Tíminn - 15.02.1946, Page 2

2
TÍMllVN, föstndagmn 15. febr. 1946
26. blað
Föstudayur 15. febr.
Matvælaskorturinn
erlendis og íslenzki
fiskurinn
Næstum hvaðanæva úr heim-
inum berast fregnir um mikinn
matvælaskort og strangari mat-
vælaskömmtun. Hjá fjölmörg-
um þjóðum er raunverulega
ríkjandi hungursneyð, en aðrar
þjóðir herða að sér sultarólina
til að geta veitt hinum aukna
aðstoð.
Þegar litið er á þessa stað-
reynd, hlýtur það að vekja meira
en litla furðu, að mjög erfiðlega
horfir um sölu á islenzka fisk-
inum og jafnvel útlit fyrir, að
ekki takist að selja nema nokk-
urn hluta íramleiðslunnar.
íslenzki fiskurinn er þó vissu-
lega góð og eftirsótt vara og
ætti því að geta átt nokkurn
veginn öruggan markað, þótt
allsnægtir væru í heiminum.
Þeim mun undarlegra er það, að
hann skuli ekki ganga út, þegar
flestallar þjóðir heimsins svelta,
Helzta skýringin á þessu kyn-
lega fyrirbrigði er hið óskiljan-
lega tómlæti, sem ríkisstjórnin
hefir sýnt í því að útvega mark-
aði fyrir fisMnn. Lengi vel
héldu stjórn^rblöðin því fram,
að hægt væri að selja mesta eða
alla framleiðsluna í Póllandi,
Tékkóslóvakíu og öðrum löndum
Mið- og Austur-Evrópu. Einkum
var þó Þjóðviljinn fylginn sér
í þessum málflutningi. Þessu
virðist stjórnarliðið — eða a. m.
k. stór hluti þess — hafa trúað
og því flotið áfram í fullkomnu
andvaraleysi. Fyrst nú upp úr
áramótunum var tengdasonur
forsætisráðherrans sæmdur
sendiherratitli í Póllandi og
sendinefnd gerð út þangað og
til Tékkóslóvakíu. Af sendinefnd
þessari mun það helzt hafa
frétzt, að engin von sé um fisk-
sölu til Tékkóslóvakíu að sinni
og lítil von um fisksölu tilPól-
lands. Vegna allrar aðstöðu
munu þessar þjóðir eiga erfitt
með að hagnýta sér fiskinn, þótt
þær gjarnan vildu fá hann,
enda mátti það strax vera fyrir-
sjáanlegt.
Svo sterk virðist trú stjórnar-
innar á óbrigðula fiskmarkaði í
Mið- og Austur-Evrópu samt
hafa verið, að öll önnur úrræði
hafa verið vanrækt til skamms
tíma. Þannig var ekkert reynt
af hálfu stjórnarvaldanna til að
selja fisk til Hollands, Belgíu
eða Frakklands og mun þó
stjórnin hafa fengið þá vitn-
eskju strax á síðastl. hausti, að
að Frakkar væru fúsir til að
kaupa frystan fisk og vildu
gjarnan semja við íslenzk
stjórnarvöld um þau mál. Allar
líkur bentu líka til þess, að auð-
veldast yrði að selja fisk til
þeirra Evrópulanda, sem hægt
er að hafa við greiðar sjósam-
göngur og lengst eru komin í
hraðfrystiiðnaðinum. En fyrir
þessu lokaði stjórnin augunum
vegna ofsjóna á fiskmörkuðum
í Austur-Evrópu, sem a. m. k.
einn stjórnarflokkurinn var
haldinn af, og vegna venjulegs
aðgerðarleysis og amlóðaháttar,
sem einkennt hefir utanríkis-
þjónustuna undir forustu núv.
utanríkismálaráðherra.
Á sama hátt var það vitanlega
vanrækt af hálfu stjórnarvald-
anna að greiða nokkuð fyrir
fisksölu til Bandaríkjanna, enda
þótt miklar líkur bendi til, að
Frystihús og geymslu-
stöðvar til almenningsnota
i.
