Tíminn - 18.05.1945, Síða 3

37. blað
anv, föstudaginn 18. mai 1945
Hjálmar Vilhj álmsson;
Ríkísstjórnín eínír loforð sín
Ennþá er það yfirleitt ekki
tímabært að bera saman orð og
efndir núverandi ríklsstjórnar.
Hún hefir aðeins setið að völd-
nm sjö mánaða skeið og loforð
hennar voru svo víðfeðm og
mikil, að með sanngirni verður
varla til þess ætlazt, að hún hafi
á svona stuttum tíma gert þeim
í öllum atriðum full skil.
Eitt atriði í stefnuskrá stjóm-
arinnar er þó nú þegar komið
fram. Stjórnin hefir ekki aðeins
gefið loforð í skatta- og tolla-
málum, heldur hefir hún nú
einnig lagt fyrir Alþingi nokkur
lög um þessi efni og fengið þau
samþykkt. Má því nú þegar gera
sér grein fyrir þvi, hversu efnd-
irnar eru, og af þeirri niður-
stöðu má nokkuð ætlast á um
það, hversu fer um efndir á öðr-
um loforðum ríkisstjórnarinnar.
í stefnuskrá stjórnarinnar,
sem tvívegis var tekin á hljóm-
plötu og tvívegis var leikin í
ríkisútvarpinu, standa þessi
orð meðal annars:
„— mun stjórnin tilneydd að
leggja á allháa nýja skatta, þar
eð hún telur sér skylt að gera
það, sem unnt er, til að afgreiða
hallalaus fjárlög. Verður leitast
við að leggja skattana á þá, er
helzt fá undir þeim risið og þá
fyrst og fremst á striðsgróðann.
SKATTAR Á LÁGTEKJUMENN
VERJ>A EKKI HÆKKAÐIR. —“
Flestum þeim lögum, sem
stjórnin fékk samþykkt á síð-
asta þingi um skatta og tolla-
mál, var það sameiginlegt, að
stjórnin fór þar troðnar slóðir.
Undantekning í þessu efni eru
þó lögin um veltuskatt. Almennt
mun gert ráð fyrir því að tekju-
öflun ríkissjóðs á þessu ári sam-
kvæmt þessum lögum nemi allt
að 10 miljónum króna, og er
það verulegur hluti þess tekju-
auka, sem stjórnin taldi sig
þurfa til þess á sinn hátt' að
afgreiða hallalaus fjárlög. Ein-
mitt vegna þess, að hér er um
algert nýmæli i skattheimtu að
ræða, má gera ráð fyrir, að
stefna stjórnarinnar í skatta-
málum komi gleggst í ljós með
því að gera sér sem bezta grein
fyrir þessari tekjuöflun. Komi
það í ljós, að þessi skattur hvíli
þyngst á stríðsgróðamönnum og
íþyngi á engan hátt lágtekju-
mönnum, hefir stjórnin efnt
gefin loforð um þetta, en verði
hins vegar ljóst, að skattur þessi
mæði þyngst á hinum efna-
mlnni, verður ekki sagt að
stjórnin standi við orð sín.
Samkvæmt lögunum um
veltuskatt, ber áð greiða iy2%
af söluverði allra vara, seldra
í heildsölu og 1% af söluverði
allra vara, seldra í smásölu.
Lögin banna hins vegar heildsöl-
um og smásölum að taka tillit
til þessara kostnaðarliða, þ. e.
veltuskattsins, við verðlagningu.
í fljótu bragði mætti því svo
sýnast, að skattur þessi hvíli
aðeins og algerlega á heildsöl-
um og smásöluverzlunum, en
komi ekki við neytendur. Við
nánari athugun kemur þó í ljós,
að þessu er ekki þann veg hátt-
að í öllum atriðum. Frá þessu
eru tvær mikilsverðar undan-
tekningar.
