Tíminn - 12.07.1946, Blaðsíða 2

2
123. blað
Reykjavík, féstttdaginn 12. jáli 1946
Föstudayur 12. jjúlí
Richard Beck prófessor:
Hin sameiginlega hugsjóna - arfleifð vor
Málin, sem „þjóðin
tók upp á arma sína”
Ólafur Thors hefir skrifað
hugvekju um úrslit kosning-
anna í Morgunblaðið. Þar
kennir margra skrítinna Jull-
yrðinga, sem ekki verða þó eltar
ólar við að sinni. Greininni lýk-
ur svo með þeirri áskorun, að
nú verði að snúa sér að lausn
þeirra „framfaramála, . sem
þjóðin með kosningaúrslitunum
hefir tekið upp á sína arma og
gert að sínum“.
Nánari skilgreining fylgir því
svo ekki, hver þessi „framfara-
mál“ eru. Lesendurnir eru því
jafn ófróðir um það sem áður,
hvaða mál það eru, sem Ólafur
á við.
Eigi Ólafur við það með þessu
skrafi sínu að fylgja eigi stjórn-
arstefnunni óbreyttri, fer
hann að vanda rangt með.
Tveir stjórnarflokkanna, Al-
þýðuflokkurinn og Sósíalista-
flokkurinn, gengu til kosninga
undir því kjörorði, að veruleg
breyting þyrfti að verða á
stjórnarstefnunni, einkum þó í
verzlunarmálum og skattamál-
unum. Sjálfstæðisflokkurinn
tók Jjessu hins vegar ólíklega
og vildi halda öllu sem óbreytt-
ustu frá því, sem nú er. Þar sem
samanlögð fylgisaukning Al-
þýðuflokksins og- Sósíalista-
flokksins varð miklu meiri en
Sjálfstæðisflokksins, verður ekki
litið á þáð öðru vísi en þannig,
að það hafi verið úrskuröur
kjósendanna um, að sú stór-
felda stefnubreyting, sem þessir
flokkar lofuðu, ættí að ganga
fram.
Þau framfaramál, sem því má
segja, að „þjóðin hafi tekið upp
á arma sína með kosningaúr-
slitunum“, eru „nýsköpun verzl-
unarinnar“ og „nýsköpun
skattamálanna“, sem Alþýðu-
flokkurinn og Sósíalistaflokkur-
inn lofuðu fyrir kosningarnar.
En nú er eftir að sjá, hvort Ól-
afur Thors viðurkennir þetta og
hvort túlkun hans verður ekki
sú, að framfaramálin, sem hann
telur þjóðina hafa tekið upp á
arma sína, sé að láta allt vera
sem óbreyttast frá því, sem það
er nú, og þó einkum í verzlun-
ar- og skattamálunum. Og nú
er að sjá, hvernig forkólfar Al-
þýðuflokksins og Sósíalista-
flokksins bregðast við því
trausti, sem þeim var sýnt í
kosningunum, og hvort „ný-
sköpunin", sem þeir lofuðu í
verzlunarmálum og skattamál-
um, verður nokkuð meira en
kák og málamyndunarvinna, svo
að þeir þurfi ekki að brjóta af
sér vinfengi Ólafs Thors og
heildsalanna.
(Meginmal ræðu á allsherjarmótiþeirra: „Þeir eru frjálsir og lúta
norrænna manna í Winnipeg). eigi yfirráðum neins manns, og
Á þessari söguríku fagnaðar-þeir leggja lífið í sölurnar fyr-
stundu, allsherjarmóti nor-
rænna manna á þessum slóðum,
hverfa mér í hug ummæli
sænska stúdentsins, sem dvalizt
hafði víðsvegar á Norðurlönd-
um, og komst svo að orði í ljóði,
að þá er vér börn Norðurlanda
hittumst, getum vér af ríkum
skilningi rétt hvert öðru hend-
ina og heyrt hjörtun slá. Vér,
sem hér erum saman komin,
getum vafalaust tekið undir þau
orð; enda mun óhætt að segja,
að langdvöl margra í vorum
hópi utan stranda heimalands-
ins hafi glöggvað oss skilning-
inn á nákomnum og margþætt-
um skyldleika vorum.
Vissulega eigum vér, sem nor-
rænt blóð rennur i æðum,
margt og mikið sameiginlegt.