Hugur allra stefnir aö far-
sælla og betra lífi. Hið mann-
lega sarpfélag er skipulagskerfi,
sem á að létta þessa baráttu.
Og þött þjóðunum sækist mis-
jafnlega að markinu, vísar þó
yfirleitt stöðugt fram.
Við íslendingar erum ekki
undantekning meðal þjóðanna 1
þessu efni. En framfarabarátta
okkar hófst seint, og þjóðin var
fyrst í stað átakalin eftir langa
og mikla niðurlægingu. Síðustu
áratugi höfum við samt áorkað
svo miklu um bætt lífsskilyrði,
að ekki munu þær þjóðir marg-
ar, sem jafn miklu hafa afkast-
að á svo skömmum tíma. En
eigi að síður er mikið ógert —
óumræðilega mikiö og fjölþætt
umbótastarí óunnið. Hér má
ekkert hlé verða á — engin kyrr-
staða koma til sögu.
II.
Einn þáttur þessa umþóta-
starfs, sem bíður úrlausnar, er
bætt aðstaða á heimilunum í
landinu — aukin fegurð þeirra,
aukin heimilisþægindi og ný og
betri vinnutæki við heimilis-
störfin. Að þessu hefir áður ver-
ið vikið í Timanum og verður
ef til vill gert betur síðar.
Stærsta átakið í þessum efnum
fyrir þjóðarheildina verður
lausn raforkumálanna. Þegar
nóg rafmagn verður tiltækt á
öllum heimilum landsins, hefir
verið stigið stærsta sporið í
þessa átt.
í þessari grein verður þó ekki
frekar rætt um raforkumálin,
heldur lítillega drepið á eitt
nauðsynjamál, sem snertir
Reykvíkinga sérstaklega —
einkum þó húsmæður og heim-
ilisfeður. Það er almennings
geymslustöð fyrir matvæli —
kjöt, grænmeti og fleira. Það er
stofnun, sem brýn nauðsyn er
á.
Gai'ðrækt bæjarbúa er nú
orðin býsna mikil, og myndi þó
áreiðanlega aukast til muna, ef
betur væri að mönnum búið í
því efni. Þarf ekki að rökstyðja
það, Eins og nú horfir er geymsla
garðávaxta miklum vandkvæð-
um bundin, þar eð hver og einn
þar sé að finna einn álitlegasta
markaðinn fyrir islenzka fisk-
inn í framtíðinni. Þá var það
vitanlega einnig vanrækt að
reyna að kynna sér í tíma fyr-
irætlanir Breta varðandi fisk-
sölu íslendinga þar í landi, en
sú vitneskja hefði átt að leiða
til aukinnar markaðsöílunar í
öðrum löndum.
Vegna þessa seinlætis og
vanrækslu stjórnarliðsins,' sem
stafar jöfnum höndum af Aust-
ur-Evróputrú og ódugnaði, er
nú svo komið, að erfiðlega horf-
ir um sölu ísienzka fisksins á
sama tíma og flestar þjóðir
heims svelta. Þannig hefir rík-
isstjórnin, sem lofaði hátíðlegar
en nokkur önnur ríkisstjórn fyrr
og síðar, að útvega þjóðinni
nýja markaði, efnt það loforð
sitt. Til viðbótar sívaxandi dýr-
tíð af völdum hennar, er stöðugt
þrengir kost útgerðarinnar
meira og meira, hefir hún beitt
hinu fullkomnasta hirðuleysi og
vanrækslu í markaðsmálunum.
Ætli að útgerðarmenn og sjó-
menn fari nú ekki að geta dæmt
um það, hvort þessi stjórn er
slíkur vinur þeirra og velunnari
og hún hefir látizt vera?
verður sjálfur að ráða fram úr
því máli, oft með ærnum til-
kostriaði og miklum afföllum,
og ræktun margs háttar græn-
metis tilgangslaus vegna
geymsluerfiðleika.
