Tíminn - 20.02.1946, Side 2

2
TlMINN, miðvikudaglim 30. febr. 1946
39. blað
ItHðv.dayur 20. febr.
Dollaraeyðslan
Vonir þjó'öarinnar um stór-
felldar framfarir á næstu árum
hafa ekki sízt veriö tengdar
hinni miklu gjaldeyriseign, er
safnazt hefir erlendis á stríðsár-
unum. Gjaldeyrisskortur hefir
oft og tíðum staðið framförum
þjóðarinnar fyrir þrifum, en
menn vonuðust til, að hér væri
fenginn dx-júgur varasjóður, sem
hægt væri að nota til kaupa á
framleiðslutækjum og létta fyr-
ir öðrum umbótum, þótt árlegur
viðskiptajöfnuður yrði ekki öllu
hagstæðari en hann hefir oft
áður verið.
Sérstaklega gerðu menn sér
bjartar vonir um dollarainn-
eignina í þessu sambandi, því
að þar var um þann gjaldeyri
að ræða, sem auðveldast var að
fá fyrir ýms framleiðslutæki,
bæði vestan hafs og víðar.
Þessar vonir manna eru nú
að miklu leyti hrundar til
grunna. Óstjórn stjórnarsam-
bræðslunnar í viðskiptamálun-
um hefir orðið þess valdandi, að
nær helmingur dollarainneign-
arinnar hefir eyðst á síðastl. ári
eða 130 milj. kr. af 293 milj. kr.
Ber þess að gæta, að hér eru enn
ekki öll kurl til grafar komin,
þar sem allmörg dollaraleyfi, er
veitt voru á síðastl. ári, munu
ekki hafa vei’ið komin fram um
áramótin.
Af þessari mikiu dollaraeyðslu
hefir aðeins lítill hluti farið til
kaupa á vélum eða öðrum fram-
leiðslutækjum. Áreiðanlega
miklu stærri upphæð hefirverið
eytt til kaupa fyrir ýmsan mið-
ur þarfan varning, eins og búð-
argluggarnir i Reykjavík bera
ljóst merki um. Ferðakostnaður
striðsgróðamannanna, ér farið
hafa vístur um haf, kostnaður-
inn við „útibú“ heildsalanna þar
og önnur slík fjársóun mun líka
vera ríflegur hluti af dollara-
eyðslunni á síðastl. ári.
Þessi óstjórn á gjaldeyrismál-
unum á síðastliðnu ári hefir
gert það að verkum, að nú mun
ekki önnur dollarainnstæða eft-
ir en sú, sem hefir verið færð á
nýbyggingarsjóð og eingöngu
hefir verið ætluð til kaupa á
framleiðslutækjum. Sú upphæð
var þó upphaflega of lág, enda
lögðu Framsóknarmenn til, þeg-
ar þessi lagaákvæði voru sett, að
460—480 milj. kr. væru færðar á
nýbyggingarsjóð í stað 300 millj.
kr., eins og stjórnarflokkarnir
ákváðu. Ef þessi tiIJaga Fram-
sóknarflokksins hefði verið sam-
þykkt, hefði vitanlega hlutfalls-
lega meira af dollarainneigninni
verið lagt i nýbyggingarsjóð en
gert var.
Framsóknarmenn lögðu jafn-
framt áherzlu á, þegar þessi
lagaákvæði voru sett, að gæta
yrði sparnaðar í sambandi við
aðra gjaldeyriseyðslu þjóðarinn-
ar, því að annars yrðu fyrirmæl-
in um nýbyggingarsjóð orðin
ein. Þessi aðvörun hefir vissu-
lega ekki verið gerð að tilefnis-
lausu, eins og reynslan sýnir nú
bezt. Eftir rúmlega eins árs
gjaldeyrisstjórn heildsala-
þjónsins Péturs Magnússonar er
nú svo komið, að annað hvort
verður að fara að ganga á doll-
arainneign nýbyggingarsjóðs til
neyzluvörukaupa ellegar spara
verður innkaup á ýmsum nauð-
synjavörum meira en nokkuru
sinríi fyrr.
Þessi afleiðing af gjaldeyris-
stjórninni á síðastl. ári sannar
tvennt. Hún sannar í fyrsta lagi,
Gunnar Grímsson, kaupfélagsstjóri:
Leifar nazismans
Héraðslæknirinn á Blönduósi
skrifar í Morgunblaðið 16. jan-
úar grein, er hann nefnir Skaga-
strandarbréf. Fæstir, er til
þekkja, munu telja greixxarstúf
þennan svaraverðan, en með til-
liti til þeirra, er eigi vita deili á
málum þessum, þykir mér rétt
að gera nokkrar athugasemdir
við pistil þennan.
