Tíminn - 07.09.1946, Blaðsíða 2

2
TÍMINX, laiigardagiim 7. sept. 1946
162. blað
4 ííiatiaHqi
í straumi lífsins
Laugurdayur 7. sept.
„Frjáls verzlun”-
Fyrir nokkru síðan skýrði
Tíminn frá því, að hrossakjöt
tvöfaldaðist í verði eða meira
en það í meðferð kaupmanna í
Reykjavík. Þótti mörgum furðu-
legt að heyra þetta, en óhætt er
að bæta því við, að svipaðir
verzlunarhættir munu eiga sér
stað um nautakjötið hjá ýmsum
þeim, sem hafa það með hönd-
um.
Það eru tvær ástæður f/rir
því, að svona hlutir eiga sér
stað. í fyrsta lagi er dýrtíðin
það mikil, að mikill kostnaður
hleðst á hverja ögn, sem verzl-
að er með og kemst undir þann
taxta, sem ,gil^ir á vinnu-
markaði verzlananna, húsaleigu
og annað, sem til þessa heyrir
og þarf. Hin ástæðan er sú, að
skipulagsleysið og eftirlitsleysið
er svo mikið, að ofan á þennan
kostnað, sem er óhjákvæmileg
afleiðing hinnar almennu verð-
bólgu, er hlaðið óhæfilegri á-
lagningu og verzlunargróða. Er
það fljótséð, að nautakjöt og
hrossakjöt, sem hvorki flutn-
ingskostnaður né frystigjald
leggst á, eftir að bændur selja
það, þarf ekki að hækka jafn
mikið að tiltölu og kindakjöt,
sem kemur á markaðinn allt I
einu og frysting, geymsla og
flutningskostnaður leggst á, þó
að sleppt sé útflutningi.
Dæmi þessara daga um hina
„frjálsu“ sölu á kjötmarkaðin-
um sýna það, að bæði fram-
leiðendur og neytendur eru fé-
flettir. Gróði verzlananna bitn-
ar fyrst og fremst á frajnleið-
endum, þegar framboð er mikið,
en ef skortur er á vöirunni
leggst þetta „frelsi“ þyngst á
neytendurna.
Það er hér eins og víðar, að
samstarf fólksins er því fyrir
beztu og getur tekið fyrir ó-
þarfan gróða tiltölulega fárra
milliliða. Skipuleg verzlunar-
samtök framleiðenda og neyt-
enda eiga að leysa þetta mál,
en til þess eiga þau^að njóta
vinsamlegs stuðnings löggjafar
og ríkisvalds. Þannig getur
nokkuð af skatti þeim, sem
kaupmenn leggja nú á menn frá
eigin brjó^ti, orðið kyrr í hönd-
um neytendanna, en annar
hluti hans runnið til bænda
sem hækkun á afurðaverði.
Þetta lag, eða ólag öllu held-
ur, sem er nú á verzlun með
nautakjöt og hrossakjöt, sýnir
mönnum hvernig vera myndi
ástatt, ef það væri eins „frjáls-
legt“ með sölu á kindakjöti. Eft-
ir því munu engir óska, sem
þar eiga hagsmuna að gæta,
nema kjötkaupmennirnir, en
þeirra hagsmunir eru ekki hags-
munir almennings.
Það er að vissu leyti gott að
hafa þetta hvort við annars hlið
til samanburðar, skipulagið,
sem ríkisstjórn sú, er mynduð
var 1934 beitti sér fyrir og
skipulagsleysið, sem Sjálfstæð-
isflokkurinn hefir lengstum
elskað og dáð.
Þeir, sem nú undrast og býsn-
ast yfir verzlunarháttum með
hið „frjálsa" kjöt, — sumir ekki
alveg lausir við þykkju og
gremju, — geta séð það, að af-
urðasölulögin eru þeim til góðs,
hvort sem þeir eru bændur eða
almennir neytendur. Það eru
milliliðirnir einir, sem hafa á-
stæðu til að þakka Sjálfstæðis-
flokknum fyrir baráttuna í
þessum málum.