Hvað kjöt snertir er það aö
segja, að allt nýtt kjöt verður
almenningur að kaupa- eftir
hendinni, smábita í senn með
mestu álagningu, sem lögleyfð
er. Fólk getur alls ekki geymt
nýtt kjöt óskemmt, og þv’í er
loku fyrir það skotið, að það geti
birgt sig upp að haustinu með
kjöt, sem það getur sjálft valið
eftir gæðum, og þó vei’ður ó-
dýraiú en misjafnt kjöt í smá-
kaupum.
Á þessu ófremdai’ástandi
verður ekki ráðin bót á annan
hátt en þann, að Reykjavíkur-
bær láti reisa almennings-
stöðvar á hentugum stöðum í
bænum, og leigi við sanngjörnu
verði geymsluhólf, sem fólk hafi
sjálft lykla og aðgang að og
geti bætt í og sótt í, þegar
því líkar. Þessar stöðvar yrðu
að vera tvenns konar: Annars
vegar frystihús, þar sem fólk
gæti geymt kjöt og grænmeti,
er fryst væri samkvæmt nýjustu
aðferðum, er þykja gefast mjög
vel — hins vegar geymslustöð
fyrir kartöflur og allan garð-
mat, sem ekki þolir frystingu
eða geymist betur á annan hátt,
búin þeim loftræstingartækjum
og hitastillum, sem nauðsyn ber
til. *
Úr þessum geymsluhólfum
gætu rnenn svo flutt heim til
sín, eftir því sem þeim værí
hentugt. Þegar ísskápar verða
komnir á flest heimili, sem
einnig ber að stefna að með
greiðum innflutningi, gætu þeir
svo tekið við heima fyrir til
stuttrar geymslu frá degi til
dags.
Það er áreiðanlegt, að þetta
fyrirkomulag myndi ekki aðeins
verða til aukinna þæginda. Það
myndi einnig stuðla að auk-
inni ræktun, þar sem geymslu-
erfiðleikunum væri rutt úr
vegi, einkum margs konar græn-
metis, sem nú er mjög lítið um,
og þannig bæta til muna matar-
æði fólks og stuðla að batnandi
heilsufari í bænum. Með þeim
aðferðum og tækjum, sem nú er
farið að nota víða erlendis við
geymslu garðávaxta og græn-
metis, ætti að vera hægt að
koma algerlega í veg fyrir
skemmdir, sem nú skei'ða upp-
skeruna oft stórlega fyrir mönn-
um.
Þetta er því fyrir margra hluta
sakir mál, sem vert er og skylt
að taka til skjótrar athugunar
og hrinda fram svo fljótt sem
unnt er.
III.
Almennings-frystihús og
geymslustöðvar af þessu tagi eru
víða í borgum erlendis. Þar hef-
ir þetta skipulag hvarvetna þótt
hagkvæmt og fleiri og fleiri
taka það upp.
Það er ekki heldur með öllu
óreynt hér á landi. Það mun
hafa verið í fyrra, sem Kaup-
félag Eyfirðinga kom upp frysti-
húsi á Akureyri með um 700
frystihólfum, sem síðan eru
leigð almenningi með hag-
kvæmum kjörum. Hefir hver og
einn aðgang að sinu frystihólfi
og getur notað það eins og hon-
um sýnist.
Hér í Reykjavík er þó slíkrar
framkvæmdar enn brýnni þörf,
eins og gefur að skilja í svo
stórum bæ sem höfuðstaðurinn
er. Ef Reykjavíkurbær ætlar að
ganga til verks af ekki minni
myndarskap en Kaupfélag Ey-
fii’ðinga geröi hjá sér, er hér
ærið verkefni fyrir hendi.
Áf engismálaf undur
í Borgarnesi
Sunnudaginn 3. þ. m. var
haldinn almennur fundur i
Borgarnesi til þess að ræða á-
fengismálin. Hafði ýmsum fé-
lögum í nærliggjandi sveitum
verið boðin þátttaka í fundin-
um. Undirbúning og fram-
kvæmdir annaöist stúkan Borg,
en æðstitemplar hennar er nú
Halldór Hallgrímsson klæðskeri.
