Tíminn - 25.05.1943, Blaðsíða 3

56. Mað
NN. |iriðjudaginn 25. mal 1943
223
Sigiirðnr Baldvinsson:
Á íslenzkri sjdnarhæð
Kvæði þetta var flutt Hjálmarl Björii'Ssyni, verzlunarfulltrúa, f kveðju-
samsæti, er vinir hans héldu honum 18. maí 1943.
/ vesturátt forðum hann sigldi um sjá,
sá sœgarpur djarfi frá ísalands-ströndum,
sem leitaði Vínlands með vonglaða brá,
er vindurinn hertí á seglunum þöndum.
Þá fylgdu honum herskarar hamingjudisa
um hafið, þœr tryggðu honum leiðina vísa.
Þœr vildu, að blessaðist víkingsins keppni,
að veraldarfrœgð hlyti Leifur hinn heppni.
Og Leifur kom aftur dil œttjarðarstranda
um Atlantshafssundin með töfrandi frétt,
með vissu um fund þeirra Ijómandi landa,
sem lágu í vestri, svo frjósöm og slétt, —
með glóaldin fögur og vínber og viði,
sem vuxu þar ósáin, þroskuð i friði.
í framsýnni vöku hann fann það og dreymdi,
að forsjónin lönd þessi óbornum geymdi.
Hann átti áó rœtast sá islenzki draumur,
að amerisk grund hlytí menningarfrœgð.
Hann átti ekki að bregðast sá örlagastraumur,
sem óbornum miljónum skapaði gnœgð.
Hinn íslenzki kappi og íslenzka móðir,
sem áttu þar fyrst sínar vestrænu slóðir, —
þau voru sem forboðar framtíðarskapa,
þess frelsts, sem þjóðirnar mega ekki tapa.
Og tlmarnir komu og tímarnir líðu,
og takmurkið náðist, sem forsjónin bjó,
því mannkynsins framsœkni-bjargvœttir biðu,
og bandarísk jörð hún varð gjafmlld og frjó. ■
Og þangað var frelsisins leitað úr löndum
og leyst. var úr þrœldómi og sœrandi böndum.
Og mannsandinn frjáls komst þar hœrra og hærra
til heilla, sem enn gáfu meira og stœrra.
Og murgur lá islendings vegurinn vestur
til volduga landsíns að ryðja sér leið,
þvi þar var hann alla tíð aufúsugestur,
— en íslenzku fóstrunni missirinn sveið.
En oft dró það naprasta sviðann úr sárum
og saknaðar fœkkaði beizkustu tárum,
og enn er það metið til minninga beztra,
að manndáðin íslenzka lifði þó vestra.
Og nú er því sögurik feðrarina foldin
af forlaga dulmœtti snúið svo við,
að vikingsins forna er vesturleit goldin
með vestrœnni heímsókn að tryggja þér frið.
Þó glóaJdin ósáin glitri ekki á meíðum,
og gustkalt sé stimdum á norðurhafsleiðum, —
þeir munu þó finna það, Fjallkonan bjarta,
að frelsisins eldur þér brennur í hjarta.
Það forðum var Jcveðið um kappana stóru,
og kennimark Frónbúans þekkjast mun enn,
að „aldrei heir rufu þá eiða, er þeir sóru,
óg ágœtir þóttu því konungamenn".
Þeim kostum á lofti tíl heilla slcal lialdið,
þeir heyri og skilji, sem fara með valdið:
Að friður og blessun, að hamíngja cg heiður,
er horfið og glatað, sé forsmáður eiður!
Og landið i vestri, þér heill sé og heiður,
og hamingjudlsirnar leiði þlg enn
og vemdi og styrki, svo efnist þinn eíður,
að algilda frelsið í heimAnum sénn
og frjálsborna hœtti í athöfn og orðum,
að útrýma hatri og fjötrum og skorðum, —
svo mannkynsins framtíð hún fái að bœtast
og frelsins hugsjón að blessast og rœtast!