1. Þær heildsölu- og smásölu-
verzlanir, sem ekki hafa fylgt
hámarksálagningu í verðlagn-
ingu, hafa frjálsar hendur til
þess, að hækka álagningu sína
vegna veltuskattsins, meðan
þær ekki leggja meira á en
verðlagsákvæði heimila og að
sjálfsögðu munu allar verzlanir
gera þetta. Kunnugir telja, að
yfirleitt sé það regla hjá heild-
sölum og smásölum í Reykja-
vík, að þeir leggi á vöruna, svo
sem frekast er leyfilegt sam-
kvæmt ákvæðum laga og reglu-
gerða um verðlag. Hins vegar
hefir þessari reglu alls ekki
almennt verið fylgt hjá verzl-
unum utan Reykjavíkur. Fjöldi
vörutegunda hefir til þessa ver-
ið seldar méð vægari álagningu
en verðlagsákvæði heimila.
2. Hin undantekningin er
kaupfélögin og Sambandið. En
þau starfa að því leyti á öðrum
grundvelli en aðrar verzlanir,
að þau selja og útvega félögs-
mönnum sínum vörurnar að-
eins á kostnaðarverði. Vitanlega
er veltuskatturinn óhjákvæmi-
legur kostnaður í sambandi við
útvegun vörunnar, sem veldur
því, að varan verður veltuskatt-
inum hærri en ella, þegar neyt-
andi greiðir endanlegt kostnað-
arverð hennar. Hér við er þess
að gæta, að langsamlega flestir,
utan Reykjavikur, verzla við
kaupfélögin og S. í. S.
Samkvæmt þessu er alveg
ljóst, að veltuskatturinn hvílir í
raun og veru algerlega á öllum
þegnum þjóðfélagsins, sem bú-
settir eru utan Reykjavíkur OG
ENNFREMUR Á ÞEIM ÞJÓD-
FÉLAGSÞEGNUM, BÚSETTUM
í REYKJAVÍK, SEM VERZLA
VIÐ KRON.
HJÁLMAR VILHJÁLMSSON
Má nú ljóst vera, að umrædd-
ur veltuskattur verkar algerlega
eins og venjulegur verðtollur
gagnvart öllum landslýð, nema
þeim Reykvíkingum, sem verzla
við þá kaupmenn í Reykjavík,
sem mesta hafa álagningu. Og
má nú með nokkrum sanni
segja, að þeir menn séu verð-
launaðir, sem verzla við þessa
tegund kaupmanna í Reykjavík.
Rétt þykir nú að gera sér laus-
lega grein fyrir því, hversu hár
sá verðtollur er, sem svarar til
núverandi veltuskatts. Verða
hér tekin tvö dæmi þessu til
skýringar, annað af sykri, en
hitt af vefnaðarvöru. Til hægð-
arauka er í dæmum þessum
reiknað með hámarksálagningu,
sem ekki verður þó alveg rétt, en
skiptir þó í þessu efni engu
verulegu máli. Ef tollverð vör-
unnar er kallað 100 verða dæmin
þannig:
VefnaSar-
Sykur: vara:
Tollverð vörunnax 100 100
Kostn. heilds. og tollar 30 45
Álagning heildsala 13 24.65
Útsöluverð heildsala 143 169.65
Veltuskattur 2.14 2.54
Vefnaðar-
Sykur: vara:
Innkaupsverð smásala 143 169.65
Kostn. hans ca. 5% 7 8
Álagning smásala 45 62.17
Útsöluverð smósala 195 239.82
Veltuskattur 1.95 2.39
Af þessu yfirliti sést, að veltu-
skatturinn svarar til verðtolls
sem hér segir: SYKUR 2.14+
1.95 = 4.09%. VEFNAÐARVARA
2.54+2.39 = 4.93%. Niðurstaðan
verður hin sama, hvaða vöru-
tegundir, sem athugaðar eru.
Sannleikurinn í þessu máli er sá,
að veltuskattslög stjórnarinnar
eru nýr verðtollur, sem nemur
4—5% af öllum vörum, sem
seldar eru í landinu, nauðsyn-
legum jafnt sem ónauðsynleg-
um, að undanteknum þeim vör-
um, sem seldar eru í nokkrum
verzlunum í Reykjavík.
Þar eð veltuskatturinn verkar
í flestum tilvikum sem venju-
legur verðtollur, er ljóst, að
hann kemur þyngst á þá, sem
mest kaupa, verður þyngstur
þeim, sem flesta munna hafa að
seðja. En er þá trygging fyrir
því, að einmitt þetta fólk, sé
hið eiginlega stríðsgróðafólk,
sem ríkisstjórnin fyrst og fremst
lofaði að skatta? Nei, vitanlega
er engin trygging fyrir þessu.