Frá umdæmisstúku Suður-
lands mættu á fundinum Viggó
Natanaelsson kennari, sem
sýndi kvikmyndina: „íslending-
ar á sléttunum í Kanada“, og
Pétur Sigurðsson, .sem flutti
framsöguerindið. Umræður urðu
miklar á fundinum, tóku marg-
ir til máls og voru ræður allar
jákvæðar. Fundurinn var fjöl-
sóttur og stóð 3—4 klukkustund-
ir. Eftirfarandi tiliögur voru
samþykktar einróma:
„Almennur fundur haldinn í
Borgai'nesi sunnudaginn 3. fe-
brúar 1945, til þess að ræða á-
fengismálin, lítur svo á, að á-
fengisneyzla landsmanna sé orð-
in slíkt þjóðarböl, aö ekki verði
við unað. Fundurinn skorar því
á ríkisstjórnina að láta lögin um
héraðabönn koma til fram-
kvæmda nú þegar.“
v
„Þá skorar fundurinn á öll
þau félög í landinu, sem sér-
staklega vinna að eflingu menn-
ingar og góðra siða, og aðra
fræðslukrafta og uppalara þjóð-
arinnar, að fylkja sér sem fast-
ast um bindindismálið og stefna
markvíst að lokasigri.“
Á fundinum mættu hátt á
annað hundrað manns. Fund-
arstjóri var Gísli Magnússon,
Borgarnesi, og fundarritari Sól-
mundur Sigurðsson, Borgar-
nesi.
Raddir nágrarman.n.a
í forustugrein Alþýðublaðsins 12. þ.
m. er rætt um kosningarnar í Rúss-
landi, er fóru fram síðastl. sunnudag.
Þar segir m. a.:
„Um þessar mundir á heimurinn
nú kost á því að sjá nokkru nánar,
hvers konar lýðræði þetta er, sem
syo mjög er rómað af kommúnist-
um. Það hafa nefnilega farið fram
kosningar austur á Rússlandi til
hins svokallaða æðsta ráðs, og
svara þær að forminu til til al-
mennra þingkosninga í löndum
Vestur- og Norður-Evrópu.
Ekki vantar, að hafður hafi ver-
ið uppi kosningaáróður í sambandi
við þessa athöfn austur í hinu víð-
lenda stórveldi; en verið hefir hann
með nokkuð einkennilegum hætti;
því að ekki hefir verið leyft að hafa
nema einn lista í kjöri á hverjum
stað, lista kommúnistaflokksins,
þ. e. stjórnarflokksins, enda allir
aðrir flokkar bannaðir í landinu, að
viðlögðu ævilöngu fangelsi, Síberíu-
vist eða bráðum dauða. Eiga kjós-
endurnir í þessu „austræna lýðræði"
því ekki um annað að velja en að
sitja á heima á kjördegi eða íara
á kjörstað til að segja annað hvort
já eða nei við hinum eina lista,
sem upp á er boðið; og með því, að
fæstum þykir tryggilegt íyrir sig
eða sína, að sitja heima og aug-
lýsa þar meö andúð sína á slíku
stjórnarfari og á þeim flokki, sem
með völdin fer, telja flestir þann
kost vænstan að fara á kjörstað;
og með því, að þeir treysta því
einnig varlega, að kosningarnar séu
raunverulega leynilegar, þar sem
einn flokkur er öllu ráðandi og
leynilögregla stjórnarinnar með
nefið niðri í öllu, fer flestum svo,
að þeir telja ráðlegast að segja já
við hinum eina leyfða lista, hversu
mikla löngun, sem þeir hafa til að
nei við honum eða sitja heima til
að sýna andúð sína á slíkum
sknpaleik!‘,‘
Kosningaúrslitin í Rússlandi urðu
líka í samræmi við þessa lýsingu.