Svipuð er útkoman á útengja-
heyhestinn. Þar er meðaltalið
5.46 klst. en meðaltal hjá beztu
búunum 2.82 klst.
Ef við gætum komið því til
leiðar með aukinni tækni, að
ná yfir alla heyöflunina út-
komu til jafns við það, sem
bændur ná bezt, myndi fækkun
vinnustunda við að afla heyj-
anna nema 6.8 miljónum vlnnu-
stunda, þar af kæmu 3.6 milj.
á töðuna og 3.2 milj. á útheyið,
en það sparaði landbúnaðinum
fjárhæð er nemur árskaupi 2266
manna.
Þessu takmarki er hægt að
ná með að afla heyjanna á vél-
yrktu landi. Þetta myndi leiða
af sér nokkurn aukinn stofn-
kostnað um ræktun og kaup á
heyvinnuvélum, en þau fjár-
framlög ynnust upp í bættri
árlegri rekstrarafkomu á stutt-
um tíma.
Til þess að framleiða meðal
ársarð af einni kú, fara að með-
altali 407.42 Vinnustundir og
til framleiðslu meðalársarðs af
einni á fara 17.63 vinnustundir
að meðaltali. Með hagkvæmri
stærð búanna hagnýtist vinnu-
aflið betur við hinar einstöku
búgreinar og af búreikningum
bændanna sézt, að vinnumagn-
ið á framleiðslueiningu er hjá
þeim, er beét hagnýta vinnuafl
sitt, ekki nema % af því, sem
meðaltalið sýnir. Vinnumagnið
á 1 tn. af kartöflum er 29.08
vinnustundir. Þetta kemst við
beztu skilyrði niður i 10—15
vinnustundir.
Á þessu sviði er mikið hægt
að gera til aukins ávinnings af
búrekstrinum, en það sem
þannig vinnst, á fyrst og fremst
að koma fram sem kauphækkun
fyrir bændur, en ekki til lækk-
unar á búsafurðum þeirra, því
bað er langt frá að kjör land-
búnaðarins nái kjörum þeim,
er aðrar stéttir búa við. Land-
búnaðarafurðirnar eru þeirra
kaupgjald — þeirra lífsfram-
færi. Lífskjör þessa fólks hafa
verið byggð á því, að uppfylla
lágmarksþarfir. Lejt okkar að
bættri vígstöðu verður því að
beinast að því með sama vinnu-
magni, að fá stóraukin fram
leiðsluafköst fyrir atbeina auk-
innar verktækni og umbóta á
jörðum okkar, svo þeirri tækni
verði viðkomið.
Hagfræðilegur árangur bú-
rekstrar er tvíþættur:
a) Hinn hagfræðilegi árang
ur, er fellur í hlut einstakling-
anna er hann stunda.
b) Hinn hagfræðilegi árang-
ur þjóðfélagsins af heildar
starfsemi landbúnaðarins.
Þessi tvö atriði þurfa ekki að
fylgjast að, þótt telja megi það
eðlilegasta þróun, að velmegun
einstaklinganna, er atvinnuveg-
inn stunda, ætti að skapa mest-
an þjóðarhagnað af atvinnu
rekstrinum.
En reynslan er sú, að stund-
um fer þjóðfélagið að eins og
sá bóndi er rányrkir jörð sína,
bað gætir ekki þess að þróunar-
skilyrði a^vinnuvegarins séu í
réttum hlutföllum hvert við
annað. Þjóðfélagið hefir gert
allt til að draga frá landbúnað-
inum í 40 ár hina lifandi orku,
Meðal lítNknfadra
Nafn séra Damien de Veusters mun seint falla í fyrnsku.
Hann mun ávallt verða nefndur, þegar hinna dáðrökkustu
manna er getið. Hér birtist sagan um afrek hans.
Holdsveiki! Fá orð hafa ógnþrungnari merkingu, jafnvel í
vitund þeirra, er ekki þekkja til hlítar viðbjóð þessa sjúkdóms.