— En þeir mega lika þakka
vel.
Vísir sér rautt.
Vísir bregzt illa við þegar
hann heyrir talað um svika-
laust eignauppgjör og talar í
því sambandi um rauðu flokk-
ana. Af því tilefni má gjarnan
spyrja hann eftir flokkalitum í
Danmörku. Þar voru allir þing-
flokkar fylgjandi eignauppgjöri
og einir tveir þingmenn á móti
því. Það var nú allt Vísisliðið í
danska þinginu þá.
Annars er það dálítið merki-
legt í þessu sambandi, að oað er
eins og sumir framámenn í
Sjálfstæðisflokknum þoli vel að
heyra talað um eignauppgjör.
Þeir hafa svo sem fyrri verið
með róttækri og góðri löggjöf.
En ef sagt er að eignauppgjör-
ið eigi að vera svikaiaust, þá er
þeim boðið meira en þeir þola.
Þá sjá þeir rautt.
Læknisráð í Mbl.
Fyrrverandi alþm. Sjálfstæð-
Isflokksins, Bjarni Snæbjörns-
son læknir, hefir nýlega gert
dýrtíðarmálin áð umræðuefni
í Mbl. Sýnast honum horfur
skuggalegar að mörgu leyti og
les hispurslaust yfir þeim pólit-
ískum spekúlöntum, sem geri
hróp að þeim, sem segja sann-
leikann, og stimpli þá sem
svartsýna afturhaldsmenn. Síð-
an kemur læknirinn með ráð
sín við dýrtíðinni, og er það í
skemmstu máli, að hætta að
greiða öllum launamönnum
fulla verðlagsuppbót, en láta
hluta af launum'þeirra -renna
til hins opinbera og verja því
fé til að borga dýrtíðina niður.
Launamenn eiga hins vegar að
fá merki í stað peninga og telja
þau fram á skattaskýrslu, en
greiða þó ekki skatt af þeim, en
þess er hvergi getið, hvort þeir
eigi nokkurntíma að fá þau
greidd.
Þeir, sem hafa rakað saman
stórfé undanfarið eiga ekkert
á sig að leggja samkvæmt þessu
læknisráði, en bara njóta þess,
að hver og ein af þeirra mörgu
krónum sé gerð dýrmætari.
Allir hundsuðu hirðisbréfið.
Mat bænda í Sjálfstæðis-
flokknum á Jóni Pá má meðal
annars marka af því, að enginn
þeirra flokksbræðra hans, sem
sæti áttu á aðalfundi Stéttar-
sambands bænda, fór að ráðum
hans að láta þann félagsskap
afskiptalausan.
Jón Pá var nýbúinn að senda
út hirðisbréf sitt í þeim tilgangi
að sundra bændastéttinni og
særði þar skoðanabræður sína
í stjórnmálum við flokkslegar
tilfinningar þeirra, og bað þá
að eiga ekkert samstarf við
Framsóknarmenn um stéttar-
málefni. Enginn þeirra Sjálf-
stæðismanna, sem bændur
höfðu trúað fyrir stéttarmál-
efnum sínum, gegndu þessu
neyðarkalli Jóns, en létu það
allir sem vind um eyru þjóta.
Einmana ýlustrá.
Goluþytu,tinn úr kverkum
En þess mega menn gæta í
sambandi við þetta allt, að öll
þjónusta og verzlun hér á landi
er dýr og hlýtur að vera það,
vegnaverðbólgunnar. Eftir mörg-
um leiðum er tekið af tekjum
manna í hft verðbólgunnar. Hjá
því verður ekki komizt, meðan
dýrtíðin er slík sem hún er nú.
Það eru syndagjöld liðinna ára,
en þó að undau þeim verði ekki
komizt í dag, er ástæðulaust að
hlaða öðru verra ofan á, svo
sem óþörfum milliliðagróða.