Þvert á móti miklar líkur til, að
það sé einmitt alls ekki striðs-
gróðafólk. Að minnsta kosti
75% af veltuskattinum eða sem
næst 7.5 miljónir, er lagt á lág-
tekjumenn. Þetta þurfa menn
að athuga. Stjórnin lofaði:
Skattar verða ekki hækkaðir á
lágtekjumönnum.
Stjórnin efnir þetta loforð
sitt þannig: Nýtt skattakerfi er
lögtekið, sem skattar LÁG-
TEKJUMENN UM 7—8 MILJ-
ÓN KRÓNUR Á ÁRI. Svona
efnir núverandi ríkisstjórn lof-
orð sín. Þessa verður minnst á
verðugan hátt á sínum tíma.
Engir hafa gasprað hærra um
óréttmæti hvers konar tolla en
kommúnistar. Allir vita, að nú-
verandi stjórn er mjög háð á-
hrifum kommúnista. Almennt er
litið svo á, að þeir ráði öllu I
ríkisstjórninni og að ekkert
verði þar gert nema með þeirra
samþykki, og ef til vill aðeins
það eitt framkvæmt, sem þeir
eiga uppástungu að. Sterkur
grunur er þess vegna á- því, að
stjórnin hafi beinlínis neyðst til
að ákveða þessa skattheimtu
eftir beinni kröfu kommúnista.
Menn
þessu einmitt vegna þess, að
slíkur tollur sem þessi heflr
aldrei þekkzt hér á landi fyrr,
enda hafa kommúnistar aldrei
fyrr átt sæti í ríkisstjórn. Fé-
lagar í KRON ættu að gera sér
ljós sannindin um veltuskatt-
inn. Ef þeir gera það, sjá þeir
vonandi umhyggju þá, sem rík-
isstjórn kommúnista ber fyrir
samvinnu- og kaupfélögum.
Merkar bækur í prentun
Nú sem undanfarin ár er mik-
ill hugur i ýmsum bókaútgefend-
um, enda mun á döfinni útgáfa
mjög margra merkilegra bóka,
gamalla og nýrra.
Þykir hlýða að geta hér
nokkra hinna helztu, sem Tim-
inn hefir haft spurnir af og
líklegt er, að almenningí sé hvað
mest í mun að frétta um.
Meðal þeirra bóka, sem senni-
lega mun vekja hvað mesta at-
hygli, er Ferðabók Sveins Páls-
sonar. Er það geysimikið og
merkilegt rit, upphaflega skrif-
að á dönsku og hefir legið að
mestu 1 handriti í hálfa aðra
öld. Hafa þeir Jón Eyþórsson,
Pálmi Hannesson og Steindór
Steindórsson þýtt bókína, og
mun það verk allt með miklum
ágætum. Útgefandinn ef Snæ-
landsútgáfan. Verður vandað
mjög til útgáfunnar, eins og
hæfir þessari bók og höfundi
hennar, er var einn hinn merk
asti og fjölhæfasti afreksmaður.
Bókin kemur væntanlega út síð-
.sumars eða í haust.
Bókaútgáfa Guðjóns Ó. Guð
jónssonar ræðst í útgáfu Bisk-
upasagnanna, bæði gömlu sagn
anna, sem Bókmenntafélaglð
gaf út á sínum tíma, og þeirra,
er hinn mikli fræðimaður, Jón
nrófastur Halldórsson í Hítar
dal skráði. Segir i þeim síðar
nefndu frá íslenzkum biskupum
1 lútherskum sið frá siðáskiptum
fram á daga höfundarins. Þessi
nýja útgáfa verður um 100 arkir
í stóru broti, og mun Vilhjálm
ur Þ. Gíslason sjá um hana.
Einnig er ráðgert, að Bóka
útgáfa Guðjóns Ó. Guðjónsson-
ar sendi frá sér í haust þr|ú
lokabindin af ritsafni Jóns
telja miklar líkur fyrir , Trausta. Verður I þeim ýmislegt,
sem ekki hefir áður verið prent-
að eða aðeins í blöðum og tíma
ritum.
