Tíminn - 20.02.1946, Side 3

29. blað
3
BLAÐAMANNAFÉLAG ÍSLANDS
hélt aðalfund sinn um síðustu helgi.
Frá honum hefir áður verið sagt hér
og verður það ekki endurtekið hér.
Á hitt skal minnzt. sem ef til vill er
ekki á allra vitorði, að innan Blaða-
mannafélagsins ríkir hið bezta sam-
starf, og þar rísa aldrei pólitískir úfar
manna á milli. Blaðamannafélagið er
eitt af þeim fáu félögum í landinu, þar
sem aldrei er kosið til trúnaðarstarfa
eftir pólitískum línum eða flokksupp-
skriftum. Allar erjur stjórnmálarit-
stjóranna eru lokaðar utan dyra á
íundum þess, og svo ætti víðar að vera,
þar sem baráttumenn á sviði stjórn-
málanna eiga eða ættu að eiga sam-
starf.
mun betri grundvöllur er fenginn
fyrir greið og hagkvæm viðskipti. Og
áhrifamestu aðilarnir, er kynnt geta
ísland og íslenzku þjóðina erlendis,
eru vitaskuld blöðin, sem víða um
lönd eru einhverjar áhrifamestu
stofnanirnar í þjóðfélögunum. Þess
vegna er það hið mesta nytsemdar-
starf, sem Blaðamannafélagið getur
unnið með því að bjóða hingað er-
lendum blaðamönnum og fræða þá
um íslenzk málefni og sýna þeim það.
sem hér er helzt sjónarvert og líklegt
er til þess að stuðla að hagkvæmum
skiptum aimarra þjóða við íslendinga.
— Hið góða samstarf íslenzkra blaða-
manna gerir þeim kleift að leggjast á
eitt um þetta.
Á UNDANFÖRNUM ÁRUM hafa
þeir Skúli Skúlason, ritstjóri Fálkans,
Valtýr Stefánsson, ritstjóri Morgun-
blaðsins, og Jón Magnússon, frétta-
stjóri útvarpsins, verið formenn félags-
ins. Að þessu sinni var Hersteinn Páls-
son, ritstjóri Vísis, kosinn formaður
þess. Starfsemi félagsins er allmerk
og á vonandi fyrir sér að færast. stór-
lega í aukana. Síðustu árin hefir fé-
lagið safnað nokkrum sjóðum, og hef-
ir það notið þess velvilja og skilnings
mikils meirihluta þingmanna, að því
hefir um þriggja ár skeið verið veitt
dálítið fé úr ríkissjóði. Sjóði þess
á síðan að nota til þess að auka
menntun blaðamanna og styrkja þá
til kynnisferða, gagnlegs náms og
rannsókna, er miða að því að gera þá
víðsýnni og færari um að gegna því
mikilvæga starfi, er á þeim hvílir.
%
ANNAR ÞÁTTURINN í starfi fé-
lagsins er kynning lands og þjóðar
meðal erlendra blaðamanna. Hefir
þegar verið unnið gagnlegt starf á þeim
vettvangi og hyggst félagið að halda því
áfram, meðal annars með heimboðum
erlendra blaðamanna. En slíkt er vit-
anlega allfjárfrekt, en Blaðamanna-
félagið enn sem komið er ekki þess
megnugt að inna af hendi miklar fjár-
fúlgur, þótt félagsmenn leggi á sig all-
liátt árgjald. Hér þyrftu því einhverjir
aðilar að hlaupa undir baggann, svo
að Blaðamannafélagið geti látið meira
til sín taka á þessum vettvangi. Það
hefir hér hina beztu aðstöðu. íslend-
ingar eru flestum þjóðum fremur háðir
öðrum þjóðum og skiptunum við þær.