Jóns Pálmasonar gerir hér
hvorki til né frá. Bændastétt-
in gerir sér grein fyrir því, að
þrátt íyrir allt, sem skoðanir
eru skiptar um, eru stéttarmál-
efnin svo mikilvæg, að þau
eiga að sameina alla sanna
bændur, og því hljóta þau að
gera það. Þess vegna stendur
nú bændastéttin íslenzka ein-
huga um mál sín.
Hvað skyldi það þá gera til, þó
að langt í baksýn sameinaðrar
stéttar standi einangraðir ó-
happamenn og reyni raddfæri
sín út í auðnina? Þeir geta ekki
orðið neitt annað en eins konar
ýlustrá, þar til þeir taka upp
aðra jákvæðari og betri hætti.
í hverfleikans straumi.
Mbl. birti nýlega grein, sem
Jón Pálmason hefir skrifað 8.
ágúst. Sumt í þeirri grein er ef
til vill orðið úrelt, þegar það er
prentað, því að dýrtíðarmálin
eru ekki alltaf rædd í sömu
tóntegund í blöðum Sjálfstæð-
isflokksins. Það er eins og með
hattatízkuna hjá kvenfólkinu,
að það er ekki alveg víst, að það,
sem var nýjasta tízka fyrir ein-
um mánuði, sé lengur í móð.
Varanleg sjálfsblekking.
Sumt í grein Jóns Pá. er var-
anlegt, svo sem sú ímyndun, að
ríkisstjórnin og stefna hennar
hafi aukið fylgi sitt í kosning-
unum. Þrátt fyrir það, að Al-
þýðuflokkurinn var eini stjórn-
arflokkurinn, sem eitthvað vann
á, og það væri beinlínis vegna
þess, að hann bauð fram hreina
og heiðarlega stjórnarandstæð-
inga málefnalega, halda stjórn-
arsinnar dauðahaldi í þá sjálfs-
blekkingu, að það sé sig*ur
stjórnarinnar. Þrátt fyrir það,
að Sjálfstæðismenn, sem voru í
framboði sem opinberir og yfir-
lýstir stjórnarandstæðingar,
stöðvuðu að þessu sinni straum-
inn frá Sjálfstæðisflokknum, svo
að nemur þúsundum atkvæða,
kallar Jón Pálmason það sigur
ríkisstjórnarinnar og traust við
hana.
Lega Tyrklands er þannig,
að innanríkismál þjóðarinnar
geta haft mikla þýðingu fyrir
þann heimsfrið, sem þjóðirnar
leitast við að skapa. Það er því
full ástæða til að kynna mann-
inn, seip hefir tekið við forsæt-
isráðherraembættinu í Tyrk-
landi af Saracoglu — hinn 57
ára Recep Peker.
Þróunarbraut hans hefir ver-
ið eins og búast mátti við af
tyrkneskum stjórnmálamanni.
Þegar á tímum súltansins var
hann þekktur liðsforingi, og í
fyrri heimsstyrjöldinni var hann
orðinn hershöfðingjaráðsfor-
ingi á Kákasusvígstöðvunum,
en var áður en stríðinu lauk
gerður prófessor við herskólann
í Harkiyl 1 Miklagarði. Það er
staðreynd, sem sýnir, að hann
er duglegur fræðimaður.
Eins og margir herforingjar
þeirra tíma, studdi hann þjóð-
Hann hefir fjörugt ímyndun-
arafl.
Skyldi honum vera ofgott að
lifa í sælli vímu sjálfsblekking-
ar um sigra og traust meðan
grundvöllur stjórnarsamstarfs-
ins og persónulegs frama hans
sjálfs er að liðast 1 sundur?
Draumasælan.
Þegar Jón Pá. hefir vaggað
sér lengi í draumasælu sjálfs-
blekkingarinnar um málefna-
lega sigra innanlands, hækkar
hann flugið og fjarlægist veru-
leikann enn meira, ef hægt er.
