Tíminn - 19.08.1949, Blaðsíða 4

TÍMINN, föstudaginn 19. ágúst 1949
174. blaff.

Unitarískir brautryðjendur
pað myndi erfitt næsta að
ikveða um uppruna hinnar
mitarisku trúar; grundvall-
dríega er hún eldri en sjálfur
íristindómurinn, því eingyðis
ruin blómgaðist víða um
iönd löngu áður en Kristur
Qóf kenningar sína. Svo var
>ap til dæmis með Zóróism-
dhn í Persalandi og Gyðinga-
iótnlnn hjá Israelitum. Krist-
ur var eingyðistrúar maður
dlveg áreiðanlega. Það sést
meðal annars á því að hann
iclutti bænir sínar til eins
guös en ekki þriggja eða
iLeiri. Alveg óhugsanlegt að
áann hefði byrjað faðirvorið
með orðunum „Faðir vor“, ef
aann hefði verið fjölgyðistrú-
ar. Innan kristninnar hafa
alltaf verið æði margir, sem
héldu fast við frumtrú sína
a einn guð, enda var það eðli-
;Iegt, þar sem kristindómur-
inn óx í fyrstu beint upp af
gyöingdóminum, sem lagði af
ar mikla áherzlu á eingyðis-
hugmyndina. Aftur á móti
var heiðingjunum gjarnara
að trúa á marga guði svo sem
var siðvenja Grikkja og Róm-
verja. Mér er nær að halda,
að þríeindar kenningin hafi
verið borin fram til að sam-
ræma skoðanir heiðingja og
Gyðinga á þessu atriði. Marg-
ir sagnfræðingar, svo sem
.Gibbons, hallaðist að þeirri
skoðun. Reynt var með of-
sóknum að þrýsta kirkjunum
til að afneita þessari eingyð-
istrú. Samt náði hún rótfestu
i ýmsum löndum, svo sem í
Póllandi, Ungver j alandi og
Transylvaníu. Náði únitara-
trúin þá svo mikilli útbreiðslu
að kaþólskunni fannst sér af
henni hin mesta hætta stafa
og hóf grimmustu ofsókn á
móti henni. Fór að lokum svo,
að hún var kvalin til dauða
i mörgum löndum en samt
iifði alltaf einhver angi henn
ar við rótina, einkum við há-
skóla álfunnar. Bar einna
mest á þessu þar sem upp-
lýsingin var mest og manns-
andinn frjálsastur. Hjá ensk-
um vísindamönnum tók hún
einkum að dafna og átti
drjúg ítök í andlegu lífi há-
skólanna, bæði við Oxford og
Cambridge.
★
Einn af helztu vísindamönn
um Breta á átjándu öld var
presturinn Joseph Priestley, sá
sem uppgötvaði súrefni and-
rúmsloftsins og þýðingu
þess. Með loftefnarannsókn-
um sínum gerði hann álíka
gagn í sinni grein og Harvey
T læknisfræðinni með því að
rannsaka blóðrásina. Mende-
liff hinn rússneski fyr.ir efna
fræðina með því að skil-
greina frumefnin, og Newton
þýzkur fyrir eðlisfræðina með
þvi að uppgötva þyngdarlög-
málið.
,f.Arið 1791 var Priestley
prestur við fjölmennan söfn-
úð~ 1 Bermingham borg í Eng-
^lþojdi. Hafði þá í nokkur ár
’staðið mikill styrr um hann
,og hinar únitarisku kenning-
ar hans. Hafði klerkalýður
landsins, sem rétttrúaðan
caldi sig, æst fólkið upp á
móti hinni annarlegu kenn-
ingu. Stóð Horsley erkidjákni'
einkum fyrir þessum ofsókn-
am. Fór svo að lýðurinn var
æstur til hermdarverka og
i þriggja daga skrílsæði voru
mörg hús brennd og þar með
bókasafn og tilraunastöð
Fyrirlestur efíir séra II. E. Jolmsoia
Unitara-kirkjuhreyfingin er mjög útbreidd í Norður-
Ameríku, en uppruna sinn rekur hún til Ítalíu, en þar hófst
hún á síðari hluta 1G. aldar og breiddist þaðan út um Mið-
Evrópu. Unitarar trúa aðeins á einn Guð (ekki þríeinan)
og telja Ivrist aðeins hafa verið góðan og mikilhæfan mann,
er flutti kenningar hans. Margir Vestur-íslendingar eru
unitarar. í síðari hluta fyrirlesturs séra H. E. Johnson er
einkum sagt frá hinum fræga kennimanni og mælskumanni
William Ellery Canning. .......... ................
