessir vakningar-
menn íslenzku þjóðarinnar. Af-
sakið þið útúrdúrinn.
Það er nefnilega kynslóð nú-
tímans, sem fyrst að marki er
Bílstjórí og söngvarí
Ef þú, lesandi góður, kynnist
Skagfirðingum heima í hinu
fagra héraði þeirra, munt þú
fljótt komast að raun um það,
að þeir syngja mikið og hafa
góða rödd. — Sigurður frá
Brautarholti og Stefán Guð-
mundsson sungu í uppvexti
sínum fyrir Skagfirðinga, og var
þeim ekki frekari gaumur gef-
inn en öðrum heima fyrir. En
seinna sungu þeir fyrir alla
þjóðina og nú fyrir erlendar
þjóðir með miklu lofi og við-
urkenningu vegna listar sinn-
ar. Skagfirðingum er söngur í
blóð borinn, góð rödd og söng-
hneigð. Enda syngja þeir mik-
ið. í nokkra áratugi hefir karla-
kór starfað í Skagafrði, fyrir
utan söngfélög kauptúnanna.
Fyrst Bændakórinn, sem fræg-
ur er fyrir góðar raddir og góð-
an söng og nú karlakórinn
Heimir undir stjórn Jóns
Björnssonar, bónda á Hafsteins-
stöðum. í Heimi eru menn úr
5 hreppum sýslunnar. Langt er
að sækja til æfinga og sam-
Jón Gunnlaugsson
söngs, en mun þó ekki eftir
talið af félögunum, enda hafa
þeir náð miklum árangri, og
eru yfirleitt ágætir raddmenn
í þeim kór. Karlakörar og önn-
ur söngfélög eru góð og mikill
menningarauki að þeim, en það
bezta er, að Skagfirðingar
syngja líka þar að auki, hvar
sem þeir hittast og hvenær, sem
þeir sjá sólskinsblett í heiði, —
og sólfar er mikið í breiðum
byggðum Skagafjarðar.
Vð skulum hugsa okkur, að
ferðamaður dvelji nokkra daga
í Skagafirði — til þess að sleikja
sólskinið — og þá gæti borið að
höndum, að hann tæki sér far
með blámáluðum mjólkurflutn-
ingabíl, til eða frá Sauðár-
króki. Bílstjórinn heitir Jón
Gunnlaugsson, fríður og hraust-
ur maður, fæddur 15. nóvem-
ber 1915. Hann á heima á Viði-
(Framh. á 4. síSu)
að safna uppskeruni af starfi
þessarra manna.
Og nú kem ég loks aftur að
frjósemi íslands. Nú fyrst hefir
þjóðinni skilizt, að engin nátt-
úra er svo auðug, að hún þoli
að gefa í sífellu án þess að fá
nokkuð í staðinn. Og mönnum
er líka farið að skiljast, að það
borgar sig bezt að gefa móður
jörð eitthvað í staðinn fyrir það
sem hún gefur — svo framar-
lega sem hin sama móðir jörð á
ekki að deyja — verða að sand-
auðn. Nú skilst þeim, sem reynt
hafa, að það borgar sig bezt, að
taka allan sinn heyskap á rækt-
uðu landi eða flæðiengi, og það
borgar sig bezt, að nota beit
handa hrossum og sauðfé ekki
nema í hófi. Menn hafa alltaf
skilið, að það borgaði sig ekki
að horfella, en þetta var orðið
svo ríkur vani, að menn kipptu
sér lítið upp við það og þótti
ekki skömm að því.
Það hefir verið ræktað mikið
hér á landi í siðustu tuttugu ár.
En þó sér ekki högg á vatni —
það er tæplega hægt að sjá, að
ræktanlega landið hafi minnk-
að. Er ekki þarna verkefni fyrir
alla nema þá, sem vilja „ganga
móður sína ofan f jörðina“ —
en svo komst Jón Sigurðsson að
orði um þá, sem ekki skildu, að
kyrrstaða er sama sem afturför.
Við höfum kvartað undan fá-
tækt og kennt henni um, að við
höfum látið svo margt ógert af
þvi, sem við töldum þarft og
rétt að gera. Nú er aðeins talað
um fátækt vinnuafls, en allur
þorri þjóðarinnar hefir nóg af
öllu því, sem hægt er að veita