Tíminn - 24.12.1946, Blaðsíða 3

237. blað
TfMIMN. þrigjudaginii 24. des. 1946
3
grasrækt, hefir hann myndað
sér sína eigin skógræktarfræöi
og sjálfur sagt fyrir um og einn-
ig unnið að, sáningu, útgræðslu
og uppeldi trjástofna sinna. Og
þar hefir hann komist svo langt,
að fullyrða má að fáir íslend-
ingar standi honum á sporði um
uppeldi og ræktun trjágróðurs.
,,Það er ekki vandameira að
rækta birki heldur en gras,“
segir Hermann.
Það er líka gaman að sjá hann
gæla við hríslurnar sínar, fara
um þær höndum og skoða í krók
og kring.
Engan bónda hefi ég séð um-
gangast búfé sitt af meiri um-
hyggju en hann trén sín, engan
séð horfa meiri aðdáunaraugum
á túnið sitt gróa en hann.
Það gat ekki hugsast að
maður með skaplyndi, iífsvið-
horfi og hæfileikum Hermanns
Jónassonar kæmist hjá því að
taka öflugan þátt í opinberu lífi
í þessu landi stjórnmálanna,
þegar aldur og þroski leyfði. Og
hitt hlaut að koma nokkuð af
sjálfu sér, að hann lenti fljót-
lega þar í fylkingu, er megin-
þorri bændanna í landinu hafði
haslað sér völl. Eðli hans og upp-
runi hlaut að ráða því. Og það
vill svo einkennilega til, að ég
held að hann hafi fyrst farið að
beita sér opinberlega í stjórn-
málum, við undirbúning alþing-
iskosninga þingTofsvorið fræga,
þegar fyrsta stóra sóknin var
hafin af bæjarvaldinu, til að
brj óta skarð í þau virki, er sveita
fólkið haföi sér til varnar í hinni
fornu kjördæmaskipan lands-
ins. Því áhlaupi var þó hrundið
sem- kunnugt er, með hinum
glæsilegasta sigri sveitanna, þó
að síðar kæmi á daginn, þar sem
annars staðar, að enginn má við
margnum til lengdar.
Þetta mál var svo tekið upp
aftur með auknum krafti við
kosningarnar 1942. Þá hafði
Hermann Jónasson verið for-
sætisráöherra um átta ára skeið.
En hann var enn sínum gamla
málstað trúr, og vék úr ríkis-
stjórninni til að mótmæla þess-
ari nýju herferð og barðist nú í
fylkingarbrjósti fyrir málstað
sveitanna. En nú var mótstaðan
lömuð orðin og hið gamla
„byggðaváld” var nú aö fullu
brotið á bak aftur eins og at-
burðir síðustu ára sanna gerst.
Hitt skyldi þó enginn ætla, að
hlutverki sveitafólksins sé þar
með lokið í íslenzkum stjórn-
málum. Hitt er sönnu nær, að
því sé enn meir þörf en fyrr að
geta beitt fyrir mál síii mönnum
af gerð og gjörvileik Hermanns
Jónassonar.
Sem að líkum lætur af því
er sagt hefir verið varð Hermann
fulltrúi sveitakjördæmis á Al-
þingi og hefir verið þau 12 ár
sem hann hefir átt þar sæti. Og
í ríkisstjórn þeirri er hann veitti
forstöðu um átta ára skeið var
hann jafnan landbúnaðarráð-
herra.
