Tíminn - 18.05.1945, Qupperneq 5

37. blað
TfMIIVlN, íftstndagiim 18. mai 1945
5
Um þetta leyti fyrir 169 árttm:
Vilhelm Moberg:
... ' " ...——— ... .1— ■ . H'" ■ —■■ ■■-■■!
Þnfnatilskipnuin
íslendingar hafa aldrei verið
sérstök ræktunarþjóð allt fram
á þessa öld. Landnámsmennirn-
ir komu hér að kostamiklu og
gróðursælu landi, og munu enda
hafa mjög á það treyst fyrst í
stað, þótt sumum kæmi það í
koll í hörðum árum. Þegar byggð
festist, hefir þó sjálfsagt verið
hafin nokkur ræktun að þeim
sið, er ríkti í föðurlandi land-
nemanna. En þótt akrar væru
sánir, mun rányrkjan hafa verið
meginundirstaða búskaparins.
En þegar aldir liðu rýrnuðu
landkostnirnir sem eðlilegt var,
þegar ótæpt var á þá gengið, og
í sama mund, sem þjóðin varð
að ganga erlendu valdi á hönd,
munu landsnytjarnar mjög hafa
verið skertar orðnar og sumir
skógar eyddir af skefjalausu
skógarhöggi og kolagerð, en
aðrir í mikilli afturför. Það ber
því að í senn, að búskapurinn
gerist örðugri en áður og að
þjóðinni kreppir af öðrum
ástæðum, landfarsóttum og
fleiru. í stað þess, að minnkandi
landsgæði séu bætt upp með
ræktun, færist deyfð yfir bún-
aðinn, Idbrnyrkja leggst niður
eftir fimm alda búfestu í land-
inu. Að svo miklu leyti, sem
menn reyna að bæta sér upp
rýrnun landkosta, beinist það að
aukinni sjósókn, enda mjög sótt
eftir sjávarafurðum af hálfu
útlendra kaupmanna. Meðal
annars sá kirkjuvaldið hilla þar
undir skjótfengnari gróða en
náð varð á annað hátt.
Við þetta sat langa hríð, unz
enn syrti í álinn með verzlunar-
einokun, nýjum stórsóttum, eld-
gosum og hallærum á alla grein.
Allt gekk úr sér. Mannvirki
hrörnuðu, fólki fækkaði, kvik-
fjárrækt var algerlega ofurseld
veðráttunni, og varla var fram-
ar neitt það til, er kallazt gæti
jarðrækt.
Sumir sáu og skildu, hvert
stefndi. En lengi vel var eymd-
arsónninn einráður. Um miðja
17. öld sendi þó Vísi-Gísli kon-
ungi endurbótatillögur sínar, í
lok 17. aldár skrifaði Páll Vída-
lín rit um viðreisn íslands, Deo
regi, patriæ (Guði, konunginum,
föðurlandinu), og um aldamótin
1700 byrja stjórnarvöldin að
leita ráða um endurreisn i land-
inu. Það, er fyrsta sporið í áttina
til bættra lífskjara þjóðarinnar.
Það hefir kostað tvö hundruð
og fimmtíu ára baráttu, líf og
orku sjö eða átta kynsslóða, að
ná þangað, sem við erum nú
komnir.
Nú líður ekki á mjög löngu,
unz merk tíðindi gerast. Árni
Magnússon og Páll hefja ferðir
sínar um landið í byrjun hins
nýja aldarháttar, Harboe Sjá-
landsbiskup kemur til þess að
blása nýjum lífsanda í andleg
mál laust fyrir miðja öldina og
loks rís Skúli Magnússon upp til
hinnar tvíþættu baráttu sinn-
ar, gegn Hörmöngurunum og
fyrir nýjum atvinnuháttum, er
þó stefndi öll að einu marki.
Eggert Ólafsson er tekinn til
starfa og hefir ort Búnaðarbálk,
og skömmu síðar er Niels
Horrebow hér og leggur fram
tillögur um akuryrkju, plægingu
túna og ræktun nýrra grasteg-
unda. Upp úr því voru sendir
hingað erlendir bændur með
ýms áhöld til þess að standa
fyrir jarðyrkjutilraunum, þótt
lítið gagn yrði að þeim flestum.