Priestleys. Var safnaðarfólki
jhans og fylgismönnum hvergi
. þyrmt. Sannaðist síðar að
jkirkjuhöfðingjarnir höfðu
staðið fyrir þessu athæfi, því
þeim þótti slík aðferð örugg-
ari og fljóvirkari en að draga
menn fyrir dómstólana eins
og áður hafði verið siður.
Ekki svo að skilja að sú að-
ferð hafi ekki borið árangur
því frá ár'inu 1662, þegar lög-
in voru samin gegn villutrú-
armönnum á Englandi, höfðu
sextíu þúsund manns verið
settir í fangelsi fyrir trú sína
og af þeim höfðu átta þús-
undir dáið í dyflyssu eða ver-
ið brenndir samkvæmt dómi.
Svona var nú ástandið á
Englandi í þá tíð en samt
verra á meginlandi norður-
álfunnar. Má af þessu ráða
hversu mikla sannfæringu og
dyrfsku það krafðist að ger-
ast uppreisnarmaður gegn
kenningum og j átningum
kirkjunnar.
Eftir árásina í Berming-
ham fengu vinir Priestleys
hann til að flytja til Ameriku.
Hérna megin hafsins naut
hann verndar slíkra manna
sem John Adams og Thom-
asar Jeffersons, — báðir þess
ir menn urðu forsetar Banda
ríkjanna — og Benjamíns
Franklins, sem einnig hallað-
ist að únitariskum skoðunum
auk þess sem hann dáðist að
Priestley sem vísindamanni.
Leið honum nú fremur vel og
hélt rannsóknarstarfi sínu á-
fram en stofnaöi stóran söfn-
uð í Philadelphia. Hann
gekkst líka fyrir því að stofna
sameignar og samvinnufélag
í Northumberland í Pennsyl-
vaníu. Þetta félag var stofn-
aö með frjálsum samtökum
en átti sér skamman aldur.
Ekki má samt skilja að Priest-
ley væri látinn í friði hér í
Ameríku. Hann var ofsóttur
bæði af sumum auðvaldssinn
um og kirkjumönnum til dag-
anna enda, en naut að hinu
leyti verndar og aðstoðar
margra frjálslyndra og hátt-
settra manna, að honum hélzt
uppi að flytja kenningar sín
ar og útbreiða þekkingu sína.
Þrátt fyrir sínar róttæku
kenningar bæði í rúmmálum
og hagfræöi. Fyrir hans áhrif
tók únitarisminn að ná mik-
illi útbreiðslu og föstum rót-
um í Ameríku.
Ameríka hefur framleitt og
uppalið mörg mikilmenni og
amerískir andansmenn og
frelsis vinir hafa skráð og
boðað hinar skýrustu yfirlýs-
ingar um jafnrétti, sem finn-
anlegar eru í bókmenntum
veraldar. Af slíkum mönnum
var enginn meiri en Thomas
Jefferson enda mun hann
ávallt teljast í hópi þriggja
mestu forseta Bandaríkjanna.
— (hinir eru: Lincoln og F.
D. Roosevelt). Lif hans og
skoðanir voru, sem annara
mikilmenna í fylsta samræmi
við trú hans, hann var sann-
ur únitari í dýpsta og ein-
lægasta skilningi þess og taldi
það vera únitari langtum
meira en að afneita eilífri
glötun og játa trú sína á
einn guð, að vera únitari er
að lifa og starfa þannig að
öll vor orð og æði beri þess
vott að við trúum á guð föður,
uppsprettu alls kærleika, allr-
ar fegurðar og alls sannleika.
Trúa því ennfremur að heim-
urinn sé hans musteri og gera
það gott sem vér frekast megn
um sé hin eina og sanna guðs-
dýrkun.
Hjá engum manni ber öllu
meira á þessari trú, þessum
únitarisma en hjá hinum
fræga forseta og frelsis fröm
uði, Jefferson. Hann hinn auð
ugi landeigandi skoðaði auð
sinn ekki sem forréttindi,
heldur vildi hann að allir
mættu komast í efni og njóta
þeirrar ánægju og frelsis sem
efnalegt sjálfstæði veitir.