Héraðslæknirinn byrjar á því
að skýra frá för nýbyggingar-
ráðs hingað til Skagastrandar
á síðastliðnu vori og tómlæti og
háði Framsóknarmanna snert-
andi þá för, og í framhaldi af
því lýsir hann þeim byggingar-
framkvæmdum, sem unnið hefir
verið að hér á Skagaströnd síð-
astliðið sumar.
Viðvíkjandi komu nýbygg-
ingaráðs hingað til Skaga-
strandar skal það sagt, að mér
er ekki annað kunnugt en Skag-
strendingar, hvar í flokki sem
þeir standa, hafi tekið ráðinu
með fullum velvilja og ósk um,
að för þessi gæti orðið til þess
að opna augu fleiri áhrifamanna
fyrir möguleikum þessa staðar.
Án þess að ég hafi nokkra til-
hneigingu til að h'afa af nýbygg-
ingarráði þá sæmd af ný-
byggingarmálum, er því ber,
skal það þó leiðrétt, að verk-
smiðjubyggingu og framhaldi
hafnargerðar hafi verið hrund-
ið áleiðis fyrir atbeina nýbygg-
ingarráðs og að framkvæmdir
þessar hafi verið afleiðing af
för þess hingað. Hitt mun sönnu
nær, að för nýbyggingarráðs
hafi verið afleiðing af þeirri
ákvörðun, sem búið var að taka
um þessar framkvæmdir. áður
en nýbyggingarráð var skipað.
Svo sem kunnugt er, samþykkti
Alþingi lög 1942 snertandi aukn-
ingu á síldarverksmiðjum ríkis-
ins hér norðanlands og staðsetn-
ingu þeirra, þar á meðal um
síldarverksmiðju á Skagaströnd.
Samkvæmt bréfi síldarverk-
smiðjustjórnar til hafnarnefnd-
ar ÍJkagastrandar hafði verk-
smiðjustjórnin samþykkt bygg- '
ingu verksmiðju hér haustið
1944, og skrifar ráðuneytinu ósk
um samþykki þess til verksins
2./11. 1944, rúmum mánuði áð-
ur en nýbyggingarráð var skipað
(8./12.). Sama máli gegnir um
hafnargerðina. Á Alþingi 1944
var samþykkt breyting á hafn-
arlögum Skagastrandar, snert-
andi framlag ríkisins og ábyrgð-
arheimild þess. í framhaldi af
þessu ákvaö hafnarnefnd í sam-
ráði við vitamálastjóra og með
samþykki ráðuneytisins starfs-
áætlun fyrir sumarið 1945. Allt
að sú stjórn, sem þannig lætur
bruðla með gjaldeyrinn, sem
auðveldast er að kaupa fyrir
framleiðslutæki, hefir meira en
takmarkaðan áhuga fyrir ný-
sköpun og framþróun atvinnu-
veganna. Hún sannar í öðru lagi,
að það eru heildsalarnir, sem
mestu ráða um vinnubrögð þess-
arar stjórnar, því að þeim einum
til hags, en öllum öðrum til ó-
hags, hefir þessi takmarkalausa
dollaraeyðsla verið.
Þessara sannana verður þjóð-
in að minnast vel við kjörborð-
in næsta vor. Vill hún stuðla að
þvílíkri eyðslu áfram með því
að efla stuðningsflokka ríkis-
stjórnarinnar eða telur hún
hyggilegra að efla Framsóknar-
flokkinn, er vill fulla varfærni
í þessum efnum, svo að hægt sé
að tryggja framfarastarfsemi
þj óðarinnar nægan gj aldeyri ?
þetta var fulh’áðið og efni kom-
ið i pöntun, áður en nýbygging-
arráð var farið að hefja veruleg
störf.
Þótt frá þessu sé skýrt, skal
það játað, aö í mínum augum
skiptir þetta ekki miklu máli,
því að framkvæmdirnar eru að-
alatriðið. En þetta atriði sýnir
þó annaðhvort fáfræði læknis-
ins um þessi mál, er hann tek-
ur sér fyrir hendur að fræða
aðra um, eða það, sem líklegra
er, óheiöarlega meðferð heim-
ilda.