Því betri kynni, sem þær hafa af ís-
lendingum og málum þeirra, þeim
þröngt í búi margra svo til
vandræða horfði. Jafnvel þó
fólkið væri þjálfað í sparsemi
eftir eldskírn undangenginna
harðæra, undi það þó eigi á-
standinu eins og komið var, því
að áður hafði Gránufélagið haft
fasta verzlun á Raufarhöfn. Á
þessum árum bárust fréttir um
verzlunarsamtök bænda í suður-
sýslunni og að þeir kæmust að
mun betri verzlunarkjörum en
BÆJARBÚI SKRIFAR: „Það vævi
gaman að hafa spurnir af því, hvort
von sé á einhverri lagfæringu á stræt-
isvagnaöngþveitinu í bænum. Eða
hvort við eigum enn, að búa við það
sama eitt eða tvö ár til viðbótar.
Flestir vita, hvernig ástandið er —
þó get ég gjarnan rifjað það upp fyrir
fólki í stórum dráttum. Og lýsingin
væri þá þessi: Vagnarnir allt of fáir,
flestir allt of lágir undir loft, sæta-
skipunin í þeim langflestum fyrir neð-
an allar hellur — vagnarnir einnig
lélegir að öðru leyti og bilanir þvi
tíðar — ferðirnar allt of strjálar á
öllum höfuðleiðum, að minnsta - kosti
um það leyti dags, sem mest er að
gera, þrengsli þar af leiðandi óþolandi,
svo oft verður hvorki komizt út 'ié
inn — hvergi nokkurt skýli eða af-
drep á viðkomustöðum, nema þá sund
milli húsa, þegar bezt lætur. Þetta
er erfitt að sætta sig við öllu lengur —
og nú spyr ég: Er von á einhverjum
teljandi úrbótum? Þótt ég beri hér
einn fram þessa spurningu, þá er þetta
eigi að síður spurriing, sem þúsundum
manna leikur forvitni á að fá svarað
eins og efni standa til.“
UNDIR ÞESSA KRÖFU skal fús-
lega tekið. Fólk hefir lengi tekiö öllu
því herfilega ólagi, sem verið hefir á
rekstri strætisvagnanna, með furðu-
legri þolinmæði. Hefir það sjálf-
sagt hjálpað mest, að flestir strætis-
vagnastjóranna eru liprir menn, sem
reyna að gera sem bezt úr öllu. En
einhvern tíma fyllist samt mælirina.
Og héðan af er erfitt að afsaka það,
ef ekkert er gert til þess að koma'
betri skipan á þessi mál.
Grímur í Göröunum.
rætt var um þessi mál lengur
eða skemur, varð sú niðurstaða,
að á fundi í Núpasveit fólu
bændur Jóni að leita eftir því við
Louis Zöllner stórkaupmann í
Newcastle, þann sama og kaup-
félag Þingeyinga skipti við, að
hann sendi vörur til Kópaskers
á næsta sumri, vegna verzlunar-
samtaka bænda í norðursýsl-
unni. Var Jón þar með orðinn
formaður Kaupfélags Norður-
fáanleg voru hjá kaupmönnun-
um. Þótti þetta nýlunda mikil
og var margt um rætt. Kom svo,
að áhugamenn norður hér leit-
uðu til formanns Kaupfélags
Þingeyinga, Péturs á Gautlönd-
um, um að hann sendi vöruforða
til Kópaskers. Þeir Gautlanda-
feðgar höfðu verið meðal skel-
eggustu manna í verzlunarsam-
tökum bænda í suðursýslunni.
Eftir áeggjan Péturs varð það
að ráði, að i skammdeginu 1893
lagði Jón bróðir hans í ferð
norður um sveitir austan Jök-
ulsár til þess að athuga um
möguleika fyrir verzlunarsam-
tökum. Ferðaðist Jón um meðal
bænda vestan Öxarfjarðarheiðar
og ræddi við þá um málin. Mun
þar hafa þurft að „dirfa syfjaða
sveit,“ því að menn voru litt
æfðir í félagslegu samstarfi og
allhikandi að leggja út á nýjar
brautir. En yfirleitt gazt öllum
vel að framkomu Jóns og mál-
flutningi, og þá eigi síður því,
að hann reyndist hinn vaskasti
ferðamaður, en á það reyndi
mjög, því að ófærð var og bylja-
veður þann tíma, sem hann
ferðaðist um héraðið. Hvort sem
Þingeyinga og gegndi því starfi
síðan til 1916.