Vér mætumst hér á erlendri
grund, sem fólk af sama ætt-
stofni en eigi framandi hvert
öðru. Vér erum tengd órjúfan-
legum böndum blóðs og menn-
ingarerfða. Náskyld tungumál,
þjóðerni, lífskjör og hugsjónir;
allt stuðlar þetta að þvi að
glæða oss skilninginn á nánum
frændsemisböndum vor í milli.
Og hver hliðin sem er á þessum
nána skyldleika norrænna
þjóða, þjóðernislega og menn-
ingarlega, væri verðugt umtals-
efni á þessum stað og girnilegt
til fróðleiks. En að þessu sinni
verða aðeins teknar til meöferð-
ar nokkrar þær hugsjónir, sem
verið hafa norrænum þjóðum
sérstaklega hugstæðar um alda-
raðir.
Með atburðaríka og þúsund
ára gamla sögu þeirra í baksýn,
ber ekkert sérkenni þeirra
hærra við sögunnar himin held-
ur en djúpstæð frelsisást þeirra,
óbeygjanlegur 'sjálfstæðisandi
þeirra; en það er í rauninni eitt
og hið sama og að segja, að nor-
rænir menn hafa jafnan átt
djúpan skilning á gildi og helgi
einstaklingsins.
Ummæli sagnritarans forna
um Fríslendinga eiga jafn vel
heima um norræna frændur
ir frelsið, og myndu fremur
kjósa dauða heldur en þræl-
dómsok“. Landnám norrænna
manna á íslandi átti eins og al-
kunnugt er, beint og óbeint,
rætur sínar í þeirri ákvörðun
þeirra að lúta eigi harðstjórn
heima fyrir. Þar er því um að
ræða sígilt dæmi frelsisástar
þeirra. Norrænir menn til forna
voru ákveðnir einstaklings-
hyggjumenn. „Sjálfur leið þú
sjálfan þig“, var mikilsvert boð-
orð þeirra og mælisnúra í lífinu.
Hið nafnlausa skáld „Háva-
mála“ syngur hinum óháða og
frjálslundaða manni mikið lof
og verðugt:
„Bú es betra,
an biðja sé, ■>
halr es heima hverr;
þótt tvær getr eigi %
og taugreptan sal,
þat es þó betra an bæn.“ 1
Ekkret er djúpstæðara eða
dýrlegra í norrænum hugsjóna-
arfi vorum heldur en sú ódauö-
lega frelsisást, sem brunnið
hefir í brjóstum norrænna
manna frá alda öðli, og sem íor-
feður vorir hafa lagt allt í söl-
urnar fyrir, jafnvel lífið sjálft,
þegar því var að skipta. Hinn
ósigrandi hetjuandi Norður-
landabúa, hin forna frelsisást
þeirra, er færð í skáldlegan og
kröftuglegan búning í þessum
ljóðlínum norska skáldsins og
hetjunnar, Nordahl Grieg, er
sjálfur bjó yfir þeim anda í svo
ríkum mæli:
„Sú fullvissa er fædd í oss öllum,
að frelsið sé líf hvers manns,
jafn einfalt og eðlisbundið
sem andardráttur hans.
Vér fyndum, er áþjánin ægöi,
hve andþrengslin sóttu oss heim,
sem köfnun í sokknum kafbát.
Vér kunnum ei dauða þeim.“
Skal þá horfið að annarri hliö
á skapgerð og lífsskoðun nor-
rænna manna, er sumum virð-
ist kynleg mótsðgn í fari þeirra.
Samhliða djúpstæðri frelsisást
hafa þeir átt og eiga enn jafn
BenecLikt frá Auðnum:
SKIPULAG
Fyrir fimmtíu árum síðan kom út fyrsta samvinnuritið, sem
gefið var út á íslandi, tímarit kaupfélaganna. Útgáfa þess var
ákveðin á fundi, sem nokkrir leiðtogar kaupfélaganna ixöfðu
haldið í Reykjavík árið áður, en ritstjóri þess var ráðinn Pétur
Jónsson frá Gautlöndum. Ekki komu út nema tvö hefti af þessu
riti, en vafalaust hefir það þó haft mikla þýðingu, því að það
var mjög vel úr garði gert. í fyrra heftinu birtist eftirfarandi
ritgerð eftir Benedikt Jónsson frá Auðnum, og lét Þorsteinn Er-
lingsson svo ummælt um hana, að hún væri það bezta, sem ritað
hefði verið um þau mál á íslandi. Ritgerð þessi á ekki síður er-
indi til landsmanna nú en þá, og því finnst Tímanum hlýða, að
minnast afmælis hins elzta íslenzka samvinnurits með því að
endurprenta hana.