Þá sendir læknirinn hafnar-
nefnd Skagastrandar kveðju
sína og ber sig illa yfir því,
hversu óhræsis Framsóknar-
mennirnir séu ótrúlega lagnir
að troða sér inn í allar trún-
aðarstöður, svo vitafylgislausir
sem þeir þó séu, og hafi nú með-
al annars hafnarnefndina á
sínu valdi. Og þá er nú ekki á
góðu von. Að sjálfsögðu stóð
ekki á skemmdarverkum hjá
þessari hættulegu nefnd. Hún
grípur fram fyrir hendurnar á
sjálfum skaparanum og fyllir
mikinn hluta hafnarinnar með
grjóti í stað þess að dýpka hana,
og ver til þessa verks miklum
tíma og fjármunum.
Þetta er svo gömul lumma,
Páll Kolka, að ég er ekki grun-
laus um, að þér geti orðið ó-
glatt af henni.
Viðvíkjandi þessu vil ég segja
Páli Kolku þetta:
í fyrsta lagi, að allar hafnar-
framkvæmdir hér hafa að sjálf-
sögðu verið gerðar í nánu sam-
ráði við vitamálaskrifstofuna
og samkvæmt áætlun hennar.
í öðru lagi, að síldarverksmiðj -
an hefði ekki getað fengið nægi-
legt rými fyrir sína starfrækslu,
án þessarar uppfyllingar. í
þriðja lagi, að nú mun ákveðið,
fullgera umræddan garð á næsta
sumri og skapa við hann aðal-
löndunarstöðina fyrir síldar-
söltun hér. Það mun ástæðulaus
ótti hjá lækninum, að þeim fjár-
munum, sem varið vár og verð-
ur í innri hafnargarðinn, sé
kastað á glæ. Það er aðeins
fleipur ókunnugra manna, að
ekki sé þörf á skjólgarði, sem,
jafnframt notast sem bryggja,
til verndar bátum, þótt innan
hafnarinnar sé. Hvenær dýpkun
getur hafizt, er ekki á valdi
hafnarnefndar að ákveða — þar
stendur á nýsköpuninni að út-
vega nothæft skip eða. tæki. En
vonandi verður þess þó ekki
langt að bíða.
Þá skýrir læknirinn frá þeirri
ætlun nýbyggingarráðs, að
skipuleggja og undirbyggja hér
bæjarstæði fyrir um 5000 íbúa.
Ekki er nema gott eitt um
þessa hugmynd að segja. En
■með því, að mál þetta mun erín
aðeins á hugmyndastiginu og
ekki vitað, hvort það festir ræt-
ur í veruleikanum, tel ég ekki
tímabært að ræða það opinber-
lega. í framhaldi af þessum ný-
byggingarhugmyndum spinnur
læknirinn lopann um fjandskap
Framsóknarmanna hér í garð
þessara framkvæmda, bæði
þeirra, sem unnið er að, og
hinna, sem hugmyndir standa
til. Ekki reynir læknirinn þó
með einu einasta dæmi að sanna
mál sitt, enda getur hann það
ekki. Hér er aðeins um að ræða
órökstuddar getsakir í garð
þeirra manna, sem ekki játast
undir ákveðnar pólitískar trú-
arskoðanir. Ég vil fullyrða, að
Skagstrendingar, undantekn-
ingarlaust, hafi óskiptan áhuga
fýrir byggingu síldarverksmiðju
hér og auknum hafnarbótum og
öðrum þeim framkvæmdum,
sem skapa undirstöðu að heil-
brigðu athafnalífi hér.
Læknirinn talar um, að menn
hér reyni að tefja og hindra
þessar framkvæmdir, og virðist
beina þeim ummælum til Fram-
sóknarmanna. Meðan læknirinn
finnur ekki þeim orðum sínum
stað, munu ummæli hans, jafnt
meðal jábræðra sem andstæð-
inga, aðeins álitin sem máttlaus
rógur þess manns, sem ávallt sér
hlytina og mannlífið í kringum
sig gegnum gleraugu pólitískr-
ar þröngsýni.
Það þarf naumast að taka
það fram, að þessi herferð
Kolku á hendur vissum mönn-
um ^á Skagaströnd stóð að
sjálfsögðu í beinu sambandi við
hrepps- og sýslunefndarkosn-
ingar, er þá stóðu fyrir dyrum.
En herörin er ekki skorin upp
fyrr en hann hafði tryggt sinn
lilut á Blönduósi með samning-
um, meðal annars við Framsókn-
armenn þar, um að hann fái
óáreittur að halda sæti sínu
sem sýslunefndarmaður Blöndu-
óshrepps. Þegar þeim samning-
um er lokið, heldur hann til
Skagastrandar til fundarhalda
þar, lýsir Framsóknarmönnum
á fyrrgreindan hátt og finnst
þetta svo framúrskarandi karl-
mannlega að verki verið og með
þeim ágætum, að hann endur-
segir ræðuna í grein þessari.
