Tíminn - 30.09.1949, Side 4

TÍMINN, föstudaginn 30. september 1949
208. blað
Stefna S j álf stæðisflokksins er
fjörráð við þjóðfélagið
Það er ætlunin með þessari
grein að vekja athygli á því,
að þjóðfélag okkar er sjúkt
og hið innra með því sjálfu
býr sú hætta, sem orðið getur
banamein hins unga lýðveld-
is, ef ekki verður bót á ráðin
í tæka tíð.
Það er grunur minn, að ef
komizt yrði til botns í rökkur-
hyljum opinberrar fjárgæzlu
og félagsmála á íslandi hin
siðustu ár, kæmu i ljós ýms
fyrirbrigði, se,m sízt væru
betri þeim, sem hér verða
nefnd. Svo gæti og farið, að
betur yrði gengið eftir skila-
greinum á ýmsum sviðum og
opinbert siðferði batnaði held
ur ef þessi mál yrðu meira
rædd. En þó að öllum slíkum
spádómum sé sleppt, er það
von mín, að af þeim dæm-
um sem hér verða nefnd, sjái
menn að illa er komið og á-
standið hættulegt.
Til hvers er að vera
heiðarlegur?
Ýmsum kann að finnast
Eftir Halldór Kristjánsson
þannig, að ríkisvaldið sjálft
hjálpar einstökum eignamönn
um til að taka þunganjieyzlu-
skatt af alþýðu manna.
Hér hef ég hina illræmdu
kjólaverzlun íhaldsins í huga.
Þó á hún margar hliðstæður.
Mennirnir, sem náð hafa völd
um í þjóðfélaginu, nota þau
til að auöga sjálfa sig, veita
sér ýms forréttindi og draga
sér fé frá almenningi í sinn
eigin vasa.
Einstök
sjúkdómseinkenni
Þetta eru þung orð og sæm-
ir ekki annað en færa að þeim
nokkur rök. Skal því nefna
nokkur dæmi til skýringar
sem miklu fremur eru valin
til sýnis, en að þau séu tal-
in tæmandi. Öll eru þau
sartnar myndir af því ástandi,
sem þróast hefir á síðustu
árum undir fjármálaforustu
Sjálfstæðisflokksins, enda öll
í anda hans, og þvi hold af
fyrstú að einfeldnislega sé nú | kans holdi og blóð af hans
spurt. Undir niðri situr í okk-
ur fléstum sú tilfinning, að
það sé rétt að vera heiðar-
legur og því eigum við að vera
það, án tillits til þess hvern-
ig það borgi sig. Þetta er arf-
ur frá uppeldi og menningu
liðins tíma. Þó hygg ég að
flestum nútímamönnum verði
það fyrir að spyrja sjálfa sig
þessarár spurningar með ýms-
um hætti og svörin munu oft
verða á þá leið, að það borgi
sig engan veginn að vera
heiðarlegur. Með tilliti til
allra aðstæðna og þess hvern-
ig áðrir fara að, grunar mig
að ýmsum finnist, að það sé
bara úrelt og óheppileg sér-
vizka að vilja vera heiðar-
legur, og sú sérvizka geti kom-
ið sér illa á ýmsan hátt. En
þjóðfélag okkar gerir töluvert
til að þrýsta mönnum á þá
leið, að álykta á þennan hátt.
Að því vil ég nú færa nokk-
ur rök, enda er hér mikið í
húfi fyrir íslenzka menningu
og sjálfstæði og framtíð þjóð-
arinnar.
Er þjóðfélagið
heiðarlegt?
Styrkur lýðræðisríkis verður
að liggja í þvi, að ríkisvald-
ið sé fólkinu vernd. Alþýðan
á að mega treysta rikisvald-
inu, geta lagt sig örugg í vernd
þess og forsjá í fullu trausti
um að yfir hagsmunum sín-
um sé vakað. Á þennan hátt
fá menn ást og öryggistil-
finningu gagnvart þjóðfélag-
inu, elska ríki sitt og treysta
því.
Finnist mönnum hinsvegar,
að ríkisvaldið sé misnotað og
látið auðga einn á annrra
kostnað, hlýtur þetta allt að
snúast við. Þá finnst mönn-
um, að þjóðfélagið sé ófreskja,
sem ofsæki þá.