99.5% greiddu atkvæði og allir sögðu
já!
*
í grein Ólafs B. Björnssonar um
sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, sem
birtist í Mbl. 12. þ. m., segir svo:
„Hraöfrystihúsaeigendur telja það
mikið heillaspor, er þeir stigu við
stofnun sölumiðstöðvarinnar. í
þessari stofnun eru allir jafnir.
Þannig hefir stærsta frystihúsið
sem hið minnsta jafnmikinn at-
kvæöisrétt. Aðeins eitt atkvæöi
hvert, án tillits til framleiðslugetu.
Þetta hefir gefizt vel, og hingað til
algerlega án áreksturs."
Það er ósennillegt, að sölumiðstöð-
inni hefði vegnað jafn vel, ef henni
hefði verið valið hlutafélagsformið í
stað hins jafna atkvæðisréttar. Þá láta
„hinir stóru“ jafnan kenna á valdi
sínu. Er vissulega kominn timi til að
athuga, hvort ekki sé rétt að afnema
hið þroskalausa og ólýðræðislega
hlutafélagsform með öllu og byggja
eingöngu á þeim grundvelli samvinn-
unnar, að atkvæðisrétturinn sé jafn og
bundinn við menn, en ekki peninga.
Þjóðviljinn ræöir 14. þ. m. um vænt-
anlegar þingkosningar og segir svo:
„Bæjarstjórnarkosningarnar voru
þýðingarmiklar, en í vor fara fram
þýðingarmeiri kosningar, það eru
Alþingiskosningarnar. Með þeim
kosningum verður ákveðið, hvort
löggjafarvaldinu verður beitt til
þess að hindra hvers konar brask
og okur á næstu 4 árum, eðaTivort
haldið verður áfram sem nú horf-
ið, að bröskurunum verði gefinn
laus taumur. Eins og Alþingi er nú
skipað, verður haldið áfram á þeirri
braut, sem gengin er, og íhaldið
mun berjast hart fyrir hagsmun-
um braskaranna, og það mun skýra
þá baráttu fögrum nöfnum og bar-
áttuna gegn þeim mun það skýra
ljótum nöfnum. En allt veltur á að
allur almenningur skilji hvað um
er barizt og gera sér ijóst að aðeins
stóraukin áhrif sósíalista á þingi
geta létt skatti okraranna af þjóð-
inni.“
En eru þaö ekki einmitt sósíalist-
arnir svokölluðu (þ. e. flokksbræður
Þjóðviljans), sem halda nú verndar-
hendi yfir heildsölunum og reyna að
fela þá starfsemi sína undir nafninu
nýsköpun, jafnhliða og þeir kalla bar-
áttuna gegn heildsölunum og fjár-
málaspillingunni afturhald og hrUn-
stefnu? „Allt veltur því á, að almenn-
ingum skilji“ þetta og láti því hvorki
glepjast af íhaldinu eða sósíalistunum,
hversu lævíslegum áróðri og aðferðum.
sem þeir beita. /
Fréttir frá í. S. í.
Eiiis og getið hefii' verið um
í fréttum Í.S.Í. hefir íslending-
um verið boðið að senda fim-
leikaflokk kvenna til Gauta-
borgar í byrjun aprílmánaðar
næstk., þar sem hinar Noi’ður-
landaþjóðirnar mætast.
Hafði Í.S.Í. ákveðið að sam-
keppni skyldi háð, ef fleiri en
einn flokkur óskaði eftir að fara.
Tveir flokkar gáfu sig fram til
fararinnar. Í.S.Í. ákvað því að
fara skyldi fram samkeppni í
byrjun febrúar, en þar sem ann-
ar flokkurinn dró sig til baka,
hefir Í.S.Í.' ákveðið að kvenn-
flokkur Glímufél. Ármanns verði
valihn til fararinnar.
Hingað , til lands er væntan-
legur, að sumri komandi, fim-
leikafl. karla og kvenna frá-
Danmörku, sem verða undir
stjórn Erik Flensted Jensen.