Fer hann þá að gera sér vonir
um það, að íslendingar muni
hafa úrslitaáhrif á friðarsamn-
ingana. Ekki er gott að skýra
þessa drauma Jóns með náttúr-
legum hætti og mun ýmsum
Húnvetningum finnast draum-
ar hans stórir, hvort sem þeir
líta mjög upp til hans þeirra
vegna eða ekki.
En veruleikinn er nú sá, að
þó að Sigurður frá Vigur gangi
um í París með blaðamanna-
skírteini frá Mbl, mun friðar-
ráðstefnan ganga sinn gang
fyrir því, eins og ekkert sé.
En Jón Pálmason er sæll i
sínum draumum.
Brostnar vonir.
Benedikt Gíslason frá Hof-
teigi kom sem áhugamaður á
fund Stéttarsambands bænda
og fékk að taka þar til máls.
Hann lýsti þar fögrum vonum,
sem hann hafði tengt við Bún-
aðarráð, en það hefði nú verið
tekið og gert að undirlægju
Reykjavíkurvaldsins og nefndi
hann síðan ýms dæmi um yfir-
sjónir þess og glappaskot. Kvað
hann nú ekki um annað að
ræða fyrir bændur, en að mynda
öflugt stéttarsamband, því að
þeir hefðu ekki á annað að
treysta en samtök og styrk
sjálfra sín.
Þannig bresta nú vonir þeirra,
sem einhverjar hafa bundið við
Pétur Magnússon og þjóna hans
fyrir bændanna hönd.
ernishreyfingu Kemals Pasha
og gegndi ýmsum trúnaöarstöð-
um í hernum í frelsisstriðinu
i Anatólíu.
Þá var hann ekki í sérstak-
lega nánu sambandi við Kemal,
en það komst hann þegar fund-
um þeirra bar saman 1923 og
Peker varð meðlimur þjóðráðs-
ins. Það er ekkert leyndarmál,
að grundvöllur vináttunnar
var þolni Pekers í pókerspili,
en það gat Kemal Atatúrk
spilað svo sólarhringum skipti.
Landinu verður að stjórna.
Peker hafði eigi alllítil áhrif á
stjórn tyrkneska þjóðráðsins.
Það hefir verið mikið rætt
hvort Tyrkland Kemals ætti að
teljast hreint einræðisland, og
það er enn ágætt viðfangsefni
fyrir pólitíska fræðimenn.
Kemal vakti margar nætur
yfir stjórnarskránni. Honum
fundust andstöðunefndirnar,
Kossavalsinn.
í Lundúnaborg er i uppsiglingu nýr
dans, sem miklar líkur þykja til, að
verði vinsæll. Hann er nefndur kossa-
vals og dregur nafn sitt af því, að
dansendurnir kyssast með vissu milli-
bili. Samkvæmt lögmálum þessa nýja
vals má þó bjargast við aðrar að-
gerðir, ef daman kinokar sér við að
framfylgja reglunum út í yztu æsar.
Það er þó sagt, að ensku stúlkurnar
kjósi yfirleitt að fylgja réttri forskrift.
Búizt er við því, að kossavalsinn
nái skjótri útbreiðslu viða um lönd.
„Hjörtum mannanna svipar saman í
Súdan og Grímsnesinu," sagði borgar-
skáldið okkar. Ætli hann hafi ekki hitt
naglann á höfuðið?
Gjöf, sem var tekin aftur.
Prófessorsfrú ein í Kaupmannahöfn,
sem mikið hefir látið þjóðfélagsmál
til sín taka, lenti nýlega 1 klónum ó
yfirvöldunum vegna hjálpsemi sinn-
ar. Tvær konur höfðu trúað henni
fyrir leyndarmálum sínum. Önnur
þeirra var ung stúlka, sem var van-
fær og mjög uggandi vegna óhapps
síns. Hitt var gift kona, sem ekki gat
átt barn vegna aðgerðar, er fram-
kvæmd hafði verið á henni fyrr á
árum, en þorði ekki að segja manni
sínum sannleikann af ótta við reiði
hans, heldur tjáði honum, að nú væri
hún með barni.