Hann var uppalinn í æðstu
menntastofnun síns lands og
sinnar samtíðar en skoðaði
menntunina ekki sem sérrétt-
indi auðstéttanna, heldur
veldi gera hana að allra hlut-
skifti. — Hann naut aðstöðu
til þess að koma sínum skoð-
unum á framfæri og vildi
gefa öllum kost á því. Til
þess að menn gætu komið
hugsunum sínum á framfæri
kom hann á fót alþýðuskólum
og stofnaði háskóla. Hann
hafði þá trú, að ef fólkinu
gæfist færi á að rannsaka
hvert mál eftir vöxtum, mætti
heilbrigðri hyggju fólksins
fyrir því trúa, að finna sann-
leikann og að sannleikurinn
gerði menn frjálsa, — frjálsa
við hleypidóma, hverskyns
andlegt ofstæki og blindandi
þröngsýni. Hann var í fáum
orðum sagt sannúr únitari
sem trúði í orði og verki á
yfirlýsingu þeirra um föður-
eðli guðs, bræðralag mann-
anna. Þessvegna var hann
sannur lýðræöissinni en án
þessarar trúar verður engin
í .verunni lýðræðismaður, því
þessi trú gefur mönnum djörf
ung til að trúa á framfarir
mannkynsins fyrir guðleg-
heit mannanna, fyrir skyld-
leika mannlegrar sálar við föð
urinn algóða og alvitra.
Þessi guðlegheit bitrust Jeff-
erson i Jesu fyrst og fremst,
sem manni og fyrir þá opin-
berun visku og veglyndis gat
hann aldrei vantreyst mönn-
um sem Jesús kallar sína
bræður og sínar systur. Sjálf
ur er Jeffer/an hin glæsta
mynd og^ifinn gnæfandi tind
ur í hinu ameríska lýðræði
og vonandi brotna allar aft-
urhalds og andbiltingaöldur
á þeim múrvegg, sem hlað-
inn var í árdaga af þeim sem
sagði: „Ef kenningar Krists
hefðu verið heiminum flutt-
(Framliald á 6. síðu)
í nýútkominni Heimskringlu
segir Soffonías Thorkelsson,sem
er mörgum að góðu kunnur hér
heima, frá þjóðræknisstarfi ís-
lendinga á Victoraeyjunni, sem
liggur undan vesturströnd
Kanada. Læt ég hana fara hér
á eftir sem lítið dæmi um það,
hvernig landar okkar vestra
reyna að halda hópinn, þrátt
íyrir erfiðar aðstæður:
„Fyrsti íslenzki þjóðminning-
ardagur var haldinn, af íslend-
ingum í Victoria, B. C., þann 19.
júní.s.l. Komu þeir saman í ald-
ingarði Dr. Jóhannesar Pálsson
ar og konu hans Sigríðar. Er þar
hinn fegursti lundur, og að öllu
leyti hinn ákjósanlegasti til úti-
funda. Þar getur hópur manna
sólbaðað sig í grasinu og einnig
fundið sér hlé fyrir sól, vindum
og regni. Auk aldintrjánna, sem
þar eru til yndis og afnota, rís
fjall við bæjardyr doktorsins,
með himingnæfandi furu og
cedar trjám, og fleiri tegunda,
sem ritarinn kann ekki nöfn á.
Nú rekur mig minni til hinna
merkilegu „Willows," sem þar
vaxa, margar af hverjum stofni,
og hver grein allt að 12 þuml-
um í þvermál og að því skapi
háar. Þá er önnur willow þar
einnig merkileg, er nokkuð
smærri en hin, en hefir það til
síns ágætis, að hún verður snjó
hvít á vorin af blómskrúði, eins
og snjórinn á fjöllunum.
Galli á gjöf Njarðar er sá, að
á landi þessu er meira grjót en
frjómold, verður því ekki nema
nokkur hluti þessa lands dokt-
orsins og sonar hans Haraldar,
notaður til annars en bithaga
eða skógræktar. Svo er mesti
partur þessarar eyjar snarbratt
ir klettahjallar og melhólar, en
þrátt fyrir allt það er eyjan þó
langsamlega frjósamasta skóg-
ræktarland Kanada; mun meir
en helmingur alis timburs, sem
framleitt er í Kanada, koma frá
þessari litlu eyju. Svo hefir það
verið til mjög margra ára.