Því miður eru alvarleg
brögð að því, að gróðamenn
landsins hafi notað aðstöðu
sína til áhrifa og valda hin
síðustu ár til þess, að mynd
sumra þegnanna af ríkinu
yrði ófreskjumyndin. í skjóli
ríkisvaldsins sjálfs er stofn-
að til svartamarkaðs með
nauðsynjavörur, auk þess sem
skömmtun lífsnauðsynj a er
blóði. Sum atriðin heyra bein-
línis undir fjármálaráðherra
og eru því fordæmi, sem skap
ast hafa undir stjórn og
ábyrgð Sjálfstæðisflokksins.1
Önnur eru hinsvegar almenn- '
ara eðlis, en eru þó rökrétt
afleiðing þess andrúmslofts,
sem Sjálfstæöisflokkurinn
myndar.
Hvað er forseta-
brennivínlð?
Frægt er orðið hið svokall-
aða forsetabrennivín, en það
er þannig tilkomið, að ríkis-
stjórnin ákvað einu sinni að
veita nokkrum mönnum þau
fríðindi, að þeir mættu fá
áfengi í verzlun ríkisins undir
kostnaðarverði, álagningar-
laust og ótollað. Urðu í þess-
um hópi forsetar þingsins,
og ráðherrar og nokkrir menn
aðrir. Reynt hefir verið í um-
ræðum að setja þessi fríðindi
í samband við opinbera risnú,
en það er alls ekki rétt. Risna
hins opinbera er færð á þess
reikning undandráttarlaust.
Þetta eru bara hlunnindi,
sem lögð eru ofan á laun
mannanna í trássi við lands-
lög.
Ekki veit ég hve mikið þessi
réttindi hafa verið notuð.
Það er ekki auglýst og for-
seti sameinaðs þings neitaði
fulltrúa sjálfs alþingis í fjár-
veitinganefnd um upplýsingar
í því sambandi á síðastliðn-
um vetri. Þjóðin fær ekki
neitt um það að frétta nema
á skotspónum. En sagt er, að
sumir noti þennan rétt ó-
spart kosningaárin og sam-
kvæmt þeim sögum, sem
ganga um úttekt Áka Jakobs-
sonar, er því líkast, sem
hann hafi stofnað til laun-
sölu með ráðherrabrennivín,
og þá væntanlega fyrir flokks
sjóðinn.
Ólöglegar
launabætur.
Mér er sagt, að hvérjum
skrifstofustjóra stórnarráðs-
ins hafi verið greiddar 2500
krónur siðastliðið ár auk
fullra launa og var þessi við-
bót kennd við risnu. Enginn
veit þó hver sú risna er, því
aö láti þessir embættismenn
mann fá kaffi vegna hins op-
inbera, færa þeir það vitan-
lega á reikning þess en ekki
sinn. Opinbera risnu á lika
að greiða samkvæmt reikn-
ingi og ákveðinni fjárveit-
ingu fyrirfram, en ekki sletta
einhverri viðbót af handa-
hófi ofan á persónuleg emb-
ættislaun. Fylgi sérstakur
gestagangur einhverjum emb-
ættum án þess að falli und-
ir opinbera risnu, ber að
gæta þess við ákvörðun launa
laga um embættislaunin. En
þetta „risnufé" skrifstofu-
stjóranna sé ég ekki að sé
annað en heimildarlaust sótt
í ríkissjóðinn til glaðnings
viðkomandi embættismönn-
um, þvert ofan í ákvæði
launalaganna.
Taxtar og færslur.
Til eru dæmi um það, að
opinberir starfsmenn hafi
fengið aðra setta í sín störf
einstaka daga, við matsgerð-
ir og úrskurði svo að þeir
gætu þá stund unnið sem
embættislausir menn og lög-
fræðilegir umboðsmenn máls
aðila og hlotið fyrir margra
vikna eða jafnvel margra
mánaðalaun samkvæmt viður
kenndum taxta lögfræðinga.
Þann taxta verður ríkissjóð-
ur einatt að greiða, þó að
hann hafi fjölda lögfræðinga
í fastri þjónustu sinni.