Prúin var flutt í fæðingarstofnun
til rannsóknar og svo hittist á, að
hún hlaut rúm við hliðina á ungu
stúlkunni óhamingjusömu. Þær sögðu
hvor annarri sögu sína og urðu ásátt-
ar um það, að gifta konan skyldi taka
við barni stúlkunnar. Þar með gat
vandi beggja leyst á heppilegan hátt.
Um svipað leyti kom prófessorsfrú-
in í fæðingarstofnunina í opinber-
um erindagerðum. Konurnar tvær
tjáðu henni ráðagerð sína og báðu
hana ásjár. Henni virtist sem þeim,
að þetta væri snjallræði, og við
fljótlega íhugun sá hún ekki, að þetta
þyrfti að hafa vond eftirköst. Hún
tók því að sér að koma þessu í kring.
Stúlkan ól síðan barn sitt, og það
var þegar eftir fæðinguna fengið í
hendur barnlausu frúnni, sem ann-
aðist það af móðurlegri umhyggju.
Allt virtist í bezta lagi.
En svo kom babb í bátinn. Unga
stúlkan hafði nefnilega verið búin að
gera kröfu um framfærslueyri á
hendur barnsföðurnum áður en hún
fór í fæðingarstofnunina. Og einn
góðan veðurdag var henni skipað að
mæta til yfirheyrslu hjá hlutaðeig-
andi embættismönnum. Menn vildu
vita, hvað orðið hefði um barnið,
vegna meðlagsins, sem barnsföðurn-
um skyldi gert að greiða. Þetta hefði
þó getað bjargazt, ef embættismenn-
irnir hefðu ekki jafnframt heimtað
skýrslur og vottorð frá fæðingar-
deildinni. En þá kom í ljós, að hér
sem hann ásamt Raur og Re-
fel hafði stofnað 1919, mynda
ágætan grundvöll, en þær áttu
þá ítök um allt landið. Það var
ekki laust, við áhrif frá fyrir-
Recep Peker.
komulagi bolsévikka, þegar hon-
um flaug í hug að mynda úr
þeim þjóðlegan flokk og með
þetta hjálpaði Recep Peker hon-
um.
Úr þessum nefndum myndað-
ist 1923 hinn svokallaði repu-
blikanski þjóðflokkur, eða
Þjóðflokkurinn, sem hefir völd-
in enn þann dag í dag. Flokkur-
inn átti að mynda grundvöll-
inn undir héraða- og ríkisstjórn.
Fullur fjörs og áhuga ferð-
aðist Kemal sjálfur úr einum
stað í annan og skýrði nefnd-
unum hlutverk þeirra.
var ekki allt með felldu. Prekari
rannsókn var fyrirskipuð — og allt
komst upp.
Prófessorsfrúin greiðvikna var
dæmd í 1000 króna sekt, en frúin, sem
barnið þáði, og nú varð aftur barn-
laus óbyrja sem áður, hlaut skilorðs-
bundinn fangelsisdóm. Og í þokkabót
hefir eiginmaðurinn krafizt skilnaðar
vegna þeirra svika, sem konan beitti
hann. En það var einmitt af ótta við
skilnað, sem vesalings konan hafði
gripið til þessa úrræðis.
Lögin og dómararnir láta ekki að
sér hæða.
Leyndardómsfullt atvik.
Snemma í ágústmánuði gerðist sá
einkennilegí atburðiu-, að laxar og
geddur söfnuðust hópum saman upp
að bökkum Sáveárinnar við Gauta-
borg, ráku trjónm-nar upp úr vatninu
og glenntu sundur skoltana. Drengir,
sem þarna voru að leikjum sínum,
hlupu út í ána og tóku fiskana með
berum höndunum. Einn drengurinn
handsamaði þarna þrjátíu punda lax.
Enginn hefir getað skýrt, hvað vald-
ið hafi þessu undri. Helzt hallast
menn þó að þeirri tilgátu, að vatnið
í ánni hafi eitrazt með einhverjum
hætti, og það hafi valdið hinni kyn-
legu háttsemi þessara fiska, sem ann-
ars eru sprækari en svo, að þeir láti
smádrengi grípa sig með höndunum.