Seinni hluta vetrar var svo
unnið að því að efla samtökin
og safna vörupöntunum og vöru-
loforðum meðal félagsmanna.
Biðu menn svo vordaganna með
mikilli eftirvæntingu, og þá ekki
sízt hinn ungi kaupfélagsstióri.
í júnímánuði 1894 rann upp
sá stóri dagur i sögu Kaupfélags
Norður-Þingeyinga, að skip kom
með vörur beint frá útlöndum
til Kópaskers. Aðstaða til að
taka á móti vörunum var ekki
önnur en smáárabátar og sand-
ströndin, en nágrenni Kópa-
skers átti mörgum vöskum
mönnum á að sklpa og af-
greiðslan gekk langt um að-
stööu fram. Er vörurnar voru
komnar á land, komu deildar-
stjórarnir til sögunnar og skiptu
öllu samkvæmt fyrirframgerð-
um pöntunum félagsmanna.
Þegar svo reikningar voru at-
hugaðir, reyndist verðlagið mun
hagstæðara en áöur hafði
þekkzt hér um slóðir.
Að visu var hér mikil þegn-
skaparvinna unnin án endur-
gjalds, en ísinn var brotinn,
miðvikiidagiim 20. febr. 1946
HANS MARTIN:
SKIN OG SKÚRIR
mátt ekki reiðast mér, Lúsía — ég skal áreiðanlega koma með
lessar tólf flöskur .... en ég kem líklega nokkuð seint — ég á
margt ógert, og ég get ekki bætt á mig fleiri búðarferðum .... “
Enn verður alllöng þögn, svo heldur hann áfram: „Hefir þú boð-
ið van Meegen?“
„Já — þú varst búinn að margítreka það.“
„Já — það var gott. Og kemur hann þá?“
„Já — hann kvaðst mundu koma.“
„Jæja — mér þykír vænt um það.... En nú verð ég að snúa
mér aftur að vinnu minni .... Vertu sæl, Lúsía.“
Wijdeveld leggur heyrnartólið á sinn stað.... Nú verður hún
auðvitað sínauðandi allt kvöldið....
Hann ypptir öxlum, og nú verður honum aftur litið á rekstrar-
reikninginn.... aftur finnst honum eins og köld hönd kreppist
um hálsinn.... lamandi kvíði nístir hann í greip sinni. Hann
sprettur á fætur og sparkar stólnum frá sér, gengur hratt fram
að dyrunum. „Ungfrú Franse — segið bókaranum að koma inn
til mín með öll fylgiskjölin.“ _
Nú má hann ekki láta bugast — ekki láta undan áhyggjunum
— lönguninni til þess að fela sig úti í horni og gráta eins og von-
svikið barn — hreyfa hvorki hönd né fót — gefast upp, láta allt
fara sem fara vill.... En kvíðinn rénar ekki, hann finnur til
máttleysis í fótunum — hann fær vart risið undir þessu fargi
kjarkleysisins. .. . Það marrar í hurðarhjörunum. ... „Þetta er
bara ég, herra Wijdeveld.“
„Setjizt, Bosman — hvað eigum við til bragðs að taka?“
Bókarinn þegir, flettir fylgiskjölunum.
„Jæja — hvað leggið þér til?“
„Ég skal ekki segja, herra Wijdeveld."