Fáir munu geta hugsað sér þungbærari böl en verða honum að
bráð — rotna lifandi sundur, öllum til andstyggðar. En sérstak-
lega var þó slíkt hlutskipti ægilegt á þeim tímum, er holdsveikir
menn voru miskunnarlaust hraktir frá dyrum mannfélagsins,
ofurseldir eymd sinni og dæmdir til að þjást og deyja hjálpar-
vana í algerri útskúfun.
Sú saga, er hér verður sögð, greinir frá manni, er sjálfviljugur
og að þaulhugsuðu máli valdi sér það hlutskipti, að lifa meðal
útskúfaðra, holdsveikra vesalinga, líkna þeim og llðsinna, þótt
hann yrði til þess að ganga í berhögg við þessa voðaveiki —
meira að segja ganga henni á vald. Hún gerist á Sandvíkureyjum
á síðari hiuta 19. aldar, rétt um einni öld eftir að hvítir menn
fundu eyjarnar.
Flest það válegasta og djöfullegasta, er fylgir siðmenningu
hvítra manna, barst til Sandvíkureyja jafnskjótt og hvítir menn
tóku að venja þangað komur sínar, og það dafnaði þar því betur
sem áhrif þeirra urðu meiri og völd þeirra traustari. Meðal þeirra
vágesta, er þannig bárust í kjölfar hinna óboðnu komumanna,
var holdsveikin. Henni var fyrst veitt athygli í eyjunum um 1850.
En 1863 var hún orðin svo mögnuð, að læknir einn taldi skyldu
sína að vekja athygli .stjórnarvaldanna á geigvænlegri útbreiðslu
hennar. Næstu misseri var gerð að því gangskör að rannsaka
málið og eftir tveggja ára þóf var ákveðið fyrir áhrif hvítra
manna þar, er voru lostnir hinni mestu skelfingu vegna sjúk-
dómsins, að fjarlægja alla sjúklinga byggðir annarra manna.
Hrjóstrugt nes á norðurströnd Mólókaieyjar, 25 ferkílómetrar
að flatarmáli, var kjörið þeim til dvalarstaðar. Þar þóttu þeir
vel geymdir, því að á þrjá vegu var sjórinn, en til landsins ókleifir
hamrar þvert yfir nesið og allt í sjá fram. Yfirvöldin voru mjog
ánægð með val sitt og framtakssemi. Staðurinn var nefndur
Kalavaó.
Allir holdsveikir eyjabúar, er til náðist, voru nú umsvifalaust
fluttir i nýja heimkynnið, þar sem þeim var huguð vist meðan
hið auma líf entist. Þar áttu þeir sjálfir að sjá sér farborða eftir
getu, „rækta jörðinatig lifa af sínu.“ Þeir áttu sem sagt að mynda
óháð mannfélag, er engin, eða að minnsta kosti mjög takmörkuð,
skipti hefði við umheiminn. Þetta var ráðagerð stjórnarvald-
anna.
En þegar tímar liðu fram, vitnaðist það, að holdsveika fólkið
var duglítið til framkvæmda í ríki sínu. Stjórnarvöldin urðu
ákaflega gröm. Að sönnu var viðurkennt, að slíkur örkumlalýður,
kaunum sleginn og flakandi í sárum, væri ekki sem allra bezt
fallinn til landbúskapar og jarðyrkju, enda hermdu sögur, að
fingur og tær væru rotnaðar af mörgum, en aðrir hefðu sjálfir
höggvið af sér úldna og dauða útlimi. En samt sem áður héldu
hinir ráðamestu menn fast við það, að einskær þvermóðska og
leti ylli því, er þessi fordæmdi lýður gæti ekki afíað sér nægi
legs viðurværis. En hvernig sem þvi var varið, þá voru akrar og
nytjalönd fyrri íbúa í Kalavaó komnir í mestu órækt eftir skamm-
an tíma, og þróunin í nýja ríkinu varð sú, að þeir, sem hraustari
voru og sterkari, stálu öllu nýtilegu frá þeim, er ekki fengu varið
eigur sínar eða tekið hlut sinn með valdi. En þótt lítið yrði
úr jarðrækt, komust sjúklingarnir fljótt upp á lag með að brugg£
áfengt öl af rótum villijurtar, er óx á nesinu. Það var óminnis
drykkur þessa vesala, vonlausa fólks.