Dæmisaga.
Hjúkrunarkonur í Kaupmanna-
hafnarsjúkrahúsunum kröfðust ný-
lega bættra launakjara. Varð úr þessu
allhörð deila. Hjúkrunarkonurnar festu
upp í sjúkrahúsunum áskoranii- og
hvatningarorð til þeirra, sem deigari
voru í baráttunni. Ein áskorunln var
á þessa leið:
Mimiist músanna.
Það voru einu sinni tvær litlar mýs,
sem duttu niöur i rjómaskál. Önnur
músin brölti dálítið, en gafst svo upp
og sökk til botns, þar sem hún beiö
bana með aumkunarverðum hætti. Hin
músin sagði: „Nei, ég gefst ekki upp“.
Og hún brauzt um, og hún tifaði með
fótunum og iðaði halanum alla nótt-
ina. Og hvað gerðist? Þegar dagur
rann og sólin kom upp, sat þessi hug-
prúða mús á fallegri smjörklípu. Lær-
ið af þessu: Gefizt ekki upp.
Öllum getur fatazt.
Churchill hélt ræðu í Metz á Frakk-
landi í sumar. Þá bar það við, að
hann mundi ekki, hvernig hann átti
að segja ártalið 1883 á frönsku, bað
um aðstoð, en sagði svo ártalið að
lokum á ensku.
Og hver veit nema fólk hér verði
innan skamms vottar að þessum at-
burði, því að atburðurinn var kvik-
myndaður og settur inn í franska
fréttamynd og þykir hin bezta
skemmtun víða um lönd.
Þjóðin og Þjóðflokkurinn.
Saman eigum við að skapa
það Tyrkland, sem við höfum
fórnað blóði til að vinna, á svo
föstum grundvelli, að það fái
staðizt alla óvini bæði utan-
lands og innan. Frá þessum degi
eruð þið Þjóðflokkurinn. Látið
alla góða Tyrki ganga í sam-
tökin. Það eruð þið, þjóðin og
Þjóðflokkurinn, sem eigið að
stjórna Tyrklandi.
Auðvitað má kalla þetta ein-
ræði, en það er þó ekki hægt að
lesa stefnuskrá flokksins, sem
er í 72 liðum, án þess að verða
var við undiröldu lýðræðisins.
Tákn hins nýja flokks urðu 6
örvar, sem ganga eins og sólar-
geislar út frá miðdepli. Þetta
tákn varð seinna fyrirmynd fal-
angistanna á Spáni. Hver ör
táknar eitt aðalatriði í stefnu-
skrá flokksins.
Það yrði of langt mál að
skýra frá allri stefnuskránni, en
það er gaman að sjá hversu
mörg smáatriði Kamal og Pe-
ker hafa tekið með.
í 1. grein er t. d. talað um
eins alvarlegt málefni eins og
nauðsyn þess að halda trúar-
brögðum og pólitík algerlega
aðskildum. f 24. grein stend-
ur: Við teljum ferðamanna-
skrifstofuna meðal til þess að
auka þekkingu og ást útlend-
inga á landinu okkar og styrkja
(Framliald á 3. síöu).
JÖRGEN BAST:
Hinn nýi forsætisráðherra Tyrkja
Eins og kunnugt er hafa Rússar gert kröfur á hendur Tyrkjum
um ítök í landi þeirra og hernaðaraðstöðu við Hellusund. Þess-
um kröfum hafa Tyrkir harðneitað, en Rússar sitja við sinn
keip, og endurtka kröfurnar og bera jafnframt ýmsar sakir á
Tyrki. Stjórnmálamenn um allan heim fylgjast vel með þessum
átökum. Sennilegt er, að íslenzkur almenningur hafi gaman af
að vita nokkur skil á stjórnmálaástandinu í Tyrklandi og þeim
manni, sem þar er forsætisráðherra.