Af hinum mörgu málum, sem
hann beitti sér fyrir og komu
til framkvæmda í ráðherratíð
sinni ber landbúnaðarmálin
hæst uppi og þá fyrst og fremst
afurðasölulöggjöfina. -
Það vildi svo vel til, að það
málið, sem skjótastrar úrlausn-
ar krafðist er stjórn hans tók
við völdum voru afurðasölumál
landbúnaðarins. Verðhrunið
eftir 1930 hafði þá lamað land-
búnaðinn svo að hann var að
þrotum kominn. Reynt hafði
verið að leysa vandann með
löggjöfinni um kreppulánasjóð
og framkvæmd hennar —, sem
þó hefði orðið algerlega ófull-
nægjandi bjargráð, ef þar hefði
veriö látið sitja við. Erlendu
markaðirnir voru óviðunandi, og
togstreyta og kapphlaup um
innanlandsmarkaðinn orsakaði
það, að hver framleiðandi
neyddist til að troðast fram fyr-
ir annan og. troða á öðrum í von
um að bjarga sjálfum sér. Hug-
myndin um aukið skipulag var
vöknuð. Nokkrar fálmkenndar
tilraunir höfðu verið gerðar í
einstökum greinum til aö koma
nýju og betra skipulagi á málin,
en allar höfðu þær strandað á^
innbyrðis togstreytu og skiln-
ingsleysi valdhafanna. — Jarð-
vegurinn var að verða undirbú-
inn, en það vantaði framkvæmd
og forustu. Hermann var ekki
fyrr setztur í ráðherrastólinn en
hann tók þessa forustu. Hann
setti afurðalögin með bráða-
birgðalögum áður en þing kom
saman, og hafði forustu innan
ríkisstjórnar og þingmeirihluta
um að knýija þau í gegnum
þingið. Hér var um algera nýj-
ung að ræða í íslenzkri löggjöf,
og auk þess mjög viðkvæmt og
vandasamt mál. Enda mætti það
svo mikilli og margháttaðri and
stöðu, að fágætt er um nokkra
löggjöf. Með eins atkvæðis
meirihluta í báðum deildum
varð að knýja málið fram til
sigurs og þurfti til þess bæði
lagni og festu.
Og þetta tókst.
En þó var ekki þar með búið.
Eftir var að framkvæma löggjöf
þessa, og það var ekki minna
vandamál, því að ekki var mót
blásturinn gegn löggjöfinni
minni utan þings en innan, fyrst
í stað, og mun flestum enn
fullu minni styrinn sem um þau
stóð. Skal alveg ósagt látið hver
hefðu orðið örlög þessarar merku
löggjafar ef ekki hefði verið sú
festa í stjórnmálunum á þessu
tímabili, að sami maðurinn gat
fylgt þeim eftir fyrstu átta árin
sem þau voru í gildi. Þegar svo
Hermann lét af stjórn 1942, var
löggjöfin orðin það rótfest, bijíin
að ná þeim vinsældum og viður-
kenningu, að við henni varð
ekki haggað, og verður ekki
haggað héðan af á meðan að
félagsfrelsi og aamtök bænda
eru ekki að fullu þurrkuð út.
Ég hygg, að afurðasölulög-
gjöfin frá 1934, hafi nú þegar
fært íslenzkum bændum í garð
tugi miljóna króna, fraro. yfir
það, sem orðið hefði, ef hennar
hefði ekki notið við, og muni
síðar meir af öllum réttsýnum
mönnum verða talin einhver
merkasta löggjöf þessara ára í
íslenzkri búnaðarsögu.
Auk afurðasölúlaganna má
einnig minnast á önnur nýmæli
í löggjöf landbúnaöarins, sem
Hermann Jónasson beitti sér
fyrir að koma á í stjórnartíð
sinni svo sem lögin um Græn-
metisverzlun ríkisins, lögin um
Garðyrkjuskóla ríkisins, og
húsmæðrafræðsluna o. fl.
Það sem nú hefir verið rifjað
upp úr stjórnmálalífi Hermanns
Jónassonar, sýnir það að hann
hefir á þeim vettvangi, ekki
síður en annars staðar, verið
uppruna sínum og eðli trúr. Það
er því býsna skoplegt í eyrum
þeirra er þekkja hann, að heyra
stjórnmálaandstæðinga hans
bera á hann tækifærlssinnað
valdabrask. Það er skoplegt,
meira að segja, án hliðsjónar
af því, hverjir það eru sem oft
ast taka sér þau orð í munn.
En hér er svo sem ekki ósam
ræmi í hlutunum. Þegar Her
mann vildi fá landsskák til um
ráða, þá var það „gróðabrask.