En það skulu þessir herrar
vita, að svo einfaldlega munu
þeir ekki geta sloppið frá þess-
um loforðum. Nýsköpun verzl-
unarinnar og nýsköpun skatta-
málanna voru málin, sem þjóðin
tók nú helzt upp á arma sína í
kosningunum, og þó á hún
vissulega eftir að gera það miklu
betur síðar. Svik í þessum mál-
um munu hljóta þungan áfellis-
dóm og þjóðin á eftir að ganga
aftur til kosninga. Þá mun hún
geta merkt það, þrátt fyrir
skrum og blekkingar stjórnar-
liðsins, hverjir hafa staðið bezt
á verði í höfuðmálum alþýð-
unnar, þegar mest hefir reynt
á.
„Ég trúi því, sannleiki,
að sigurinn þinn
að síðústu vegina jafni;
og því stíg ég hiklaust
og vonglaður inn
í frelsandi framtíðar nafni.“
Nýlega kom út á Englandi
bók ein, er vakti mikla eftir-
tekt.1) Höfundurinn heldur því
fram, meðal annars, að andlegir
hæfileikar og þroski einstakling-
anna meðal Evrópuþjóða nú á
tímum séu í rauninni engu
meiri en hjá hálfviltum þjóð-
um eða hjá fornaldarþjóðunum.
i) Benjamín Kidd: „Social Evolu-
tion“ = Pélagsleg framþróun.
Annar merkur rithöfundur'-)
hefir haldið því fram, að Forn-
grikkir hafi haft eins mikla
andans yfirburði yfir Evrópu-
menn nú á tímum, eins og þeir
hafi nú yfir blámönnum. Glad-
stone gamli hefir líka komist að
þeirri niðurstöðu, að miðalda-
menn hafi verið búnir meira
andlegu atgervi en nútíma-
menn. — Það er ýmislegt, sem
bendir til, að þessar skoðanir
séu á rökum byggðar. Norður-
álfumenn hafi Utið með fyrir-
litningu til Japtansmanna og
2) Galton: „Herédítary Genius“
(andans arfur/.
sterka virðingu fyrir lögum og
réttlæti. Frelsi innan ákvæða
landslaganna hefir, með öðrum
orðum, verið og er skilningur
þeirra á persónulegu sjálfstæði.
„Með lögum skal land byggja“,
hefir verið kjörorð þeirra. Þau
orð eru að vísu eignuð Njáli,
hinum vitra íslenzka löggjafa
fornaldarinnar. Meginatriðið í
þessu sambandi er þó það, að
þessi krafa um að byggja á
grundvelli laga og réttar virðist
hafa verið algeng um öll Norð-
urlönd. Alþingi íslendinga, elzta
starfandi þjóðþing í heiminum,
er lifandi minnismerki virðing-
ar norrænna manna fyrir lögum
og réttlæti. Lögin frá lýðveldis-
tímabilinu íslenzka hafa einnig
með réttu verið talin meðal
„fegurstu ávaxta“ forn-nor-
rænnar menningar„.
En þessi virðing fyrir. lögum
og réttlæti á, hins vegar, ræt-
ur sínar í s kilningi og mati
Noröurlandabúa á gildi og helgi
einstaklingsins. Sveinn Björns-
son, forseti íslands, talaði því í
anda írelsis- og réttlætisástar
þjóðar sinnar og kynstofns, er
hann komst þannig aö orði i
ræðu sinni eftir að hann hafði
verið kosinn ríkisstjóri fyrir
nokkrum árum síðan:. „Vér
munum virða réttinn, einnig er
aðrir éiga í hlut — en aldrei
máttinn án réttar.“
Og þessi djúpstæða norræna
réttlætiskend og virðing fyrir
lögum, sýnir sig, meðal annars,
á undanförnum árum, með öfl-
ugri og margháttaðri þátttöku
Norðurlandaþjóðanna, sérstak-
lega Noregs, Svíþjóðar og Dan-
merkur, í alþjóðlegri samvinnu
bæði í þjóðabandalaginu og með
öðrum hætti. Hér er sannarlega
um það blys stórrar hugsjónar
að ræða, sem verðugt er að
halda á loft og bera fram til
nýrra sigra, því aö sú hugsjón
miðar að stofnun varanlegs
friðar á jörðu hér, grundvölluð-
um á alþjóðaréttindum.