Eftir að læknirinn er búinn
að samþykkja með sjálfum sér,
að Framsófknarmenn berjist
gegn framfaramálum hér, fyll-
ist hann eldmóði og hefur upp
áskoranir til Skagstrendinga
um að trúa þessum mönnum
ekki fyrir neinu opinberu starfi.
— „Fólkið verður að banna
(Framhald á 3. síðu).
Cíiaðanyi
Morgunblaðið segir satt.
í forustugi-ein Morgunblaðs-
ins á sunnudaginn var (17. þ.
m.) er rætt um stjórnarmynd-
unina haustið 1944 og segir m.
a. á þessa leið:
„Ríkisstjórnin og stuðningsflokkar
hennar töldu málefnasamninginn, sem
samkomulag náðist um svo þýðingar-
mikinn, að ekki væri forsvaranlegt að
láta stjórnarmyridunina stranda á dýr-
tiðarmálunum. En þetta varð til þess,
að Framsókn skarst úr leik. Hún neit-
aði allri samvinnu í rikisstjórn, ef
ekki yrði byrjað á því, að leysa dýrtíð-
armálin.**
Þessi frásögn Mbl. um 'afstöðu
Framsóknarfl. stingur nokkuð
í stúf við fyrri frásagnir blaös-
ins og Ólafs Thors, sem hljóð-
uðu á þá leið, að Framsókn-
ai'menn hafi verið alveg sam-
þykkir ákvæðum stjórnarsátt-
málans um kaupgjalds- og dýr-
tíðarmálin, en síðan skorizt úr
leik fullkomlega að ástæðulausu.
Fer vel á því að Mbl. skuli nú
loksins segja satt um afstöðu
Framsóknarflokksins, þ. e. að
flokkurinn taldi lausn dýrtíðar-
málsins verða að ganga fyrir
öllu og að frestur væri aðjeins
til ills eins. Vei'Öur að vænta
þess, að framhald geti orðið á
þessari auknu sannleiksást Mbl.
En hitt er svo eftir að sjá,
hvort sarna framför geti orðið
hjá Ólafi, sem ekki hefir verið
síður eljusamur við að segja
rangt frá þessari afstöðu Fram-
sóknarmanna.
Hvers vegna eru þeir þá reiðir?
Jón Pálmason segir í ísafold-
arpistlum sínum 6. þ. m.:
„Hermann Jónasson er alltaf
að tapa trausti og er í þann veg-
inn að eyðileggja Framsóknar-
flokkinn.“
En skyldu Jón og aðrir skrif-
finnar Sjálfstæðisflokksins vera
jafn reiðir Hermanni Jónas-
syni og skrif þeirra bera vott um,
ef þeir tryðu þessu sjálfir? Eða
ætla þeir kannske að telja
mönnum trú um, að þeir séu
svona reiðir Hermanni vegna
brennandi áhuga fyrir velferð
Framsóknarflokksins?
Ásgeir, Stefán og Emil.
Morgunblaðið hefir orðið eitt-
hvað miður sín vegna hinnar
stuttu 'greinargerðar Hermanns
Jónassonar um breytinguna á
útgáfu Tímans. Hefir það m. a.
birt forustugrein í þessu tilefni
og ákallar þar sérstaklega Stef-
án Jóhann, Ásgeir Ásgeirsson og
Emil Jónsson og biður þá að
duga nú vel stjórnarsamvinn-
unni, enda hafi Tíminn talað
illa urn þá! Ekki skal efast um
góðan vilja þessara þremenn-
inga, en hitt er ekki víst, að
þeir telji það heppilegar upplýs-
ingar um sig sem leiðtoga al-
þýðuflokks, að auðvald og aftur-
hald skuli telja sig geta alveg
sérstaklega vænzt hjálpar af
þeim.
Hver er Landsbankaklíkan?
Þjóðviljinn er alltaf öðru
hvoru að skamma hina svo-
nefndu Landsbankaklíku, er
hann telur versta afturhald
landsins. Til frekari skýringar
á því hver Landsbankaklíkan er
skal þetta tekið fram: Æðsti
maður bankans er Pétur Magn-
ússon fjármálaráðherra,- for-
maður bankaráðsins er Magnús
Jónsson prófessor og ásamt hon-
um mynda þeir Ólafur Thors og
Gunnar Viðar, xriágur Ólafs,
meirihluta bankaráðsins. Lands-
bankaklíkan er þannig með
öðrum orðum engir aðrir en ráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins og
nánustu fylgismenn þeirra í
Sj álfstæðisf lokknum.