Þegar hann gekk í flokk sveita
manna og bauð sig fram í sveita
kjördaemi, þá var það ,.valda
brask.“
Nú vil ég á engan hátt for
taka að Hermann hefði kunnað
að græða eitthvað á „mýrlnni'
sælu ef hann hefði fengið hana
til frambúðar. En það er vegna
þess hve hann á í óvfenju rikum
mælí þá mikilsverðu búmanns
hæfileika, að geta látið fara
saman að græða land og græða
3ó. Hitt veit hver maður, að sá
er vill ná í land í gróðaskyni
eingöngu, leitar fyrst að þeim
blettum, sem hafa í sér fólgna
vísa verðhækkun, sökum vax-
andi aðstreymis landsmanna,
eða vegna sérstakrar at.hafna-
aðstöðu.
En jafnvíst er hitt, að sá er
leitar eftir mannaforráðum og
völdum þeirra vegna, hlýtur að
athuga hvernig straumarnir
liggja í þjóðfélaginu, og hvert
leiðir fjöldans liggja, á sama
hátt og aflamaðurinn athugar
fiskigöngur. Og hvort mundi nú
vænlegra fyrir ungan og álits-
mikinn embættismann í Reykja-
vík, sem eingöngu hefði hug á
völdum og mannaforráðum, að
leita brautargengis, í fámennu
sveitahéraði heldur en að beita
sér fyrir vagn fjöldans í hinum
vaxandi höfuðstað. Hvort myndi
álitlegra til frambúðar, að leita
fylgis þar sem straumur fólks-
ins hefir stefnt á burt, áratug
eftir áratug, eða þangað er
straumurinn ber fólkið?
Ég veit vel, að Hermann Jón-
asson á svo mikið til af raunsæi
og veraldarvizku að honum er
Detta alt ofur ljóst. Og þeim er
setta líka full Ijóst mörgum
hverjum, sem annast láta sér
um að túlka orð hans og athafn-
ir á þann hátt sem að framan
getur.
En þeim er vorkunn mörgum,
dó að þeir ekki skilji þessa ráða-
breytni Hermanns á annan hátt
en þeir túlka hana. Þeim virðist
vera það framandi að til séu
menn sem hafa unun af að eiga
land til að græða það, en ekki
einungis til að græða á því. Þeir
sjá heldur ekki annað í hinni
pólitísku baráttu, en eftirsókn
eftir völdum og fé. Þeir skilja
ekki að menn geti átt persónu-
leg og alþjóðleg hugðarefni ofan
við það, sem þeir meta meir.
Þess vegna hljóta þessir menn
að misskilja Hermann Jónasson.
Um tíu alda skeið var íslenzka
bændastéttin sama og íslenzka
rjóðin. Það var bændastéttin
sem varðveitti líf hennar og
forna menningu um löng og
döpur ár — með baráttu, sem
oft mátti virðast vonlaus. Það
var hún sem vann að endurreisn
lands og þjóðar og sjdlaði arf-
inum, landinu og hinni fornu
ajóðmenningu, í hendur nýrrar
kynslóðar og nýrra þjóðfélags
stétta. Synir hennar og dætur
byggðu upp nýjar atvinnugrein-
ar og nýtt menningarlíf. Ýmsir
sem frá bændast*éttinni eru
komnir og seztir á aðrar græn-
ar greinar, deila á hana af
allmiklu yfirlæti. Sveitalífið og
sveitafólkið hefir þó jafnan átt
því láni að fagna að eiga í hópi
þeirra heimanförnu, syni og
dætur, sem hafa skilið baráttu
þess og gildi þess fyrir hið nýja
þjóðfélag, og lagt því það lið
er þau máttu. Um langt skeið
voru t. d. forustumenn búnaðar-
félagssamtakanna í landinu
embættismenn í höfuðstaðnum
sem voru bundnir sveitalífinu
óslitnum rótum, þótt ýmis konar
örlög hefðu flutt þá úr stað. Hér
væri hægt að rifja upp mörg og
merk nöfn látinna manna og
lifandi. Slíkir menn hafa ætíð
verið og verða ætíð þeim er
sveitunum búa og landið erja
ómetanlega mikilsverðir sam
herjar. Þeir eru baráttu sveita-
fólksins ekki minna virði en
hermenn á fjarlægum stöðvum
eru heimavarnarliði lands síns
í hernaði.