Ný og vönduð útgáfa af
Sturlungu mun væntanleg áður
en langt líður. Stendur að henni
nýtt útgáfufyrirtæki, en um út-
gáfuna annast Magnús Finn-
bogason, Jón Jóhannesson og
Kristján Eldjárn. Útgáfa þessi
verður prýdd mörgum myndum
Carl Glick:
Saga úr Kínverja-
hveriínu í New York
»
í Reykjavík hafa nýlega orðið þær mestu óspektir, sem
dæmi eru um í sögu bæjarins. Næst brezka sjóliðinu áttu
hópar illa siðaðra unglinga hér í bæ mestan þátt í þess-
um leiðinlegu atburðum. Hér er birt stutt grein eftir ame-
rískan mann, þar sem sögð er gagnstæð saga um uppeldi
og hegðun barna og unglinga af kynþætti, sem við, af-
komendur norrænna víkinga og konunga, þykjumst sjálf-
sagt hafa ráð á að líta fremur niður á.
Eddie Wu var tólf ára gamall.
Hann hafði ekki komið í skól-
ann í eina viku. Loks fann lög-
reglan í New York hann í garð
við hafnarvirkin. Þar sat hann
á bekk og horfði á skipin láta úr
höfn. Þegar fyrir ungmenna-
dómstólinn kom, sagðl dómar-
inn:
„Þú ert fyrsti kínverski dreng-
urinn, sem ég hefi séð á þessum
stað í tuttugu og þrjú ár“. (Hér
má skjóta því inn í, að siðan
þetta gerðist hefir ekkert kín-
verskt barn lent í slíku.) „Hvers
vegna straukstu úr skólanum?"
Eddie Wu svaraði:
„Kennarinn sagði, að við vær-
um allir svo óþekkir. Hún
sagði: „Þú kemur af stað sí-
felldum vandræðum. Þú ert
vondur drengur.“ Og þá hætti
ég að koma 1 skólann til þess að
valda henni ekki meiri óþæg-
indum og leiðindum."
Faðir drengsins hafði verið
kvaddur fyrir réttinn til þess að
vera viðstaddur yfirheyrsluna.
Þegar hér var komið, sneri hann
sér að dómaranum og mælti:
„Göfugi herra,“ sagði hann.
„Ég á sök á misgerðum drengs-
ins. Það er ég, sem ekki hefi
reynzt vandanum vaxinn, og
allar ávítanir eiga að bitna á
mér. Ég hefi ekki innrætt hon-
um nóg^rækilega þær dyggðir,
sem ég átti að kenna honum.
Dæmið mig þess vegna til fang-
elsisvistar. Ég hefi hvort eð er
glatað sjálfsvirðingu minni.“
Dómarinn varð alveg forviða.
Það var venjan, að foreldrarnir
köstuðu allri sökinni á kennar-
• ana, lögregluna eða félaga
barnanna — alla aðra fremur
en sjálfa sig.
Dómaranum hefir sjálfsagt
fundizt, að ekki þyrfti að gera
meira veður en þetta út af til-
tæki drengsins og lét hann
, lausan við svo búið. En faðir
hans var á öðru máli. Hann
talaði ekki aukatekið orð við
son sinn í tvo mánuði, tók af
honum öll leikföng og leyfði
honum ekki að stíga fæti út
fyrir hússins dyr eftir að hann
kom heim úr skólanum á dag-
inn.
Hvergi í allri New York eru af-
brot unglinga svo fátíð sem í
kínverska borgarhlutanum. Þau
þekkjast varla. Og sama er að
segja um kínversku borgar-
hverfin í Boston, New Orleans,
Chicago, San Francisco og Los
Angeles.
Hvers vegna? Vegna þess, að
sé barn í kínverska borgarhlut-
anum baldið á einhvem hátt, er
það ætlð talin sök föðurins. Það
er fyrsta og æðsta skylda sér-
hvers föður við land sitt, sam-
félagið og sjálfan sig, að ala
börn sín upp á réttan hátt og
vera þeim til fyrirmyndar um
lýtalausa hegðun, eftir því sem
hann framast má. Ef kínverskt
barn temur sér ljótar venjur,
hefir faðirinn glatað trausti og
áliti meðal fólks síns, vina og
allra, sem hann umgengst. Og
þar eð sérhverjum Kínverja er
frá frumbernsku kennt að elska
og virða foreldra sína framar
öllu öðru, gæta börnin vendl-
lega að gera þeim ekki slíka
hneysu, er ekki yrði úr bætt.