KommúnLstar eru þannig,
samkvæmt eigin upplýsingum, í
stjórnarsamstarfi og nánu
bræðralagi við svartasta -aftur-
haldið í landinu. Hvernig finnst
mönnum það samrýmast kosn-
ingaioforðum þeirra urn óhvik-
ula baráttu gegn afturhaldinu
og kyrrstöðuöflunum í landinu?
(Framhald á 3. síðu).
Pétur Si}*'}*'rirss«ii:
Jón Jónsson frá Gautlöndum
5
Pétur Siggeirsson á Oddsstöðum, formaður Kaupfélags Norð-
ur-Þingeyinga, ritar hér um Jón frá Gautlöndum, sem andaðist
á síðastliðnu ári. Hafði hann allmörg ár verið elzti þálifandi kaup-
félagsstjóri landsins. Jón vann að stofnun K. N. Þ. 1893—94 og
var formaður þess og kaupfélagsstjóri um rúmlega 20 ára skeið.
Hann var einn þeirra áhugasömu, ungu manna, er á síðustu
áratugum 19. aldar gerðu samvinnuna að lífsstefnu sinni og
hugsjón og voru henni trúir alla ævi. Hann kom mikið við sögu
Sambands íslenzkra samvinnufélaga á fyrstu starfsárum þéss.
Síðastliðið sumar lézt að
Klifshaga í Axarfirði Jón Jóns-
son Gauti, fyrrverandi kaupfé-
lagsstjóri, á heimili dóttur sinn-
ar, Sólveigar.
Jón var fæddur að Gautlönd-
um 28. febrúar 1861, sonur Jóns
alþingismanns Sigurðssonar og
konu hans, Sólveigar Jónsdóttur.
Hann ólst upp á heimili foreldra
sinna við algenga sveitavinnu
og góðan bókakost, fór ungur í
Möðruvallaskóla, sem þá var ný-
stofnaður, og lauk þar fullnað-
arprófi. En alla ævi las hann
mikið, bæ'ð’i erlendar og innlend-
ar bækur, og var með fróðustu
og víðlesnustu mönnum sinnar
samtíðar. Jón var listelskur og
hrifnæmur hugsjónamaður og
fylgdist með öllum nýjungum
og stefnum, sem upp komu, en
athugaði kosti þeirra og galla
fordómalaust, því harðir dóm-
ar og lítt rökstuddir voru honum
fjarri skapi.
Hugstæðast var honum þó allt,
sem fjallaði um félagsmál og
samvinnu manna til bjartara og
betra lífs. En harðsnúinn bar-
dagamaður var hann eigi, því
að öll þjösnatök voru andstæð
kröfu hans til fágunar í fram-
komu manna. Hann trúði á mátt
samtaka og bróðurlegs samstarf.
Jón kvæntist Sigurveigu Sig-
uröardóttur frá Ærlækjarseli í
Axarfirði, ágætri konu og gáf-
aðri, er var honum lík um margt,
enda var sambúð þeirra hjóna
hin bezta. Þau hjón bjuggu
rausnarbúi á ýmsum stórbýlum
í Þingeyjarsýslu meir en manns-
aldur og var á orði góðsemi
hennar við alla fátæka og nauö-
leitarmenn. Síðustu árin dvaldi
Jón í Reykjavík á veturna á
heimili Sigurðar sonar síns, en
svo lengi hafði hann starfað með
fólkinu í dreifbýlinu, að þar undi
hann sér bezt, og þangað leitaði
hann að sumrinu og vann þá
jafnan nokkuð að heyskap á
heimili dóttur sinnar í Klifs-
haga. Hann var alla daga starf-
samur og undi ekki værð og
Jón Gauti í rœðustóli
iðjuleysi. Því var það, að hann
þóttist ekki hafa næg verkefni
síðustu árin, og lét það í ljósi
við vini sína, en þeir bentu hon-
um á, að starfsdagur hans væri
nú orðinn langur og nú ætti
hann að hafa rólega daga og
láta sér líða vel. Þá svaraði Jón:
„Mér líöur aldrei vel, nema ég
geti starfað."
Þó Jóni væru falin mörg trún-
aðarstörf, verður hans lengst
minnst sem eins hins traustasta
af forvígismönnum samvinnu-
stefnunnar í landinu, enda helg-
aði hann því málefni mestan
hluta -etarfsorku sinnar alla ævi.
Um 1890 var ástandið í verzlun-
armálum í vesturhluta Norður-
Þingeyjarsýslu þannig, að engin
föst verzlun var nær en á Húsa-
vík. Þó lausakaupmenn kæmu
til Kópaskers á sumrin, hrökk
ullarinnlegg manna ekki fyrir
miklum vetrarforða. Var því oft