Tíminn - 03.12.1946, Síða 2

2
TÍMIM, þriðjudagmn 3. des. 1946
222. blað
Þri&judagur 3. des.
Stjórnarmyndunin
Aðalritstjórl Morgunblaðsins,
Valtýr Stefánsson, gerir stjórn-
armyndunina að umtalsefni í
Reykjavíkurbréfi sínu á sunnu-
daginn var. Honum farast þar
orð á þá leið, „að fremur sé talið
ólíklegt að mynduð verði fjögra
flokka stjórn.“
Þessi yfirlýsing Valtýs hlýt-
ur að koma nokkuð kynlega
fyrir sjónir, þar sem tólfmanna-
nefndin vinnur enn að myndun
slíkrar stjórnar, og ekki er
kunnugt um neinn sérstakan
ágreining í nefndinni til þessa.
Dæmt eftir því, sem fram hefir
komið i nefndinni, þarf fjögra
flokka stjófn engan veginn að
teljast „fremur ólíkleg.“
Aðalritstjóri Mbl. veit nins
vegar betur. Hann veit, að aldrei
hefir verið ætlazt til neins ár-
angurs af störfum tólfmanna-
nefndarinnar af forráðamönn-
um flokks hans. Frá sjónarmiði
þeirra hefir nefndin ekki þjón-
að öðrum tilgangi en þeim að
skapa biðtima meðan árekstr-
arnir milli Ólafs Thors og for-
ingja sósíalista væru að firnast
og Ólafur væri að ná samvinnu
við þá á ný. Forustumenn Sjálf-
stæðisflokksins hafa ekki hugs-
að sér nefndina annað og meira
en sem nokkurs konar skálka-
skjól, sem hægt væri að kenna
um seinaganginn við stjórnar-
myndunina, er stafar fyrst og
fremst af samningaumleitunum
Ólafs Thors við sósíalista.
Valtýr Stefánsson veit þvi. að
það er enginn mælikvarði á
það, hvort myndun þjóðstjórn-
ar tekst eða ekki, hvernig störf-
in ganga í tólfmannanefndinni.
Meðan samningarnir tefjast
milli Ólafs og sósíalista, verður
einmitt reynt að forðast ágrein-
ing í tólfmannanefndinm og
reynt að láta hana hanga sam
an. Takizt samníngar Ólafs og
sósíalista verður hægt að finna
nógar ástæður til að rjúfa
nefndina.
Hitt er það, að Valtýr hefir
gerzt hér nokkuð hreinskilnari
en vænta mátti. Hann heíir op-
inberað þá fyrirætlun forráða-
manna sinna, að ekkert skuli
verða úr þjóðstjórn, áður en
nokkuð er fram komið í tólf-
mannanefndinni, sem bendir til
slíks.
Áðurenfnd grein Valtýs er
fræðandi að fleiru leyti. Hann
segir, að „það sé talið með meiri
Iíkindum“ en þjóðstjórn, að
„annað hvort myndi sömu
flokkar stjórn að nýju“ ell-
egar Framsóknarflokkurinn og
verkalýðsflokkarnir. Valtýr bæt-
ir því síðan við, að Framsókn-
armenn geri allt sem þeir geti
til að koma upp stjórn með
sósíalis.tum og jafnaðarmönn-
um.
Það var venja nazistanna á
sínum tíma að kenna öðrum um
það, sem þeir voru að gera sjálf-
ir. Þegar þeir voru að undirbúa
stríðið, þóttust þeir einlægir
friðarvinir, en ásökuðu aðra um
stríðsundirbúning. Valtýr opin-
berar hér, að hann hefir sitt
hvað lært af þessum gömlu vin-
um sínum. Það, sem hann segir
Framsóknarmenn vera að gera,
hefir fyrst og fremst verið gert
af flokksbræðrum hans.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, að Ólafur hefir gengið
eftir sósíalistum með grasið í
skónum allt siðan að stjórnin
baðst lausnar. Mbl. hefir verið
Nýjar bækur
PÁLL ÞORSTEINSSON, alþingismaður
Sveit og bær
O. Verzlunin.
m. k. 200—300 miljónum króna
árlega.
Innflutningurinn hefir þó
vaxið ennþá örar. Fyrir stríðið er auðséð, að í því efni er skörin
Þegar bornar eru saman
skýrslur hagstofunnar um skipt-
ingu á innflutningsvörunum
milli verzlunarstaða í landinn,
var kostað kapps um af þeim,
er þá fóru með stjórn landsins,
að miða innflutninginn við
verðmæti þeirra vara, er lands-
menn gátu látið af hendi, svo
að jöfnuður yrði á viðskiptun-
um. Á þeim árum nam verð-
mæti innflutningsins aðeins 50
—60 miljónum króna til jafn-
aðar á ári. En á síðustu árum
hefir innflutningurinn aukizf
hröðum skrefum með taum-
lausri sóun gjaldeyrisforðans.