„En þetta getur ekki gengið lengur — eitthvað hlýtur að vera
bogið við reksturinn.... Viðskipti blómgast, allt virðist í upp-
gangi — það er bara Wijdeveldsútgerðin, sem tapar — tapar svo
miklu, að við erum bráðum komnir á heljarþröm.“
„En skipin sigla líka hér um bil tóm, herra Wijdeveld. Lítið bara
á f armskýrslurnar. .. . Karel Wijdeveld, ferð til New-
castle með stykkjavöru — skipið siglir með hálfan farm — og
heim aftur hér um bil tómt, því að kolin, sem það átti að taka,
voru látin í annað skip — gegn minna flutningsgjaldi. Lúsía
— fer til Svíþjóðar og Eystrasaltshafna að sækja timburfarm —
sigldi aðeins með kjölfestu á útleið.“
„Já, ég veit þetta. ... en hvers vegna fáum við ekki vörur til
fiutnings, Bosman?“
„Æ, eigum við að fara að rekja það allt upp á nýtt?“ spyr gamli
bókarinn kvíðafullur. „Auðvitað af því að keppinautar okkar
bjóða lægri flutningsgjöld, betri meðferð varningsins og hag-
kvæmari skilyrði á allan hátt — af því að okkar gömlu viðskipta-
vinir eru smátt og smátt að hverfa frá okkur til van Meegen &
Co. Þeir þar geta ekki lengur annað öllu, sem hleðst að þeim —
þeir hafa meira að segja tekið á leigu stærsta skipið okkar,
Maríönnu — og það er eina skipið, sem eitthvað gefur af
sér — skipið, sem lfeigt hefir verið keppinautum okkar! Við getum
ekki séð fjörutíu þúsund smálesta skipi fyrir nægum farmi — en
þeir geta það. Og þeir græða á rekstrinum, enda þótt þeir borgi
okkur háa leigu.“
„Sameina skipafélögin?“ spyr hann — hann á bágt með að
segja þetta, það er eins og kökkur sitji fastur í hálsinum á hon-
um.
„Hvers vegna ættu þeir að vilja það? Hjá þeim leikur allt í
lyndi. Hvað getum við boðið þeim?“
„En hvað á þá til bragðs að taka, Bosman?“
„Herra Wijdeveld — yður má ekki mislíka það, sem ég segi —
ég ’á þó alla mína afkomu undir viðgangi þessa fyrirtækis....
Það er ekki um annað að velja en spyrna fótum við, bita sig
fastan. Við erum ekki nógu vakandi, við látum of lítið á okkur
bera, við höldum allt of fast í gamlar venjur. Það er skárra að
lækka farmgjöldin en fá ekki neinn farm. Og við verðum að flytja
— vera nær hinum eiginlega starfsvettvangi. Hingað kemur eng-
inn maður — í þessa gömlu byggingu. Við verðum að fylgjast
máttur samtakanna hafi sann-
að lífsgildi sitt.
Meðan Jón var kaupfélags-
stjóri fór hann oft utan til þess
að kaupa og selja vörur fyrir
félagið, og einnig annaðist hann
þá um skeið sölu á saltkjöti til
Norðurlanda íyrir Samband
kaupfélaganna og varð fyrstur
til þess.
Þótt Jón Gauti starfaði meira
en fimmtung aldar sem forstjóri
fyrirtækis, er annaðist mestan
hluta allra verzlunarviðskipta í
vesturhluta sýslunnar, var þó
alla tíð litið svo á, að eigi væri
fært að greiða fyrir starfið nema
sem aukastarf. Varð hann því
ávallt að reka búskap samhliða,
sem vitanlega var honum fjötur
um fót. f
Frá sjónarmiði nútímamanna,
er þetta blettur á hinum annars
skyggða skildi Kaupfélags Norð-
ur-Þingeyinga, en sjónarmið
breytast með breyttum tímum.