Einn þessara hermanna í bar
áttu sveitafólksins fyrir betri og
bjartari framtíð er nú Hermann
Jónasson.
Bjarni Ásgeirsson.
Þingmaður Strandamanna
Rúm 100 ár eru nú liðin, síð-
an Alþingi var endurreist,
Mikil saga hefir gerzt um þá
fornhelgu þjóðarstofnun á þessu
síðasta aldarskeiði hennar, og
djúpvirk hafa orðið áhrif henn-
ar á þjóðlíf og þjóðarhag. Mun
og jafnan svo verða, að mátt-
ugir örlagaþræðir liggi frá þingi
til þjóðar. Eru því framtíðar-
vonir þjóðarinnar mjög við það
bundnar, hversu til tekst um
þinghald og þingamannaval.
Má jafnvel segja, eins og nú er
komið málum, að gæfa þjóðar-
innar velti framar öðru á því,
að á þingi hennar sitji, að
mestum hluta, hollráðir dreng-
skaparmenn, og að starfskraft-
ar þeirra nýtist sem bezt í
hvívetna.
Það má lofa svo einn, að
lasta ekki annan. Þegar litið er
yfir þann hóp fulltrúa, sem
Strandasýsla hefir kjörið til
Dingsetu um undanfarið aldar-
skeið, þá dylst ekki, að þar er
valið lið. Væri vel, og þó fram-
ar vonum, ef öllum öðrum hér-
uöum hefði tekizt þingkjörið
svo gæfusamlega. Fyrstu 40 ár-
in eftir endurreisn Alþingis voru
oeir þingfulltrúar Stranda-
sýslu til skiptis, nær óslitið,
bræðurnir og bændahöfðingj-
arnir Ásgeir og Torfi Einars-
synir frá Kollafjarðarnesi. Aðr-
látnir þingskörungar, sem
fóru með umboð sýslunnar,
lengur eða skemur, voru þeir
Björn Jónsson ráðherra, Guð-
ón Guðlaugsson og Tryggvi
Þórhallsson. Má af þessu ráða,
að Strandamenn séu og hafi
löngum verið vandlátir um val
aingmanna sinna og að ekki sé
heiglum hent að sækja í greip-
ar þeirra það kjörfylgi, sem til
sigurs fær dugað.
Hermann Jónasson var inn-
an við fertugt, þegar Stranda-
menn kusu hann fyrst á þing,
fyrir 12 árum. Það kom brátt í
ljós, að kjósendur höfðu eigi
ofmetið hæfileika hans. Þegar
eftir kosningar þær var honum
falin stjórnarforystan, og hana
hafði hann á hendi, sem kunn-
íþróttamaður til þess að setja
met og sigra 1 kappleikjum. í-
þróttalífið hafði verið honum
stjórnarforstöðu um langt ára- I þýðingarmeira. Þar hafði æsku-
bil á erfiðum tímum, hafa og fjör hans og karlmennska feng-
gert hann fastan í sessi sem ið útrás og þjálfun. Kapp hans
þingmann Strandamanna. og drengskapur, manndómur og
Hermann Jónasson hlaut upp- táp þróaðist við fangbrögð
eldi sitt og manndómsþroska við glímunnar og aðrar íþróttir. Þvi
svipuð kjör og þau, sem allur þekkti hann uppeldisgildi íþrótt-
þorri kjósenda hans á við að anna. Hann vissi hver menn-
búa. Að því býr hann í óvenju- ingaráhrif íþróttalífsins geta
ríkum mæli, bæði um mótun verið. Og hann vildi gefa öllu
skapgerðar sinnar og um val á- æskufólki þjóðarinnar kost á að
hugamála sinna. En jafnframt njóta þess, sem hann hafði sjálf
hafa margbrotin störf hans í ur notið. Hann vildi gera íþrótt-
þágu alþjóðar um langt árabil irnar að föstum lið i uppeldi og
aukið þekkingu hans og viðsýni. þjálfun hinna vaxandi kynslóða
Strandamenn hafa fundið, að íslands.