Umsjónarmenn voru sendir á vettvang öðru hverju til þess að
forvitnast um líf og líðan útlaganna. Það var óhugnanleg sjón,
er mætti augum þeirra. í óhrjálegum, óhreinum hreysum lágu
menn, sem þó væri réttara að nefna lifandi lík, i hálmi á gólfinu
undir slitnum og skitnum druslum. Þeir litu seinlega upp, þegar
komumenn gægðust inn um gættina. Á andliti þeirra varð vart
séð mannlegt sköpulag. Hörundið var dökkt og þrútið og gljáandi
framan í sumum voru heljarstórir, ólögulegir hnútar, en á öðrum
voru daunill, rotin sár. Andlitsvöðvarnir voru iðulega eyddir
munnurinn skældur og varirnar afmyndaðar eða jafnvel horfnar
svo að skein í beran tanngarðinn. Augun voru einnig illa leikin
og hvarmarnir eins og slitið varp á skó.
Þannig var ásjóna þeirra, sem inni í kofunum hirðust. Hinir
sem úti við voru, voru ef til vill litlu skár haldnir: bæklaðir
skáldaðir, limlestir og afmyndaðir á ótal vegu.
Þessir sendimenn þorðu þó aðeins fátt eitt að segja af hörm-
nngum hinna sjúku manna, er lifðu þannig og dóu, firrtir allri
sjúkrahjálp og læknisráðum. Þeir djörfustu leyfðu sér í hæsta
lagi að láta þess getið, að kofarnir veittu lítið hlé í regni og
stormi, vatnsbólið væri langt frá hreysunum og aðeins fáir
þeir hraustustu og aðfaramestu hefðu nægilegt viðurværi og föt
til þess að skýla sér. Annars væri afkoman góð eftir hætti. —
Stjórninni kom miklu betur að fá þolanlegar fregnir úr holds-
veikranýlendu sinni
En eigi að siður bárust tíðindi af örlögum sjúklinganna um
allar eyjarnar. Þúsundir manna áttu þar vini og ættingja. Þús-
undir manna áttu sjálfir holdsveiki og vítisvist á þessum stað yfir
höfði sér. Þetta fólk lagði hlustirnar við öllum fréttum þaðan
og sagði öðrum það, er það fregnaði. Sjúklingarnir steinhættu
að gefa sig fram af fúsum vilja, og vinir þeirra földu þá, ef
þeirra var leitað. (Framhald).
Sa.mband ísl. satnvinnufélagu
Samvinnumenn:
Stofnsjóður yðar er góð líftrygging. Vara-
sjóður er yður trygging fyrir góðum framtíðar-
viðskiptum.
T ilkynning
til innfiytjenda.
Vegna hækkunar flutningsgjalda á vörum, sem flutt-
ar eru frá Ameriku, hefir Viðskiptaráðið ákveðið til
bráðabirgða, að innflytj endur skuli haga verðlagningu
vara, sem ákvæði um hámarksálagningu gilda um,
þannig, að í kostnaðarverði þeirra vara, sem fluttar eru
frá Ameríku og komið hafa til landsins eftir 8. maí
1943, annarra en kornvöru, kaffis, sykurs, fóðurbætis og
smjörlíkisolíu, megi ekki reikna nema % greidds flutn-
ingsgjalds, en síðan sé heimilt að bæta y3 flutnings-
gjaldsins við verð vörunnar, eftir að heimilaðri álagn-
ingu hefir verið bætt við kostnaðarverðið.
Ofangreind bráðabirgðaákvæði falla úr gildi, að því er
snertir einstaka vöruflokka, jafnóðum og út verða gefin
ný ákvæði um hámarksálagningu á þá, en þó ekki síðar
en 20. júní n. k.