Sem dæmi um það, hvað
menn láta ríkissjóðinn borga
iyrir sig, skal það nefnt hér,
að einn háttsettur vörður
laga og réttar gaf út reikn-
ing á ríkissjóð vegna ferða-
kostnaðar síns út úr bænum
til að vera við jarðarför föð-
ur síns. Sýnist það þó lítið
hafa snert ríkissjóðinn og
hagsmuni hans, hvort hann
fylgdi foreldrum sínum til
grafar eða ekki. En þessi
reikningur varð áritaður í
tveimur ráðuneytum áður
en ríkisféhirðir greiddi hann,
svo sem vera ber. Ætla mætti
af sumu öðru, að þetta for-
dæmi hafi þótt glæsilegt til
eftirbreytni og því verið tek-
ið með fögnuði.
Kaup fyrir að athuga
verkin sín.
Sem dæmi um það, hvern-
íg ríkisvaldið er látið launa
mönnum, ef ástæða þykir til
að gera vel við þá, er það,
að Gísli alþm. Jónsson fékk
300 þúsund krónur fyrir eftir-
í lit með smíði „nýsköpunar-
togaranna“ 30. Auk þess hefir
honum samkvæmt þeim samn
ingi verið endurgreiddur út-
lagður kostnaður við eftir-
lit með smíði skipanna 246.
801, króna og 61 eyrir, en á-
skilið var í samningi hans
við Ólaf Thors að hann fengi
„allan ferðakostnað og uppi-
hald í Bretlandi fyrir sig og
sína aðstoðarmenn, sem að
verkinu vinna, skeytakostn-
að og önnur útgjöld í sam-
ba.ndi við verkið".
í framhaldi af þessu hefir
sami Gísli svo fengið 100 þús.
íyrir eftirlit með smíði 10 íog-
ara, sem núverandi stiórn
samdi um smíði á og 20 þús-
(Framhald d 5. síðuj
B. J. kemur hér enn með pistil
um þjóðskipulag Ráðstjórnar-
ríkjanna. Ekki vil ég varna lion-
um máls, enda gott að annarra
manna túlkun en mín kómi
fram, en ekki veit ég hvort við
berum gæfu til samkomulags,
því að nú tekur það að hvarfla
að mér, að hann skilji ekki hlut-
ina jarðneskri skilningu, hvað
sem er nú um andlegu spektina
En bréf hans er svo:
„Starkaður gamli birtir þann
21. sept. kafla úr síðara bréfi
mínu um stjórnarskrá Ráðstjórn
arríkjanna og kann ég honum
þakkir fyrir. Að vísu sleppir hann
kafla úr bréfinu, sem fjallaði
um fullyrðingar hans urn bönn
gegn nánar tilteknu frelsi þar
eystra. Mætti það, ásamt þögn
hans í síðara svarinu e. t. v.
skoðast sem óbein yfirlýsing um
það, að hann væri fallinn frá
fyrri villu í þessu efni.
Áður én lengra er haldið verð-
ur að benda á þá staðreynd, sem
Starlcaður gamli virðist gleyma,
að stjórnarskrá Ráðstjórnar-
ríkjanna er stjórnarskrá sósí-
alistísks ríkjasambands, en ekki
auðvaldsríkis. Grundvallarhug-
myndir um rétt og rangt, glæpi
eða ekki glæpi, eru því nokkuð
aðrar. f sósíalistísku þjóðfélagi
er það talinn glæpur, að einn
maður sölsi undir sig arð af
vinnu annarra manna, þótt slíkt
sé löglegt hér og í öðrum auð-
valdslöndum. Ef slíkur réttur til
arðráns væri viðurkenndur, og
leyfður í stjórnarskránni, væri
kippt stoðunum undan auðvalds
þjóðfélaginu, ef hverjum manni
væri veittur réttur til að ræna
eða stela hvaða eign, sem hann
hefði ágirnd á. Mér skilst að hér
sé ekki leyfilegt að mynda þjófa-
eða ræningjafélög, eða a. m. k.