Um sama leyti komst á hreyfing
um matjurtaræktun í landinu
og bætta nýtingu áburðar og
fleiri nýjungar eru ofarlega á
baugi. Árið 1770 er svo skipuð
landsnefnd til þess að gera til-
lögur um ýmislegt, er orðið gæti
landi og þjóð til viðréttingar.
Verður þessi saga ekki lengra
rakin, en aðeins getið eins máls,
þúfnatilskipunarinnar svo-
nefndu, frá 13. maí 1776, hinar
fyrstu lagasetningar um jarð-
rækt á íslandi, er var einn
árangurinn af starfi lands-
nefndarinnar og eftirmanna
hennar.
f tilskipun þessari bauð kon-
ungur, að öll tún í landinu
skyldu girt með görðum úr grjóti
eða torfi og var hverjum bónda
gert að skyldu að hlaða sex
faðma grjótgarð eða átta faðma
torfgarð á ári fyrir sig og svo
hvern verkfæran karlmann á
hans heimili. Væri meira hlaðið,
skyldu veitt einskonar verðlaun
fyrir, en sekt krafin, ef mis-
brestur varð, og afarkostir, ef
þverskallazt var við. Jafn-
framt var svo kveðið á að slétta
skyldi sex ferhyrningsfaðma 1
túni fyrir hvern verkfæran karl-
mann og grjót flutt burt úr
grýttum túnum. Voru sett fyrir-
mæli ýms um vinnubrögð við
þessar nýjungar. Loks var verð-
launum heitið fyrir kornyrkju
og garðrækt.
Fylgdu þessum reglum fyrir-
mæli til yfirvaldanna um gott
og örugt eftirlit.
Með þessari tilskipan var að
því stefnt að friða og slétta öll
tún í landinu á tiitölulega stutt-
um tíma. Var henni dreift út
um allar byggðir landsins, lesin
upp á mannamótum og síðar var
hún tvívegis endurprentuð, í
sambandi við Atla Björns í
Sauðlauksdal og verzlunartil-
skipunina 1787.
Framfarahugur var talsverð-
ur í landinu, en þó ekki almenn-
ur. Alþýða tók tilskipuninni þvi
heldur þunglega. Henni óx í
augum að uppfylla verkskyld-
una, enda almennt kunnáttu-
leysi um þessi nýju vinnubrögð
og verkfæri engin til þess að
vinna með. Þar á ofan bættist
svo skilningsleysi á gagnsemi
oúnaðarumbóta.
Hér fór því svo sem vænta
mátti, að fæstir framfylgdu fyr-
irmælunum, sizt um þúfnaslétt-
unina. Fór fljótt að bera á klögu-
málum, en þó linlega gengið
fram í því, að konungsboði þessu
væri hlýtt. Rothöggið var svo
Móðuharðindin, ofan á þær
fórnir, sem útrýming geigvæn-
legs sauðfjárkláða úr fjölmenn-
um héruðum kostaði. Var þá
þegar tilslökun gerð um þúfna-
sléttunina.
Árið 1785 urðu stiftamtmanna
skipti og settist Levetzow í emb-
ættið. Hugðist hann að láta að
sér kveða, meðal annars með
því að ganga strangt eftir að
fyrirmælum þúfnatilskipunar-
innar væri hlýtt umyrðalaust.
Bauð hann sýslumönnum að
sekta bændur, er vanrækslu
hefðu sýnt. Urðu kotbændur
ýmsir æði smeykir, er nú átti
að fara að gægjast niður í
syndapoka þeirra eftir níu ára
frið. En aðrir, sem meiri voru
fyrir sér, risu upp gegn þessu
og báru fyrir sig ýms stjórnar-
bréf. Varð út af þessu talsvert
stímabrak, sem endaði með þvi,
að stjórnin fyrirskipaði, að aft-
ur skyldi skilað öllu sektarfé.
Eftir það mun lítið hafa úr því
orðið, að tilskipuninni væri
framfylgt, heldur má telja hana
bar með úr gildi fallna.
Þótt svona færi, verður þúfna-
tilskipunin alltaf talið merki
legt spor í búnaðarsögu íslend-
inga'. Það voru fyrstu jarðrækt-
arlögin, og þrátt fyrir andúð,
sem þau sættu — og ekki var
nema að vonum á þeirri tíð —,
hafa þau haft mikil óbein áhrif,
leitt athygli manna að kostum
friðaðra og sléttra túna og búið
hugi manna undir hið nýja,
stóra átak, sem beið seinni kyn-
slóða, er voru þó það betur sett-
ar, að þær höfðu ristuspaðann
til þess að beita á þúfurnar.