Hermann skilur kjör þeirra til Hermann Jónasson skipaði
hlítar, að þeirra velferðarmál milliþinganefnd til að semja
eru hans áhugamál og að hann frumvarp að allsherjarlöggjöf
er maður til að vinna að lausn um íþróttamálin og stuðning
þeirra af fyllstu einbeitni. Þeg- ríkisins við þau. Hann skyldi
ar Hermann ræðir um lands- mjög vera aukinn og mönnum
mál og héraðsmál við kjósendur auðveldað að njóta hans. í
sína, finnst það glöggt, að hann stað þess, að sérhver fjárstyrk
er hinn raunsæi starfsmaður, Lr til íþróttamála og íþrótta-
sem sýnir áheyrendum sínum mannvirkja kostaði áður sér-
þá virðingu að skírskota til staka samþykkt Alþingis, og var
dómgreindar þeirra. Það gæti því mjög undir því kominn,
aldrei að honum hvarflað að hversu ,,duglegum“ þingmanni
reyna að blekkja kjósendur sína þeir höfðu á að skipa, sem hlut
með staðlitlum fyrirheitum og áttu að máli, skyldi nú slíku
yfirboðum, þótt slíkt sé þekkt fé úthlutað úr sérstökum sjóði,
fyrirbæri i stjórnmálaheimin- sem stjórnað væri af sérstakri
um og teljist vænlegt til áhrifa nefnd kjörinna áhugamanna.
meðal lítilsigldia manna. Það íþróttalögin eru svo kunn, að
mun aldrei hafa borið við, að um þau þarf ekki mjög að fjöl_
Hermann hafi heitið kjósend- yrða Þau hafa markað tíma_
um sínum neinu fram yfir það, mót f alþýðlegu íþróttalífi á
sem hann var viss um að geta íslandi. Með þeim var sundið
efnt. Hitt er fremur, að efndir gert að skyldunámsgrein í öll-
hafi orðið loforðum meiri, og Lm barnaskólum á landinu.
jafnvel, að hann hafi hrundið Hafa íslendingar sérstöðu i
fram málum, sem andstæðingar þeim efnum jafnffamt var
hans höfðu heitið að annast, en | samkvæmt íþróttalögunum
ekki reynzt umkomnir að fram-
kvæma.
stofnað embætti iþróttafulltrúa
ríkisins, en hann er eins konar
Nú um skeið hefir flokkur sá, I fræðslumalastjðrij sem iþrótta-
er nýtur forystu Hermanns malin heyra undir skipti það
Framsóknarflokk- | miklu máíi, að vel væri séð fyrir
íþróttamálanna,
þegar þau voru gerð miklu
meiri þáttur í þjóðaruppeldinu.
Jónassonar,
urinn, verið í stjórnarandstöðu. I framkvæmd
Gífurlegt fjármagn hefir á því
tímabili verið í umferð í land
inu, innflutt fjármagn, ausið úr
Þó að lögjöfin sjálf væri mik-
auðlindum annarra þjóða, er í|ils virði> var ekki allt fengið
styrjöld áttu. A slíkum tímum þar með Það yar að sönnu
þykir valdaaðstaðan hæg, enda mikils vert að semja íþrótta_
má þjóðin lengi muna það, að
fagrar heyrði hún raddirnar |
ugt er, í nær 8 ár, óslitið. Það 'um Þá jarðnesku Paradís, er
féll því í hlut hans og sam-. valdhafar hennar hétu að
lögin og fá þau samþykkt, en
þá var sá vandinn eftir að
framkvæma þau, svo að vel
færi. Hermann Jónasson reynd-
starfsmanna hans í ríkisstjórn stofna til hér á landi. Kjósend- igt giftudrjúgur f þeim efnum.
að stýra landi voru út úr brimi
og boðum heimskreppunnar
miklu. Þegar þeim sjónvillum,
sem áróður og dægurþras nú
valda, léttir af, mun það verða
almennt viðurkennt að ótrú-
lega vel hafi þjóð vorri farnast
á þessu timabili, eftir því sem
öllum aðstæðum var þá háttað.