Má ætla, að á þessu ári verði
flutt inn fyrir meira en hálfan
miljarð eða fyrir allt að tíu
sinnum hærri upphæð en árleg-
ur
heldur en ekki að færast upp í
bekkinn. Á árunum fyrir styrj-
öldina komu til Reykjavíkur
60—70% af verðmæti allra inn-
fluttra vera. Þá skiptisc inn-
flutningurinn svo, að í hlut
Reykjavíkur féllu 60—67 kr., i
hlut annarra kaupstaða 20—25
kr. og í hlut kauptúna 12—15
kr. af hverjum 100 kr. innílutn-
ingsverðmæti. En upp á slðkast-
ið hefir þetta hlutfall raskazt
mjög landsbyggðinni utan
Reykjavíkur í óhag. Síðastliðin
ár hefir heildarinnflutr.ingur
þjóðarinnar skipzt milli Reykja-
víkur og annara staða miðað viö
innflutningur nam fyrir hverjar 100 kr., svo sem h
Sið. Ár. Til Rvíkur. |segir: Til annarra Til kauptúna. Alls.
kr. kaupstaða. kr. kr. kr.
1940 77,50 15,90 6,60 100,00
1941 84,60 12,50 2,90 100,00
1942 89,40 9,20 1,40 100,00
1943 88,20 9,90 1,90 100,00
1944 90,20 8,70 1,10 100,00
Matthías Þórðarson frá
Móum: Litið til baka. —
Endurminningar I. bindi.
Stærð: 240 bls., 22X14
sm. — Verð: 25 kr. ób.
Mitt í straumi litfagurra og
tælandi bóka, sem flætt hafa
inn í íslenzkar bókabúðir í
haust (og þaðan væntánlega
aftur út meðal almennings),
var ein yfirlætislaus bók og
firrt öllu skrauti á ytra borði
nema einni lítilli pennateikn-
ingu á kápuspjaldinu. Þetta eru
endurminningar Matthíasar
Þórðarsonar frá Móum á Kjal-
arnesi, prentaðar í Kaupmanna-
höfn — fyrsta bindi af þrem-
ur, er höfundurinn hyggst að
láta koma fyrir almennings-
sjónir.
Þótt Matthías hafi dvalið er-
lendis allan síðari hluta ævinn-
ar, er óþarfi að kynna hann ís-
lendingum. Flestir kannast
mæta vel við nafn hans og vita,
að þar sem hann er, er einn
þeirra íslendinga, er atvikin
hafa leitt til framandi landa,
en eru þó æ og jafnan meðal
vökulustu og einlægustu sona
fósturjarðarinnar. Áhugi hans
á íslenzkum útvegsmálum er al-
kjunnur af skrifum hans um
þau efni og baráttu fyrir rétti
íslendinga á sjónum umhverf-
is land sitt.
í þessu fyrsta bindi endur-
minninga Matthíasar er lýst
og, að þeir, sem búa utan
Reykjavíkur verða raunveru-
lega að ala stóran hóp manna
við afgreiðslustörf og sifelldar
umskipanir á vörum. Á þann
hátt eru þeir knúðir til að láta
nokkuð af arði vinnu sinnar,
sem þeir flestir draga saman
með því að bera hita og þunga
dagsins við framleiðslusrörf á
sjó og landi, til þess að þenja
út mililiðastarfsemi í höfuð-
staðnum. Síðan nota millilið-
irnir Vald sitt og fjármagn til
að keppa um vinnuaflið og
draga til sín fleiri og fleiri úr
fylkingum framleiðenda með
hóflausum yfirboðum um fríð-
indi og fé. Sannast hér enn það,
er sagt var að fornu: „Þeim, sem
hefir mun gefið verða . ... “
Páll Þorsteinsson.