Gildi þess norræna hugsjóna-
arfs vors, sem hér hefir stutt-
lega verið gerður að umtalsefni,
verður enn auðsærra og dýr-
Kínverja, en nú sýnir reynslan,
að þegar þeim gefst færi á að
læra, þá hafa þeir fullt eins
góðar „gáfur“ sem Noröurálfu-
menn.
Það eru ýmsar líkur til þess,
að í sumum viltum þjóðum
séu hraustari og betur byggðir
heilar, en til eru í nokkurri
hauskúpu í Norðurálfunni. En
þessir villimannaheilar hafa
önnur ytri skilyrði en hjá oss.
Þeir hafa annað starf að leysa
en vorir heilar. Væri þeim
fengið hið sama starf, eru lík-
ur til, að’ þeir mundu leysa það
eins vel af hendi, sem vorir
heilar nú gera. Að námsgáfum
eru blámenn ekki eftirbátar
hvítra manna. Þá skortir ekki
heila, þá skortir að eins skóla.
í barnaskólum Bandafylkjanna
sýnir reynslan, að svörtu börn-
unum gengur námið eins vel og
þeim hvítu.
En hverjar eru þá orsakir
þess, að hinir hvítu Evrópu
þjóðflokkar hafa gerst herr-
ar“ allra annarra þjóðflokka,
hafa hvarvetna haft yfirhönd-
ina yfir þeim, og eru kennarar
þeirra í allskonar menning og
listum? Hvers vegna hafa Norð-
urálfumenn einir reist voldug
menningarríki, með öllum
þeirra undrum og kynjum af
vélum og mannvirkjum? Hvers
vegna verða gáfaðir Japans-
fiítatiangi
„Mikil vonbrigði“.
Ólafur Thors birti nýlega hug-
vekju um kosningaúrslitn í Mbl-
Hann minnist þar á „sættina“
við Björn Ólafsson og segir:
„Sú sætt var af heilind-
um gerð á báða bóga. Það
er þýðingarlaust að leyna
því, að öllum þeim, er að
sáttagerð þessari stóðu,
eru það mikil vonbrigði, að
kjósendur hafa ekki allir
viljað una henni“.
Já, Ólafi eru það „mikil von-
brigði“, að Björn Ólafsson komst
ekki inn í þingið! Og sættin við
hann var „af heilindum gerð“,
enda þótt útstrikanirnar væru
skipulagðar að undirlagi Ólafs
og annarra forsprakka flokks-
ins! Það verður ekki af Ólafi
haft, að ekki myndi öðrum tak-
ast betur hlutverk Faríseans.
Ólafur og „finun-menn-
ingarnir".
Ólafur Thors segir í sömu
greininni um afstöðu fimm-
menninganna:
„Sjálfstæðismenn gerðu
sér almennt grein fyrir, að
þessir mætu menn andæfðu
ekki stefnu stjórnarinnar,
heldur hinu, að flokkur
þeirra gengi til samstarfs
við Sameiningarflokk al-
þýðu — Sósíalistaflokkinn".
Það verður fróðlegt aö sjá,
hvernig hinir „mætu menn“
svara þessari frásögn Ólafs. —
Þegi þeir við henni, ómerkja
þeir allt, sem þeir hafa sagt á
framboðsfundunum og víðar
stjórnarstefnunni til hnjóðs.
Kjósendur geta þá gert sér
ljóst, að á orðum þessar „mætu
manna“ er ekkert mark takandi,
þvi að Ólafur getur notað þá,
eins og honum bezt sýnist.
mætara í ljósi þess, hvernig
umhorfs er nú í heiminum.
Minnugir þess, og sameiginlegra
hugsjónaerfða vorra, sæmir oss
að greiða vora þegnlegu skuld
hérlendis með þeim- hætti, að
ávaxtanna og áhrifanna af
þeirri arfleifð gæti sém bezt í
lífi voru og starfi.
Hjálparmenn íhaldsins.
Blað Kommúnista á Akureyri,
Verkamaðurinn, segir svo i for-
ustugrein um kosningaúrslitin
6. þ. m.:
„Eins og háttað er nú
um samvinnu flokkanna í
ríkisstjórn, var ákaflegft
eðlilegt, að kosningarnar
snérust fyrst og fremst um
stjórnarstefnuna. — Þess
vegna er alveg víst að
fjöldi af fólki,^sem stendur
nærri Sósíalistaflokknum í
skoðunum, hefir í þeim
sýslum, sem hörðust og tví-
sýnust átök fóru fram milli
Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknar, talið rétt aS
styðja að kjöri Sjálfstæðis-
mannsins, í því liggur fylg-
isaukning Sjálfstæðis-
flokksins fyrst og fremst“.