mundi hinu opinbera skylt að
hefta starfsemi þejrra. Á sama
hátt er i Ráðstjórnarríkjunum
bannað að stofna félög til að arð
ræna menn, jafnvel þótt til þess
væru notaðar aðferðir, sem teld-
ust löglegar hér í auðvaldsheim-
inum. Með þessu er svarað spurn
ingum Starkaðar um það, hvort
„Tíminn“ fengi að koma út i
Ráðstjórnarríkjunum, „Heim-
dallur“ starfsfrelsi o. s. frv. Svo
lengi sem þessir aðilar virtu rétt
hvers manns til að njóta óskerts
arðs af vinnu sinni væri starfs-
frelsið tryggt, en færu þeir að
vinna að arðráni í einhverri
mynd væri stjórnarskráin brot-
in og starfsfrelsið úr sögunni."
Ég vil halda mér við aðalat-
riði þessara mála, — muninn á
lýðræði og einræði. Hann er
ekki sá, að allt þurfi að vera
betur gert í lýðræðislöndunum.
Ef til vill er einveldi að mörgu
leyti bezta stjórnin, ef góður
maður stjórnar. En það er eins
og Einar Þveræingur sagði um
konungana, að þeir hafa löng-
um verið misjafnir, og þó þessi
sé góður, sem nú er, sem ég vel
trúi — munum vér ekki aðeins
gera sjálfum oss það ófrelsi,
heldur niðjum vorum —
Við B. J. játum líklega báðir,
að hagsmunir bænda, verka-
manna og sjómanna fari sam-
an. Það má sjálfsagt telja iðn-
aðarmenn og alla launþega með.
Við höfum, allir íslendingar,
sameiginlegra hagsmuna að
gæta. Þó erum við skiptir í fjóra
stjórnmálaflokka, og samt eru
þeir ef til vill flestir, sem eng-
um flokknum vilja teljast eins
og málum er komið.
Okkur greinir á um það, hvað
sé hinurn sameiginlegu hags-
munum fyrir beztu. Alls staðar
greinir menn á um það, að ein-
hverju leyti.
í lýðræðislöndum eins og hér
er þeim ágreiningi skotið til
þjóðarinnar. Almenningur kýs
sér fulltrúa til að stjórna. Allir
mega bjóða fram og flytja mál
sitt við þjóðina.
í einræðislöndum eins og Ráð-
stjórnarríkjunum er það ákveð-
inn flokkur, eða nánar tiltekið
ríkisstjórnin ein, sem leggur úr-
skurð á það, hvað skuli teljast
bezt.
Þetta er aðalatriðið á stjórn-
skipulaginu og það kemúr ekk-
ert hinu við í hvoru landinu
lífskjör séu betri, göfugri menn
og svo framvegis. Það er annað
mál, sjálfsagt merkilegt líka, en
við skulurn ekki hlaupa frá um-
ræðum um hitt þess vegna. í
Rússlandi er aðeins einn flokk-
ur leyfður og hann hefir öll
áróðurstækin og þau eru tryggð
honum með stjórnarskránni.
Þessum flokki fær enginn að
mótmæla. Og' þjóðin er aldrei
látin velja milli lians og ann-
arra.
í samræmi við þetta á svo rík-
isstjórnin í Moskvu „að túlka
gildandi lög“ landsins. Það er
ekki eins og hér á Vesturlönd-
um, að dómstólar skeri úr um
það, hvernig lögin skuli skilja og
hvað sé í samræmi við þau. Þar
þarf ríkisstjórnin aldrei að ótt-
ast, að annar skilningur og önn-
ur túlkun á lögum en hennar
sjálfrar komi til greina.
Þegar við B. J. erum orðnir
sammála um það, sem ég kalla
hér aðalatriði fyrstu umræðu
okkar, gæti ég vel hugsað mér
að ræða við hann hvort muni
vera heppilegra stjórnarform,
hið austræna eða vestræna. En
það er ekki tímabært að tala um
það, fyrri en við erum sammála
um aðalatriði rússneskrar stjórn
skipunar.
Starkaður gamli.
■uiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiumiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiimiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
m
Atvi n na
Stúlkur geta fengið atvinnu í verksmiðju vorri.
Vinnufatagerð íslands h.f.
Þverholti 17.
■aiiiuiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiHiiiiiiiiiiiiimiiiimiiiiii