Þó eru það sígild sannindi, að
fórnfúsir foringjar göfga liðs-
menn sína. Jón var einn þeirra
manna, sem eigi gerði kröfu til
að alheimta daglaun að kvöldum
þegar hann vann þau störf, er
hann taldi horfa til almennings-
heilla. Nokkura viðurkenningu
og honum geðfellda hlaut hann
á 50 ára afmæli félagsins. Þá var
hann kjörinn heiðursfélagi þess
og mætti hvarvetna hlýhug og
þakklæti samkomunnar. Einnig
leit hann þá hin gróðursælu og
glæsilegu býli Öxarfjarðar á sól-
fögrum júnidögum og þá breyt-
ingu til hagsældar og menning-
ar, er þar hafði orðið síðustu 50
árin, og hann vissi, að litla
kaupfélagið, sem hann stofnaði
við erfið skilyrði, hafði öllu öðru
fremur átt þátt í breytingunni.
Jón var lítill vexti, en hvatleg-
ur, fríður sýnum og svo svip-
hreinn að af bar. Með honum
var gott að starfa. Hann var
sannur heiðursmaður með
sterka þrá til að vinna fyrir
mannbætandi mál. Sú þjóð, sem
á marga sonu slíka, getur verið
bjartsýn á framtíð sína, því að
þeir byggja á altari lífs og ljóss,
hvar sem leið þeirra liggur.
SAMVINNAN
er eitt af elztu og reyndustu tímaritum landsins. Hún
hefir nú starfað um áratugaskeið á vegum Islenzku
samvinnuhreyfingarinnar. Samvinnumenn, hjálpið til að
efla þennan trausta málsvara ykkar.
Samband ís I. samvinnufélaga
Leifar nazismans
(Framhald af 2. síðu)
peim aðgang að allri forustu í
opinberum málum......... Menn
með slíkan öfugugga-hátt skulu
útilokaðir frá öllum trúnaðar-
störfum í þágu nýsköpunarinn-
ar. Það er heldur ekki nema
maklegt, að þeir, sem sýna
gikkshátt og ólund gagnvart því
þjóðþrifastarfi, sem nú er verið
að vinna á Skagaströnd, verði
eftirleiðis látnir sitja á hakan-
um fyrir þeim, sem með fúsu
geði leggja hönd á plóginn, bæði
að því er snertir vinnu, báta-
kaup og íbúðir í þeim húsum,
sem reist verða með atbeina ný-
byggingarráðs......Fjandmenn
þessarar nýsköpunar eiga eng-
an tilverurétt á Skagaströnd“.
Þeir, sem kynnu að hafa verið
búnir að gleyma því, að hér tal-
ar hreinræktaður og berstrip-
aður nazisti, munu átta sig á
því, er þeir hafa lesið þessar
setningar.
Fyrst eru andstæðingar born-
ir ósönnum sakargiftum, að
hætti nazista, og út frá þeim
er svo dómurinn kveðinn upp:
Þeim skal ekki trúað fyrir
neinu starfi. Þeir skulu ekki fá
vinnu, ekki komast yfir báta,
ekki fá húsnæði. Þeir eiga eng-
an tilverurétt. Þeim skal út-
rýmt.
Manni verður ósjálfrátt á að
minnast þess, að undanfarin
sex ár hefir staðið yfir trylltari
og örvæntingarfyllri barátta en
áður hefir þekkzt, fyrir frelsi
einstaklinga og þjóða gegn
fyrirlitningunni á manninum
og fjandskap ;við grundvallar-
reglur lýðræðisins. Enda þótt
þeirri baráttu sé nú lokið á víg-
völlunum, virðist enn mikið
starf fyrir höndum að lækna
fjölda 'einstaklinga, er gegn-
sýrðir eru af þessum ógeðslega
hugsunarhætti. Þeir sjúklingar
virðast vera um allar jarðir.
Til Skagstrendinga vil ég
beina þeirri áskorun, að þeir
velji menn til sérhverra trún-
aðarstarfa fyrst og fremst eftir
trú þeirra á manndóm og hæfni
viðkomandi manna, hvort sem
það eru Framsóknarmenn,
Sjálfstæðismenn eða hvar 1
flokki sem þeir standa.