Þegar kínversk börn eru að
leikjum á götum úti eða i görð-
um, er ávallt einhver roskinn
maður, karl eða kona, á vakki
nálægt þeim. Þessi maður gætir
þess í kyrrþey, að börn geri ekki
neitt það, sem þeim er óleyfi-
legt, valdi hávaða eða þys, stofni
til áíloga eða komi ruddalega
fram. Hinum kínverska mann-
félagi fyndist það óbærileg raun,
ef börnin eða unglingarnir
gerðu sig sek um uppivöðslu eða
einhverja ósiðsemi á almanna-
færi.
Hvergi í heiminum finnast
heimilisfeður, sem eru jaín
hreyknir af fjölskyldu sinr.i og
Kínverjar. f kínverskum borg-
um og borgarhlutum sjást
fleiri feður á ferli úti við með
börn sín heldur en á nokkru
öðru byggðu bóli. En svo strang-
ur sem agi þeirra er, þá eru
þess vart nokkur dæmi i stór-
borgum Vesturheims, þar sem
miljónir Kínverja búa, að kín-
verskir foreldrar hafi verið kall-
aðir til ábyrgðar. fyrir illa meo-
ferð eða óviðurkvæmilega hörku
við börn sin.
Ef til vill er ein ástæðan til
þess, hversu afbrot kínverskra
barna í amerískum borgum eru
sára-fágæt, sú, að þau hafa yf-
irleitt fáar tómstundir til þess
að temja sér óknytti. Þau eru
mestan hluta dagsins í skóla —
fyrst í hinum almennu skólum
til klukkan þrjú á daginn, síð-
an í kínverskum sérskólum frá
klukkan fjögur til sjö. í þeim
skólum er þeim kennd kín-
verska og kínversk saga og sið-
fræði Konfúsíusar og fleiri
austurlenzkra spekinga og spá-
manna. Lýtalaus hegðun, virð-
ing fyrir foreldrunum og lög-
hlýðni eru þær dyggðir, sem
mest áherzla er á lögð í þessum
skólum. Og allt þetta hefir kín-
versku börnunum verið innrætt
frá blautu bamsbeini.
*
Það vakti bókstaflega hið
mesta írafár, undrun og blygð-
un, þegar lögreglan i New York
tók fastan lítinn kínverskan
dreng árið 1936. Wu, faðir Edd-
ies, sagði mér af því.
„Það var hreinasta óham-
íngja,“ sagði hann. „Snáðinn var
ekki nema sex ára. Faðir hans
hafði ekki lagt næga alúð við
uppeldið. Hann var að leika sér
uppi á húsþaki og fleygði þak-
hellu fram af brúninni. Hún
braut glugga á rakarastofu."
Eigandinn varð æfur, og til
þess að tryggja það, að hann
fengi skaða sinn bættan, kvaddi
hann lögregluna til og seldi
drenginn henni í hendur. Faðir
barnsins borgaði auðvitað tjón-
ið, sem hlauzt af óhappi hans.
Og þar með var málið úr sög-
unni frá sjónarmiði lögreglunn-
ar og rakarans.
En þó fór því fjarri, að svo
væri. Faðir drengsins varð eitt-
hvað að gera til þess að bjarga
virðingu sinni og áliti.
Og það má með sanni segja,
að rakarinn varð meira en lítið
undrandi, þegar Kínverjar víðs
vegar úr borginni tóku að flykkj-
ast í rakarastofu hans og biðja
hann að klippa — og það hvort
sem þeir þurftu þess eða ekki.
Þetta voru þá ættingjar föður-
ins. Sjálfur borgaði hann brús-
ann. Þetta var það ráð, sem hon-
um hafði dottið 1 hug til þess
að bæta fyrir brot sitt, að' svo
miklu leyti sem fyrir það varð
bætt. Þanníg hugsa Kínverjar,
og svo alvarlegum augum líta
þeir á framkomu sína og sinna.
Meðal slíkra manna er varla
unnt að hugsa sér tíð afbrot og
óknytti unglinga.
af sögustöðvunum og vel úr garði
gerð á allan hátt.