um, dvöl og sjómannanámi í
Reykjavík, sjósókn á ýmsum
skipum þeirrar tíðar og lífinu á
Seyðisfirði um aldamótin,. þegar
uppgangur þess staðar var
hvað mestur. Eins og að líkum
lætur, kemur þarna við sögu
margt merkra manna, sem öll-
um viti bornum íslendingum
eru enn hugstæðir, bæði at-
hafnamenn og mennta- og
embættismenn, og sagt frá ótal
mörgum atburðum, sem gerðust
á þessum árum og vöktu þá at-
hygli alþjóðar og eru sumir
hverjir enn eins og fjarlægur
ómur í vitund manna. En síðast
og ekki sízt er lýst hinu dag-
lega lífi, erfiðri baráttu fólks-
ins fyrir afkomu sinni og við-
urværi. Ég hygg til dæmis, að
ekki sé ómerk lýsing Matthías-
ar á Reykjavík og lífinu þar
fyrir sextíu árum, Og hið sama
má raunar segja um Seyðis-
fjörð og þá atburði, sem gerðust
þar á dvalarárum höfundarins,
hið stórbrotna athafnalíf þessa
höfuðstaðar Austurlandsins,
deilur og pennavíg Skapta Jós-
epssonar og andstæðinga hans
og margt fleira, Sem við bar í
þeim bæ á blómaárum hans.
Ég vildi þess vegna benda
mönnum á, að láta það ekki
blekkja sig, þótt þessi bók skarti
hið ytra ekki jafn tálíögrum
litum og flestar bækur aðrar,
sem gefnar eru út á íslenzku
um þessar mundir. En hitt er
leiður galli á þessari fróðlegu
bók, að prentvillur og stafsetn-
ingarvillur eru ærið margar í
henni. J. H.
Mcimmgar- og
mmnmgarsjóðar
kvenna
Minningarspjöld sjóðsins fást
í Reykjavík í Bókabúðum ísa-
foldar, Bókabúð Braga Bryn-
ólfssonar, Hljóðfærahúsi Reykja
víkur, Bókabúð Laugarness og
Bókaverzluninni Fróða, Leifs-
götu.
Mennt er máttur.
Sjóðsstjórnm.
HYAÐ ER MALTKO?
íslenzka þjóðin hlýtur ávalt'
að reka mikla utanríkisverzlun
miðað við fólksfjölda. Lega j
landsins og náttúrufar veldur
því. Aðalframleiðsla þjóðarinn-
ar er matvæli. Sjávarafurðir eru
orðinn langstærsti liðurinn í
útflutningi landsmanna. Málm-
ar eru hér ekki í jörðu, svo að til
gagns sé og hæpið er að treysta
á annan iðnað en þann. er vinn-
ur úr íslenzkum hráefnum. Til
þess að halda framleiðslunni
uppi og iðnaði í sambandi við
hana, þarf mikinn innflutning
véla, skipa, eldsneytis og veið-
arfæra auk byggingarefnis og
algengra nauðsynjavara. Á síð-
ustu árum hefir þjóðin fengið
í hendur stærri fúlgur í erlend-
um gjaldeyri en nokkur dæmi
eru um í sögu hennar. Jafnhliða
því hefir gjaldeyrisverzlunin
þanizt gífurlega út. Fjögur síð-
ustu árin fyrir stríðið nam
heildarútflutningur frá land-
inu tæpum 60 miljónum króna
að meðaltali á ári, en síðustu
árin mun hann hafa numið a.
jóð sönnun um þessa viðleitni
'ians. Það hefir dag eftir dag
rarmað brotthlaup sósíalista.
Það hefir sagt, að gömlu stjórn-
arflokkunum bæri skylda til að
vinna saman. Það hefir sagt, að
kreppan kæmi, ef íjramsóknar-
menn fengju sæti í stjórninní.
Hins vegar þykir íhaldsforkólf-
anum hagkvæmt að dreifa því
át, að Framsóknarmenn hafi
verið að keppa, við þá. Það á að
róa Sjálfstæðismennina, sem
ekki vilja samstarf við sóslalista,
með því, að hefði Ólafur ekki
farið aftur í stjórn með þeim,
hefði Framsóknarmenn komið í
itaðinn fyrir hann.
Sannleikurinn er hins vegar
>á, að forkólíar Sjálstæðis-
flokksins hafa ekki viljað þjóð-
;tjórn og enga aðra stjórnar-
samvinnu en þá, sem var. Það
samstarf telja þeir verða hag-
kvæmast fyrir stórgróðavaldið.
Allmargar sögusagnir ganga
im það, að biðilsfarir Ólafs
Thors til sósíalista hafi nú bor-
'ð árangur. Ekkert skal nér um
'pað dæmt hvað hæft sé 1 þeim.
En kynlegt mun mörgum þykja,
þegar sósíalistar setjast aftur í
stjórnarsætin undir forustu Ól-
afs Thors eftir að þeir hafa
hlaupizt þaðan fyrir nokkrum
vikum með þeim forsendum, að
Ólafur hafi bæði svikið þá og
ojóðina. Það þarf litla sjálfs-
virðingu til að geta skipað sér
aftur undir forustu slíks manns.