Okkur finnst kannske lítið til
um þau vinnubrögð nú, þegar
dráttarvélar, plógar og herfi eru
komin til sögunnar. En gömlu
mennirnir, sem í æsku sinni
stóðu kengbognir í flaginu við
að rista ofan af, pæla og þekja,
vita og skilja. hversu mörg hand
tök og svitadropa það kostaði
allt og hversu mikill sigur hver
fimmtíu faðma sléttá var. Og
við skulum þá ekki heldur litils-
virða þá forfeður okkar, sem
fyrir 160—170 árum réðust
fyrstir á þúfurnar og bogruðu í
sex faðma flaginu sinu með
hnalla og beinasleggjur, þegar
eldmóðan var í þann veginn að
leggjast yfir landið. Þeirra þraut
hefir kannske verið sýnu mest,
því að þeir gengu til verks með
svo til berar hendurnar.
Vinir Tímans
Útvegið sem flestir ykkar einn
áskrifanda að Timanum og lát-
ið afgreiðsluna vita um það sem
fyrst.
Eiginkona
FRAMHALD
taka hana hreint og beint frá þér — ég lofa því, gættu þín bara.
Það er ekki rétt, að hún skuli hafa haldið áfram að sofa þarna
inni hjá þér. Það er hróplegasta ranglætið í allri veröldinni ....
Páll talar einn, hann bókstaflega ólgar af löngun til þess að
segja Hákoni trúnaðarmál sín. Augun synda í brennivíni, og hann
gasprar og gortar og veit ekki lengur, hvað hann segir.
— Margrét getur hitað manni í hamsi, skaltu vita. Margrfet
getur hitað karlmanni í hamsi.
Hákon sprettur upp af bekknum. Það er slikt kast á honum,
að hann er rétt búinn að velta um slagborðinu, sem þeir sitja
við.
— Hvers vegna rýkurðu upp? Setztu aftur.
Hákon er náfölur, en stillir sig og afsakar sig með þvi, að
hann þurfi að bregða sér snöggvast út. Svo eltir Páll hann út
á hlaðið, því að hann vill láta hann koma inn með sér aftur.
Þeir verða að drekka síðustu skálina, því að nú er komið mið-
nætti, og þeir hafa stritað og þjórað saman allan daginn.
— Og við skulum líka gefa Margréti bragð. Komdu inn.
En Hákon fer ekki aftur inn upp á þau býti. Hann nötrar
allur frá hvirfli til ilja. Hann þolir ekki meira brennivín i kvöld,
segir hann — honum er þegar orðið flökurt.
Páll togar í handlegginn á honum.
— Við skulum gefa konunni minni bragð í rúmið. Komdu.
Þeir standa báðir úti á hlaðinu í fölu næturhúminu.. Páll
heldur svo fast við uppástungu sína, að Hákon starir undrandi
á hann: Býr eitthvað sérstakt á bak við þetta? Hvers vegna vill
Páll endilega draga hann inn til Margrétar, sem ætti að vera
sofnuð fyrir löngu? Ætlar hann að fara með hann inn til hennar
til þéss að reyna þau — til þess að sjá, hvernig þeim verður við?
Og heitur straumur fer um Hákon: Páll er að látast, hann
þykist vera drukknari en hann er í rauninni. Hann veit eitt-
hvað um þau Margréti. Það hefir sézt til þeirra og Páli gert
viðvart. Þá er það sjálfsagt ekki nein tilviljun, að þeir settust
hér að sumbli eftir erfisdrykkjuna í kvöld — þá hefir hann
stofnað til hennar af ráðnum hug, þessarar brennivínsdrykkju.
Páll ætlar sér að fylla hann, svo að hann komi upp um sig..
Hefir Hákoni ekki líka verið eitthvað undarlegt innan brjósts
allan tímann? Og Páll jstarir á hann stjálgum augum, sem eru
líkust hörðum, hvítum hnöppum í höfðinu á honum. Er ekki
eitthvað ógnandi í þessum augum? Felst ekki grimmileg heit-
ing í hverju orði hans?
— Neitar þú að koma inn, Hákon Ingjaldsson? Ert þú ekki
góður granni?