Ég segi litlu eyju, því hún
verður varla greind á landa-
bréfi við vesturströnd Kanada,
þó að hún sé yfir 250 mílur á
lengd og allt að 50 mílur á
breidd. En nú man ég það, að
ég ætlaði að segja ykkur af
þ j óðminningardeginum.
Það eru töluvert margir fs-
lendingar um hana alla, og rétt
ómögulegt að ná til þeirra eða
finna þá, eða gera sér ljósa
grein fyrir hvað þeir eru marg-
ir, en þó hygg ég að þeir séu
um tvö. hundruð, en það er á-
gizkan ein.
Það hefir næstum enginn fé-
lagsskapur verið meðal íslenzku
eyjarskeggjanna, og fæstir
! þeirra kynnzt hver öðrum nema
! þá þeir hafi mætzt af tilviljun,
j þar til í vetur að Mrs. Rósa Ey-
jólfsson Semple og Miss Sigrún
S. Johnson stungu saman nefj-
um og boöuöu nokkrar konur og
stúlkur saman til fundar við sig.
Árangurinn var sá, að þær
stofnuðu íslenzkt kvenféiag,
sem hefir haldið fundi sína
mánaðarlega síðan, og stóðu
þessar konur og stúlkur fyrir
því að haldinn var íslendinga-
dagur að Victoria.
íslendingum verður ekki ann
að sagt, en að þeim heppnaðist
þetta vel, og lofar það góðu í
framtíðinni.
Ég var kosinn til að stýra deg
inum, en Dr. Pálsson var aðal-
ræðumaðurinn og skemmti vel.
— Einnig var kvæði lesið upp
eftir Rósu Eyjólfsson Semple.
Fólkið söng mörg íslenzk lög
bæði sér og fundarstjóranum til
mikillar ánægju.
Þar var með okkur gestur
austan úr fjöllum, stálfræðing-
urinn frægi, Jón Ólafsson, mað-
urinn, sem framleiddi betra
stál, harðara og stilltara en
nokkur annar stálgerðarmaður
í Kanada.
Nú er hann hættur þeirri iðn,
og situr nú sem sigurvegari þar
sem þið Winnipeg-búar kallið
vestur í Klettafjöllum, við Sal-
min Arm, í hinu fagra og frjó-
sama héraði, er það einn part-
ur af Okanagan dalnum, sem er
frægt um allar jarðir Kanada
fyrir gæði aldina þeirra er þar
vaxa. Þar á hann stóran bú-
garð; 20 ekrur undir aldin-
trjám, auk kornræktar og gripa,
segir hann að sér falli sá starfi
betur en að standa yfir mökkn-
um úr stálbræðsluofninum,
blanda hvítglóandi málmnum
og rannsaka prufur efnafræðis
lega með sýrum.
Gesturinn var kvaddur til að
segja fréttir, varð hann vel við
tilmælum fundarstjórans og fór
það vel úr hendi.
Veðrið var líka hið ákjósan-
legasta; hvorki heitt né kalt,
þurrt né blautt og ekki neitt
annað en blessuð blíða. Svo er
það jafnan á eyju þessari.
Að skemmtiskránni lokinni
framreiddu konurnar hinar á-
gætustu veitingar, og mun fólk
ið hafa farið heim til sín, vel
mett af mat og skemmtunum,
og glatt og ánægt.“
Hér lýkur frásögn Soffonías-
ar. Það er gaman fyrir okkur Is-
lendinga heima að heyra frá
þjóðræknisstarfi frænda okkar
vestra. En á það að vera okkur
nóg? Leggjum við sjálfir nægi-
lega hönd á plóginn til að efla
það og styrkja?
Heimamaður.
W.V.V.V.V.V.V.W.V.W,
'.V.W.V
Tökum að okkur smíði á alls konar stólagrindum ■;
■; eftir pöntun. Eigum nú á lager nokkrar birgðir af
armstólagrindum.
í s
í; Sendum gegn póstkröfu hvert á land sem er. ;■
£ Trésmiðjan HERCULES h.f., Blönduhlíð £
við Hafnarfjaröarveg. — Sími 7295
.v

laiiiDiBuaiB,