Meðal Alþýðuflokksmanna mun
Ólafur líka hafa óspart hamp-
að því, að hann geti ekki gert
Sósíalistum verri grikk en að
fá þá aftur í stjórn með sér.
Afstaða sósíalista mun hins
vegar fara nokkuð eftir því,
ivort hinir umbótasinnuðu eða
Pyltingasinnuðu mega sín meira
í flokknum. Ráði þeir fyrr-
nefndu, fara sósíalistar ekki
í stjórn með Ólafi aftur. Megi
hins vegar hinn armurinn sín
meira, fara sósíalistar í stjórn
með Ólafi, ef þeir geta teymt
3j álfstæðisflokkinn enn lengra
út í hina fjárhagslegu ófæru,
?em hér hefir verið að skapast
seinustu árin. Hinir byltinga-
únnuðu sósíalistar telja hruhið
5kapa beztu vígstöðu fyrir sig.
Það er íétt. Og þeir hugsa sam-
kvæmt hinu fornsagða, að sá
hlær bezt, sem síðast hlær.
Lengra ná skýrslur hagstof-,
unnar ekki, en telja má fullvist
að hlutfallið hafi ekki breytzt
Reykjavík í óhag á þessu ári og
hinu síðastliðna.
Þessar tölur hagstofu.nnar eru
harla athyglisverðar og varpa
skýru ljósi yfir þróunina og
hvert stefnir á viðskiptasviðinu.
Af hverjunr 100 kr. í verðmæti
innflutnings fær Reykjavík til
ráðstöfunar kringum 90 kr., all-
ir aðrir kaustaðir til samans 8—
10 kr. og kauptúnaverzlanir I
ölluifi sýslunum 1—2 kr. Ef
skiptingin færi eftir fólksfjölda
á hverjum stað, ætti hún að
vera á þá leið, að Reykjavík
fengi fyrir sig 30—40 kr., en
kauptún og sveitir 40—50 kr.
miðað við hverjar 100 kr. inn-
flutningsverðmætis.
í árslok 1945 voru verzlanir i
Reykjavík 836 að tölu og hafði
Los Angeles í Californíu er
mikil borg. Hún hefir hálfa
fjórðu miljón íbúa, þegar út-
borgir eru taldar með, og er talin
stærsta borg heims að víðáttu,
enda þrjú þúsund ferkílómetra
að flatarmáli. Inn 1 þessari borg
eru mörg og stór kúabú. Og
það getur verið gaman fyrir ís-
lenzka lesendur að frétta af
þeim, þó að staðhættir séu ó-
líkir því, sem hér er.
Garðarnir í Los Angeles eru
víðfrægir, þar sem „gul sítrónan
grær og gulleplið í dökku laufi
hlær“, eins og kveðið var um
annað land. En auk þessara víð-
frægu aldingarða og lystigarða
á borgin sína búgarða. Á einum
stað eru t. d. 85 þúsund mjólk-
urkýr á svæði, sem ekki er nema
30 km. að þvermáli.
Danskur tilraunastjóri, H.
Wenzel Eskedal, segir frá þess-
um búskap í grein í „Landet“
nýlega. Hann kom þar meðal
annars á kúabú, sem Ameríu-
maður að nafni ísak Sakarían
átti. Þar voru þúsund kýr og
bújörðin kringum 25 dagsláttur.
Það af jarðeigninni, sem ekki
, fjölgað um 72 á því ári. Því er
svo komið, að það er orðin verzl-
un fyrir hverja 50—60 raenn í
bænum að meðaltali.
Þessar staðreyndir leiða það
í ljós, að íbúarnir í sveitum og
bæjum hfinginn í kringum
landið utan Reykjavíkur, verða
að fá meginið af þeim vörum, er
þeir afla sér, um hendur Reyk-
víkinga með þeirri skipan, sem
nú er á þessum málum. Þar með
fá reykvískir borgarar tök á að
skattleggja alla landsbyggðina.
Eru ekki enn í tölum taldar þær
fjárhæðir, sem sí og æ flytjast
til höfuðstaðarins hvaðanæfa af
landinu gegnum verzlunina. Nú
er svo skipað verzlunarmálun-
um, að Reykjavík hefir þar ein-
okunaraðstæður en öll lands-
byggðin er ofurseld valdi henn-
ar.