Nú er hann til fulls kominn að því, sem hann ætlar sér, nú
spyr Páll hreint og beint, hvort hann sé góður granni. Það er
bezt að vera við öllu búinn. Hann vill ekki koma upp um sig, og
hann vill ekki láta ginna sig inn til Margrétar og hræða hana
um miðja nótt.
En nú virðist Páll hafa gleymt brennivíninu, sem konan hans
átti að fá. Hann fer að tala um krafta sína og hæla sér af þeim.
Hann er kannske ekki manna hæstur í loftinu, en hann á krafta
í kögglum. Vill Hákon koma í eina bröndótta? Hann er minni
vexti, en það er enginn kominn til þess að segja, hvor þeirra það
verður, sem liggur flatur með nefið upp í loftið. Hann hefir lagt
stærri karla en Hákon á bakið, því að það er lika undir brögð-
um komið. Já, Páll er vel að manni, þó að hann segi sjálfur frá
— hann bar áreiðanlega vel sinn hluta af kistunni í dag — það
hlaut Hákon að hafa fundið.
Nei, það er ekki tilviljun — ekk^rt af þessu er tilviljun. Páll
ætlar áreiðanlega að láta til skarar skríða, og hann er svo
slunginn og aðsjáll, að hann byrjar á því að skora á hann 1
glimu. Og fái hann sínu framgengt, sér hann sjálfsagt um það,
að gamanið gráni. Já, þetta hlýtur að vera bragð frá hans hálfu
— það er líka allt undir brögðunum komið. Já, ef hann fengi
bara að berjast víð Pál um konuna þarna inni — eins og
maður við mann! Það var ekkert sem Hákon vildi fremur.
Glíman freistar hans, eldur brennivinsins logar í hverri taug,
hann finnur vöðvana þrútna .... En hann vill ekki rasa að
neinu, hann vill fyrst vita með vissu, hvað það er, sem Páll
vill ....
— Ertu líka of góður til þess að koma í eina bröndótta?
Páll er með hníf við beltið, en Hákon hefir skilið sinn eftir
heima. Ef hér er alvara á ferðum. Páli er vopnið allt of tiltækt.
— Erum við vinir? Eða eigum við að berjast? spyr hann.
— Við erum vinir, segir þá Páll. Það drafar í honum, hann
slengdist aftur á bak upp að húshorninu og skorðar sig þar.
Svo snýr hann alveg við blaðinu: Svo sannarlega voru þeir
vinir. Og Hákon hjálpar honum, svo að hann komist yfir þrösk-
uldinn, og hann afsakar sig með því, að hann sé svo illa á sig
kominn, að hann geti ekki glímt í kvöld. Þannig sleppur hann að
lokum frá Páli. Og hann fer frá honum hryggur yfir því, sem
fyrir hann hefir borið.
Það var þá ekki alvara eftir allt saman. Páll var fullur. Það
var aðeins hin vonda samvizka Hákonar, sem olll því, að honum
fanst hótun fólgin í hverju orði, sem hann sagðl. Samvizkan
olli þvi, að hann sá syo margar' gildrur við hvert fótmál, að hann
þorði áð lokum varlá að hreyfa sig. Hann ætlaði Páli undirferli
og fyrirhyggju, sem hann átti alls ekki til. Hann langaði til að
masa og ætlaði aðeins að glíma við hann í mesta bróðerni. Og
hann hafði í fullri vinsemd ætlað að fara með hann inn til kon-
unnar sinnar, um leið og hann færði henni brennivín í rúmið.
Þetta var ekkert annað en uppátæki drukkins manns, sem vildi
vera sem kumpánlegastur.
Hákon er nýbúinn að bera mann til grafar — mann, sem dó
af vondri samvizku. Og þjáist hann sjálfur af þessum sama sálar-
sjúkdómi?
Hann grunar menn um tilræði við sig, hann sér hnífa, sem Páll
hefir brýnt til þess að reka þá í brjóstið á honum.
Hver grunur margfaldast í huga hans og verður á svipstundu
svo máttugur, að hann sér ekki veruleikann. Það, sem hann í-
myndar sér, verður sannleikurinn I augum hans. Hann getur
ekki skilið, að neitt tilgangslaust gerist, og þess vegna leggur
hann i það þá merkingu, sem honum er skapi næst.
Hann fór ekki með Páli inn til Margrétar, af þvi að hann
hræddist tilganginn, sem bak við það gat falizt. Nú fer Páll einn
inn til hennar .... Nú er hann hjá henni .... nú .... nú ....
eríkuförln
Norsk gamansaga eftir Frederik Kittelsen.