Forkólfar kommúnista hafa
svo sem ekki gert það enda-
sleppt við flokk burgeisanna.
Fyrst auglýsa þeir hann sem
framúrskarandi umbótaflokk.
Næst skapa þeir forkólfum hans
stórfelldustu auösuppsprettur,
svo að þeir geta lagt ógrynni
fjár í kosningarnar og aflað sér
alls þess kjörfylgis, sem hægt er
að fá með þeim hætti. Og þeg-
ar þetta dugir ekki, láta þeir
flokksmenn sína kjósa fram-
bjóðendur Sjálfstæðisflokksins.
En skyldi verkamönnum ekki
þykja það dálítið skrítin hags-
munabarátta fyrir þá, aö for-
kólfar kommúnista skuli þannig
vinna aö eflingu burgeisa-
flokksins á flestan hátt?
íhaldið svíkur alla.
Á síöastl. vetri, gerðu Sjálf-
stæðismenn sér mjög dátt við
Bjarná á Laugarvatni og hét
honum miklum stuðningi, ef
hann klyfi Framsóknai'flokkinn
í Árnessýslu og færi fram á sér-
stökum lista. Bjarni gekk í
gildruna. Kosningaúrslitin sýna,
að svo fullkomlega hefir.íhald-
ið brugðist fyrirheitum sínum,
að Bjarni virðist ekki hafa
fengiö eitt einasta atkvæði frá
því. Þannig fer öllum, sem láta
táldragast af íhaldinu.
menn að læra af Norðurálfubú-
um allt það, er að menningu
og verklegum framförum lítur?
Hinn enski höfundur svarar
þessum spurningum og segir, að
orsökin sé ein, og hún sé sú,
að Norðurálfumenn hafi lært
að nota fullkomnast félagslegt
skipulag (social organisation);
og því næst færir hann rök til
þess, að skipulegt félagslíf sé
grundvöllur allrar menningar;
að án þess géti engin menning
átt sér stað, án þess sé ein-
staklingurinn aflvana, en að í
hagfelldu skipulagi þúsundfald-
ist áfl og hæfileikar einstakling-
anna, því það geri heilar þjóð-
ir að einum lifandi'líkama, og
einstaklingana að samvinnandi
líffærum. Það, sem einstakling-
urinn framkvæmir í skipulegu
félagslífi, verður öllum að not-
um, og það, sem allir safna
verður hverjum einstaklingi til
gagns og þroska. Það víkkar og
stækkar líf einstaklinganna, svo
það verður að þjóðlífi. Það safn-
ar krafti úr þúsundum ein-
staklinga í hvern einstakling,
úr þúsund heilum í einn heila,
án þess nokkur missi nokkurs
við það, og á sama hátt dreifir
það frá einum til allra. Þó til
væri þjóðflokkur af tómum
spekingum, þá mundi hann án
skipulags ekkert megna til móts
við þjóðflokk af tómum heimsk-
ingjum, er lært hefðu skipulegt
félagslif.
En skipulagið orkár meiru.
Það tengir einnig saman aldir
og kynslóðir. Það, sem ein kyn-
slóðin vinnur, það erfir hin
næsta. Hún þarf því ekki að
byrja frá upphafi, að eins halda
áfram, þar sem hin næsta
hætti. Skipulagið eitt gerir þetta
mögulegt; það er sá söfnunar-
sjóður, sem varðveitir andans
arf um aldur og ævi, það veldur
mismuninum á blámönnum 1
Afriku og Parísarbúum- Væri
blámönnum kennt skipulag, og
þeir frá fæðingu nytu uppeldis
í skólunum í París, þá væru
þeir vísir til að ná fyrstu eink-
unn. Væri blámönnum kennt
að nota hraðskeytabyssur
Frakka og fallbyssur Krúpps,
þá væru þeir vísir til að reka
Frakka burt úr París.
En blámaöurinn stendur einn
gegn öllum, því ekkert skipulag
verndar einstaklinginn. Allt,
sem hann veit og kann, verður
hann á örstuttri einstaklmgs-
ævi að læra af sjálfum sér;
hann hefir við engum andlegum
arfi tekið. Hann einn getur því
í sannleika heitið sjálfmennt-
aður maður. Meðal menningar-
þjóðanna er raunar engin sjálf-
menntaður maður til. Þar hefir
hver og einn tekið þekkingu
(FramhalA á 4. síBu).