Með tilkynningu Viðskiptaráðsins frá 11. marz s. 1. var
vakin athygli á þvi, að bannað væri að selja nokkra
vöru, sem ákvæði um hámarksálagningu gilda ekki um,
hærra verði en hún var seld við gildistöku laga úm
verðlag nr. 3 13. febrúar 1943.
Nú hefir Viðskiptaráð ákveðið, að hækka megi verð á
vörum, sem svo er ástatt um og komið hafa til lands-
ins frá Ameriku eftir 8. maí 1943, fyrir þeim kostnaði,
sem leiðir af hækkuðum flutningsgjöldum. Álagning má
þó ekki vera hærri en hún var áður á sömu eða hlið-
stæðum vörum og skal hún miðuð við kostnaðarverð að
frádregnum y3 greidds flutningsgjalds.
Ráðstafanir þessar eru gerðar til þess að koma í veg
fyrir að álagning á hækkun farmgjaldsins valdi ónauð-
synlegri verðhækkun á þeim vörum, sem um er að ræða,
og er ekki ætlað að gilda nema þar til tími hefir unnizt
til þess að gera þá breytingu á álagningu, sem nauðsyn-
leg er vegna hækkunar farmgjaldanna.
Reykjavík, 21. maí 1943.
V ©rðlagsst jóriim.
er sveitirnar hafa fætt og alið
upp. Það hefir látið þéttbýlið
vaxa upp, án þess að nokkur
hönd væri á því höfð, að beztu
héruðin til búrekstrar stæðu að
baki þeim til gagnkvæmra við-
skipta.
Þjóðfélagið hefir ekkert talið
bað athugavert, þótt saman
sparað fé við búskap í sveit væri
fært frá mold til malar til að
ávaxtast þar.
Það hefir ekki lagt vegakerf-
in með sérstöku tilliti til brýn-
ustu þarfa landbúnaðarins,
heldur til þess að erill þéttbýl-
isins verði sem örastur lands-
hornanna milli. Hinn framleið-
andi atvinnuvegur, landbúnað-
urinn, má nota veginn, ef hann
af hendingu slysast við að liggja
nærri sveitabæ.
Öll þessi atriði eru byggð á
stórkostlegum misskilningi eða
algerðu skilningsleysi á þörfum
atvinnuvegar, er y4 hluti þjóð-
arinnar lifir af.
Landbúnaðinum hafa verið
réttir styrkir, sumir góðra
gjalda verðir, aðrir fánýtir og
jafnvel heimskulegir, en þjóðfé-
lagið hefir forðazt að gera
nokkra tilraun til að færa í
gegn hagnýt framkvæmdakerfi
eins og stofnun byggðahverfa á
ræktuðu landi.
Ég hefi lagt fram nokkur drög,
er sýna árangur búrekstrarins
fyrir meðalbóndann. Hver er þá
(Framh. á 4. siBu)
Tilkynning Srá land-
búnaðarráðuneytinu
Landbúnaðarráðuneytið hefir ákveðið að hámarksverð á mjólk
og mjólkurafurðum skuli vera sem hér segir:
Mjólk í lausu máli og á flöskum i smásölu. kr.
Rjómi í lausu máli og á flöskum í smásölu ....
Skyr í smásölu ....................
smjör í heildsölu .................
Smjör í smásölu ...................
Ostur 45% í heildsölu .............
— 30% í heildsölu ..............
— 20% í heildsölu ..............
— 10% i heildsölu ..............
Mysuostur í heildsölu .............
Smásöluverð á ostum má vera 10% hærra í heilum og hálf-
um ostum og 30% hærra í bitum.
Verð á mjólk og mjólkurafurðum má þó hvergi hækka frá þvi
sem það var á hverjum stað 18. desember 1942.
Laiadbiittaðarráðimeytið, 22. inaí 1943.
Gleymið ekkí að borga
Tímann.
r f M IIV IV er víðlesnasta anglýsixtgablaðið!
kr. 1.40 lítri
— 9.20 —
— 2.48 kg.
— 11.70 —
— 13.00 —
— 8.45 —
— 6.30 —
— 4.56 —
— 4.10 —'
— 2.86 —