Bókaútgáfan Lelftur er að
vinna að stórri bók um lýðveld-
isstofnunina. Er hún skráð af
GLsla Sveinssyni og mönnum
þeim, sem skipuðu lýðveldishá-
tíðarnefndina. í henni verða
400—500 myndir frá þessum
sögulegu tímamótum i lifi þjóð-
arinnar.
Helgafellsútgáfan hefir mörg
stórvirki á döfinni. Er þar fyrst
að geta skrautútgáfu á ljóðum
Jónasar Hallgrimssonar, í til-
efni af 100 ára dánarafmæli
hans, Tómas Guðmundsson sér
um þá útgáfu. Verður svo mjög
til vandað, að ékki hafa önnur
skáldverk komið út I glæsilegri
búningi hér á landi.
Þá kemur innan skamms
skrautútgáfa af Njálu, prýdd
fjölda teikninga eftir Gunnlaug
Scheving, Þorvald Skúlason og
Snorra Arinbjarnar. Hafa ýmsar
þeirra mynda verið til sýnls hér
i Reykjavík. Halldór Klljah Lax-
ness annast útgáfuna.
Jafnframt er elnnig á döfinni
forkunnar vöndúð útgáfa á
Landnámu, prýdd myndum og
litprentuðum uppdráttum. Ein-
ar Arnórsson sér úm útgáfuna.
Enn er að geta bókar um
manninn, hins merkilegasta
fræðirits. Þetta er gríðar-
stór bók, búin um 500 skýring-
armyndum. Ritstjóri er Gunn-
laugur Claessen, en með honum
hafa fjölmargir læknar unnið
að þýðingu bókarinnar og samn-
ingu.
Þá er Helgafellsútgáfan að
hleypa af stokkunum heildar-
útgáfu af ljóðum Stefáns frá
Hvítadal. Um hana annast Tóm-
as Guðmundsson.
Loks er ritsafn Þorgils gjall-
anda, er áður hefir verið frá
sagt í Tímanum, væntanlegt í
haust. Verður í því margt, er
eigi hefir áður birzt. Arnór Sig-
urjónsson annast útgáfuna.
ísafoldarprentsmiðja hefir
einnig mjög margt á prjónun-
um.
Þar er fyrst að geta bókar
eftir Pál Eggert Ólason um
Jón Sigurðsson. Þá er í prentun
heildarútgáfa á ljóðmælum og
þýðingum Matthíasar Jochums-
sonar, ritum Kristínar Sigfús-
dóttur og ljóðum Jóns Magnús-
sonar. Verður í þessu síðasttalda
heildarsafni mikið af ljóðum,
sem ekki hafa áður birzt. Allar
þessar útgáfur munu vel og
virðulega úr garði gerðar.
Skáldsögur og ljóðabækur eft-
ir sum helztu núlifandi skáld
okkar eru einnig í prentun, og
verður ef til vill síðar sagt nokk-
uð frá því. Að þessu sinni skál
aðeins getið stórrar skáldsögu
eftir Guðmund Gíslason .Haga-
lín, er heitir Móðir íslands, gef-
in út af Bókfellsútgáfunni. Þessi
saga gerist í einu úthverfi
Reykjavíkur á hernámsárunum.
*
Mörg fleiri merkisrit eru auð-
vitað á döfinni, bæði frá bóka-
útgefendum hér í Reykjavík og
einnig á Akureyri og víðar, enda
verður þetta ár sennilega eitt
mesta bókaútgáfuár á landi hér
— „bókaflóðið", sem sumir kalla
og amast heldur við, jafnvel
enn meira en árið 1943 og 1944.
Bókhneigt fólk þarf þvi ekki að
kvíða því, að það fái ekki nóg
nýtt að lesa og hafi ekki úr
talsverðu að velja, þegar líður
á árið og árangur af elju rithöf-
unda, útgefenda og prentara
kemur til fulls í dagsljósið. Á
hinn bóginn má búast við, að
þessar bækur verði nokkuð dýr-
ar, þótt bókaverðið sé ákveðið af
verðlagsyfirvöldum, enda mála
sannast, að tilkostnaðurinn er
ótrúlega mikill. En bót er í máli,
að þeim peningmn, sem varið er
til bókakaupa, er ekki á glæ
kastað — ef vel er vandað bóka-
valið.