Vel má svo fara, að það tíma-
bil verði þá og síðan metið sem
varanleg fyrirmynd um það,
hversu mikið má gjöra af litl-
um efnum.
Þeir eiginleikar Hermanns
Jónassonar, sem áunnu honum
traust til þess að hafa á hendi
ur 1 Strandasýslu eru engir eft-|Hann áfti að gkipa formann j.
irbátar annarra landsmanna
um framfaravilja og framfara
þróttanefndar, sem stjórna
skyldi íþróttasjóðnum og þar
dug. I hinum harðbýlu sveitum|með úrskurði um allar þær
þar i nánd, er Kaldbakur ris við fjárbeiðnir og umsóknir> sem
sæ, hafa þeir skapað eina hina|honum bærust Hermann fann
myndarlegustu menningarbyggð
á landi hér. Enn eru þar vak-
andi hugir, og starffúsar hend-
ur eru þar búnar til nýrra átaka.
í þessu héraði nýtur Hermann
Jónasson mests trausts állra
þeirra, er við stjórnmál fást hér
á landi.
Jón Guðnason,
PrestbcikTca.
íþróttamaðurinn
Árin 1920 og ’21 var í blaða-
fréttum sagt frá ungum lög-
fræðinema norðan úr Skaga-
firði. Hann tók þá þátt í helztu
kappglímum, komst þar í
fremstu röð og varð glímukon-
ungur 1921. Þessi ungi maður
þótti glímumannlega vaxinn,
stæltur sem stálfjöður og glíma
fallega og drengilega. Maður-
inn var Hermann Jónasson.
Það var einróma álit blaðanna
að konungsglíman á Þingvöll-
um 1921 hefði verið tilkomu-
mesta kappglíma, sem þá hefði
verið háð lengi. Þar hafði Her-
mann Jónasson flesta vinninga,
þó að Guðmundi Kr. Guð-
mundssyni væri dæmd verð-
laun fyrir bezta glímu. Þótti sá
mann til þess. Arið 1921 glímdi
hann til úrslita við Guðmund
Kr. Guðmundsson, svo að báðir
sigruðu. Nú skipaði Hermann
þennan forna leikbróður sinn
og keppinaut til að hafa forystu
um framkvæmd hinnar nýju
iöggjafar. Það mun vera sam-
mæli allra, sem til þekkja, að
enn sem fyrr hafi báðir sigrað.
íþróttalögin hafa orðið vinsæl
lög og mér er ekki kunnugt um
að nokkrar raddir um hlut-
drægni og ójöfnuð hafi komið
upp í sambandi við störf íþrótta-
dómur raunar álitamál eins og I nefndar.
löngum vill verða um einkunnir Hér verða ekki ávextir í-
og verðlaunaúrskurði, þar sem þróttalaganna taldir, en hver er
keppendur eru tiltölulega sá, sem ekki veit um íþrótta-
jafnir. mannvirkin og aðrar fram-
Síðan liðu mörg ár. Það fyrn- kvæmdir, sem blátt áfram stafa
ist yfir. unnin afrek eins og í- frá þeim? — Sundlaugar, fim-
þróttasigra á kappmótum, þó leikahús og iþróttavellir rísa
að frækilegir séu og um sinn á upp viðsvegar um land og 15
hvers manns vörum. Hermann kennarar ferðast um til íþrótta-
Jónasson varð þjóðkunnur mað- kennslu auk fastra kennara. Og
ur af öðrum störfum. Hann árlega koma hundruð æsku-
varð lögreglustjóri í Reykjavik, fólks fram á opinberum mótum
bæjarfulltrúi og síðan alþingis- og sýningum með vaxandi
maður og ráðherra. myndarleik og glæsileik frá ári
En það sýndi sig, þegar Her- til árs.
mann Jónasson var kominn til
valda og orðinn einn mesti á-
hrifamaður þjóðarinnar, að
hann hafði ekki einungis verið
Þeir, sem hlustað hafa á það,
að Framsóknarmenn væru kall-
aðir óvinir Reykjavíkur, mættu
gjarnan hugleiða hverjir drýgst-