Af þessu fyrirkomulagi leiðir
er byggingarlóðir, er nánast
leikvöllur, þar sem ekki vex
stingandi strá. ísak elur því
kýrnar sínar á aðkeyptu fóðri,
eins og nágrannar hans yfirleitt.
Heyið er keypt norðan úr
sveitum. Þar kemur aldrei dropi
úr lofti á sumrum, en jörðin er
vökvuð að staðaldri. Eðlilegt þyk
ir það, að jötð sé slegin 6 eða 7
sinnum árlega. Heyskapartíðin
er hagstæð og allt er unnið með
vélum.
Yfirleitt er kúnum gefin 12
til 14 kg. af heyi á dag. Svo
mikið éta kýrnar ekki nema af
góðu heyi.
Kornhlr/Sa er þar á hverjum
bæ, þótt tómar hafi þær verið
á striðsárunum. Nú fer það að
breytast. Mest er gefinn maís,
sóttur langt að. Rófur þekkjast
þar ekki, þó að fóðurbætisgjöf
sé mikil. ísak gaf 2200 kg. af
kraftfóðri á kú yfir árið. Það er
nálega 6 kg. á dag.
Þar sem hirðingin er bezt; er
hverri kú mælt út sitt ákveðna
fóður sérstaklega, og er þá
venja að gefa 1 kg. af þvi, fyrir
hver 2Vi—3 kg., sem kýrin
mjólkar.
Annars staðar er kraftfóðrinu
útbýtt af stórri skóflu. Þar er
því úthlutunin ónákvæm.
Rannsóknir hafa leitt í ljós,
að margir kúabændur í Los
Angeles myndu hagnast á því,
að minnka kjarnfóðursgjöfina
um fimmta hluta.
Kýrnar koma aldrei í hús,
nema til að étja kraftfóðrið og
vera mjólkaðar. Fjósið hjá ísak
tók 120 kýr, og varð því að
skipta um í því 8 sinnum við
hverjar mjaltir.
Þegar kýrnar koma inn eru
þær bundnar, kraftfóðrið gefið
og þær þvegnar aftan verðar.
Það fer þannig fram, að Vatni
er sprautað á þær. Þannjg eru
gólf og veggir skolaðir í hvert
sinn, sem skipt er um kýr.
Mýkja sú, sem fellur meðan
kýrnar eru inni, er skoluð burt
með rennandi vatni.
Allt er þetta lögboðið, og segja
menn að mjólkin í Los Angeles
sé bezt í Bandaríkjunum.
Kýrnar hjá ísak voru mjólk-
aðar með vélum, en fjósamað-
ur hans sagði, að* venjulegt væri
þar um slóðir, að handmjólka
þriðjung kúnna. Sumar kýr,
sagði hann, að seldu ekki vél-
unum, einkum þær, sem vanar
væru handmjöltun.
Kýrnar i Los Angeles mjólka
allra kúa bezt í Bandaríkjunum,
bernskuárum hans heima í Mó-
enda kappgefið, eins og fyrr er
frá sagt. Talið er að meðalkýr
gefi þar rúmlega 200 kg. smjörs
úr ársnyt, en meðaltal í Banda-
ríkjunum öllum sé um 90 kg.
Flestum kálfum er slátrað
fárra daga, og eru þarna þvi
engin ungneyti. Kýrnar eru
keyptar að úr fjarlægari sveit-
um, þar sem uppeldið er ódýrt.
Gangverð á kú er þar um 1300
krónur. Talið er að kýr séu að
meðaltali ekki nema 2 ár í Los
Angeles.
Þetta er verðlag á helztu fóð-
urvörum:
1 kg af heyi kostar 15 aura.
1 kg. af völsuðu byggi 38 aura.
1 kg. af völsuðum höfrum 40
aura.
1 kg. af kökum úr hörfræi 55
aura.
Mjólkin er verðlögð eftir fitu
magni og fá framleiðendur 50
til 55 aura fyrir kg. af meðal-
feitri mjólk. Neytendur borga
85 aura fyrir kg. af nýmjólk.
Þetta er umreiknað í danskar
krónur og aura.
Eins og gengur þykir bændum
þetta heldur lágt verð, enda
gengur þeim misjafnlega aö
láta búin bera sig.
Meira en 6 af hverjum 10 kýr-
eigendum í Los Angeles eru af
hollenzkum ættum. Hinir eru
margir portúgalskir og nokkrir
danskir.
Kýrnar í CaUforniu
Kýrnar sem aldrei koma í hús, nema um mjaltir, og bíta þó
aldrei gras. Bændurnir, kaupa allt fóðrið að, og eiga ekki fjós
yfir nema lítið eitt af kúastofninum.