En alveg sérstaklega vil ég
vænta þgss, að þeir hafi í heiðri
og beri virðingu fyrir frelsi ein-
staklingsins til að hugsa, tala
og lifa, en vinni einhuga gegn
mannhatri nazismans, hvar
sem það skýtur upp kolli. Ætti
það og að vera metnaðarmál
Húnvetninga allra að reka af
höndum sér slíkan hugsunar-
hátt, því fyrst og síðast er það
hann, sem á hér engan tilveru-
rétt.
Þakkarávarp |
Skipstjórinn á s/s „Charles H.
Salter", brezka kolaskipinu, sem
strandaði .aðfaranótt miðviku-
hags 13. þ. m. á Eyjafjallasandi,
hefir beðið dagblöðin í Reykja-
vík fyrir eftirfarandi, til þeirra
sem björguðu áhöfn skipsins:
Með tilliti til þess hve allir
á strandstaðnum, og aðrir í sam-
bandi við björgunina, sýndu
sérstaklega mikla hjálpfýsi og
dugnað, finnst mér ég ekki geta
tiltekið nein sérstök nöfn, því
allir, allt frá mönnunum í
björgunarsveitunum, sem leit-
uðu okkar kílómetrum saman á
ströndinni, og til loftskeyta-
stöðvarinnar og Slysavarnafé-
lagsins í Reykjavík, brugðust
dásamlega vel við neyðarkalli
okkar. Samt sem áður get ég
ekki annað en þakkað alveg
sérstaklega húsmæðrunum á
þeim bæjum þar sem við vorum
hýstir. Við munum ávalt minn-
ast þess með þakklæti hvernig
þær tóku á móti okkur, og sönn-
uðu okkur átakanlega, að við
karlmennirnir getum oft lítið án
hjálpsemi hins svokallaða veika
kyns. Guð blessi ykkur.
Án efa mun ég oft á komandi
árum minnast þessa sorglega
atburðar í lífi mínu, fyrsta
skipsstrandsins, en í gegn um
mistur þeirra minninga mun ég
ávalt minnast með þakklæti
hinnar miklu gestrisni og hjálp-
fýsi sem mér og skipshöfn minni
var sýnd á íslandi.
Reykjavík 15. febr. 1946.
Skipstjórinn s/s „Charles H. Salter".
Á víð av ang i
(FramhalA af 2. siðu)
Ekki unnu þeir vegna
málefnanna!
Jón Pálmason skrifar í ísa-
fold 6. þ. m. um bæjarstjórnar-
kosningarnar á ísafirði. Hann
ræðir þar nokkuð um, að Hanni-
bal Valdemarsson hafi gefið
Sigurði Bjarnasyni utan undir
á kosningafundi. Síðan segir
Jón:
„Höggið á Sigurð Bjarnason
kostaði meirihlutavaldið f fsa-
fjarðarbæ.“
Það er ekki ólíklegt, að Jón
segi þetta satt. Það er a. m. k.
víst, að ekki hafa Sjálfstæðis-
menn unnið vegna málefnanna,*
því að það geta þeir aldrei.
Björgun
í ofviðrinu fyrra laug-
ardag missti vélbáturinn „Gull-
faxi“ frá Þingeyri tvo menn fyr-
ir borð, en þeim varð báðum
bjargað, en annar mannanna
slasaðist nokkuð. „Gullfaxi var
að veiðum er mennina tók
út. Var verið að draga lin-
una er alda relð yfir bát-
inn og tók þá tvo af mönn-
unum út. Annar þeirra náðist
strax aftur og varð honum ekk-
ert meint af, en hinn, Sigurður
Bergsson, slasaðist allmikið og
var farið með hann til Þingeyr-
ar og hann lagður þar í sjúkra-
hús.