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
voru að hjálpa þeim til þess að koma farangrinum út.
Þeir höfðu með sér malpoka sína, tvo digra birkilurka,
brauðhnífinn og „skammbyssurnar.“
„Skárra er það nú myrkrið,“ hvíslaði Dísa. „Þið hefðuð
heldur átt að fara að degi til.“
„Ja, við hefðum þá komizt langt eða hitt þó heldur,“
sagði Birgir fyrirlitlega. „Svona! Af stað nú, Ámi! Það
er ekki eftir neinu að bíða.“
„Vertu sæl, Dísa,“ sagði Ámi með grátstafinn 1 kverk-
unum.
„Vertu sæll,“ snökti Dísa. „Er ykkur alvara, strákar?“
bætti hún við. „Þið verðið kannske drepnir!“ vældi
Signý.
„Svona nú! Ætlið þið að vekja alla á bænum með
þessu bannsettu góli! Komdu nú, Árni!“
„Vertu sæl, Signý, og gleymdu mér nú ekki!“ Árni
gat varla slitið sig frá glugganum.
„Aldrei að eilífu,“ andvarpaði Signý. Tárin runnu í
stríðum straumum niður kinnarnar.
„Verið þið sælir,“ snökti Dísa. Svo gengu drengirnir
þvert yfir blómagarðinn Þeir flýttu sér ekkert- Við og
við litu þeir um öxl. Dísa og Signý stóðu við gluggann
og veifuðu þeim með stórri rekkjuvoð, þangað til þær
hnigu báðar niður á gólfið og grétu sáran.
„Hvað er þetta! Er kjarkurinn ekki meiri hjá ykkur,
telpur mínar! Þetta er þá nokkuð til þess að skæla af!“
Þær mku á fætur og þar var þá Diðrik frændi kom-
inn.
„Svona, farið þið nú í rúmið! Þið hafið þá ekki ætlað
til Ameríku?“
„Hef-hefir Rögnvaldur sagt þér það?“ spurði Dísa.
„Hann Rögnvaldur!“ sagði Diðrik skellihlæjandi. „Nei,
hann hefir fullvissað mig að minnsta kosti tíu sinnum
um það, að hann ætlaði ekki að segja mér frá því, að
Árni og Birgir hafa í hyggju að strjúka til Ameríku!“
Flóttamennimir tveir voru nú komnir að skógarjaðr-
inum. Því meir, sem þeir fjarlægðust bæinn, þeim mun
minni varð kjarkurinn. Þeir héldu dauðahaldi um birki-
lurkana
„Ég vildi, að það væri tunglskin,“ sagði Birgir. „Þetta
njyrkur er svo leiðinlegt.“
„Já, það segi ég með þér,“ sagði Árni í hálfum hljóð-
um. „En hvað það er dimmt í skóginum!“
„Ertu hræddur?“
„Hræddur? Nei! Við hvað ætti ég svo sem að vera
hræddur? En mér þykir þetta bara dálítið leiðinlegt
vegna hennar mömmu!“
„Já, hvað skyldu þau segja heima?“
„Frændi hringir auðvitað strax til þeirra.“
„Pabbi verður öskuvondur “
„Það er nú víst, en mamma tekur þetta ábyggilega
nærri sér, heldurðu það ekki?“
„Jú. Bara að við værum bráðum komnir gegnum.
skóginn.“
„Við verður að hraða okkur,“ sagði Birgir. Þeir
hertu á sér, en þegar lengra dró fóru þeir að hægja
ferðina og hika í hverju spori.
„Uss! Heyrðirðu ekkert?“ — Báðir staðnæmdust og
hlustuðu.
„Þetta var fugl,“ sagði Birgir. „Komdu, við verðum
að halda áfram!“
Þeir gengu .nokkurn spöl.
„Það er einhver á undan okkur. Sérðu það ekki?“
hvíslaði Árni.
„Það er maður! Sjáðu, hvað hann slagar.“
„Hann er fullur og er með staf í hendinni. Eigum við
að hætta okkur fram hjá honum?“
„Ég — ég veit ekki “
„Þekkirðu hann?“
Áburdarmjöl Syrir tún
og garða
Höfnm ágætls fiskimjjöl til áburðar fyrir tún
og garða.
FISKIMJ0L H. F.
Hafnarstræti 10. Sími 3304.