Jensen hyggst að fara með þessa
flokka í heimsferðalag, og verð-
ur einn viðkomustaðurinn hér,
og er verið að undirbúa mót-
töku flokksins hér.
Nýir ævifélagar hafa gerzt:
Friðrik Hjartar skólastjóri á
Akranesi, Jón Tómasson skip-
stjóri, Reykjavík, og Arent
Claessen aðalræðismaður, Rvk.
Ævifélagar Í.S.Í. eru nú 305.
Haltdór Kristjánsson:
Sól tér sortna
(NIÐURLAG)
Enga hnergö hefi ég til þess,
að fara að verja málstað þeirra
er nefndu sig lögskilnaðarmenn,
og munu þeir flestir sjá það nú,
að svo fór bezt sem fór. En ekki
munu þeim hafa gengið verri
hvatir til sinnar afstöðu en okk-
ur hinum. Og ef fleskið, sem
skáldið talar um, á eitthvað að
benda til danskra áhrifa og við-
horfa og dansks þjónustuvilja,
þá mætti segja, að þessi bók Jó-
hannesar væri ort í rússnesku
vodkaölæði og er sú gýgur illa
sett, sem sagt hefir:
Annað hvort dey ég
ellegar heimta
íslenzJca menn.
Hún lifir ekki lengi við slíkan
aðbúnað.
Öreigaminning er athyglisvert
kvæði. Þar er minnst þeirra
liðnu daga, er duftsins smáðu
synir ristu djúpsins myrkur sem
rauðir vígabrandar á réttlínunni
sinni og augu þeirra brunnu af
ofstækinu mikla að endurleysa
heiminn, — og aldrei spurt um
borgun. En þessi barnaskapur
þekkist ekki lengur. Nú er
makkað viö Ölaf Thors og fleiri.
Skal burgeisinn þá ryðjá
oss braut að fullum völdum
á bræðralagsins grunni?
— Nei, mætti ég þá biöja
um minna af veizluhöldum,
en meira af byltingunni.
Þannig fór þá hinum .einlæga
og hjartahreina trúmanni.
Jóhannes úr Kötlum skrifaði
einu sinni sinni stóra skáldsögu.
Hún er lítið lesin og mun svo
jafnan verða. En hún á þó fram-
tíð, því að hún er skýring á and-
legri sögu höfundarins. Hann
var þar að hefnast á skoðunum
æskuára sinna. Því lét hann
söguhetjuna undrast það, að all-
ir þeir, sem lifa,ð höfðu og mót-
azt í blessaðri sveitinni skyldu
ekki vera fullkomnir og galla-
lausir englar. Þannig reyndi
skáldið að skopast að sjálfu sér.
Uppeldisskilyrðin og menn-
ingaráhrifin geta verið mikil og
góð, þó að þau skili mönnum
ekki gallalausum frá sér. Ein-
hverntíma mun verða skopast
að kommúnismanum rússneska
á sama hátt og skáldið skopaðist
þarna á sveitarómantíkinni.
Hitt kemur síðar í ljós, hvort Jó-
hannes úr Kötlum flytur það
skop sjálfur eða hvort það verða
börn hans.
Þessi bók Jóhannesar, Sól tér
sortna, ber einkenni mótaðs
góðskálds, þó að þar séu nokkr-
ar rímleysur, og skyldi -Jóhann-
es ekki halda, að hann verði and-
ríkari, þótt hann yrki með leir-
burðarformi. Þó er bókin ef til
vill merkilegust vegna þess, að
hún mun jafnan gefa innsýn í
sálarlíf þeirra manna á Íslandi,
sem á þessum tímum kasta frá
sér sjálfstæði sínu og lúta í auð-
mjúkri þjónustu og tilbeiðslu
rússnesku stefnunni. Bók-
menntafræðingar og sögumenn
munu jafnan hafa glögg dæmi
að sækja til þessarar bókar.