Tíminn - 15.10.1949, Blaðsíða 3

221. blað
TÍMINN, laugardaginn 15. október 1949
3
AÐ GEFNU TILEFNI
Eftir að hinn örlitli út-
dráttur úr minningaþáttum
mínum kom í Tímanum 13.
—14. sept. síðastliðinn, hefi
ég fengið bæði munnlega og
skriflega margar spurningar
um ýms atriði þessara minn-
ingaþátta. Vil ég nú svara
nokkrum þeirra með eftirfar
andi:
Að ég geri ráð fyrir, að
þættirnir komi ekki að sinni
— og kannske aldrei — fyrir
almenningssjónir liggja aðal-
lega þær ástæður, að bóka-
útgeíendur bera við pappírs-
skorti, og er það sjálfsagt
rétt. Annað láta sumir þeirra
ekki í Ijósi við mig, en mér er
ekki grunlaust, að önnur á-
stæða sé einnig til, sú, að þeir
muni telja arðvænlegra að
gefa út annað en sanna
minningaþætti gamla og ber-
sögli um hinn nýja tíma.
Fólkið vill almennt helzt
lesa nú á tímum útlenda eða
innlenda ryefara, „eitthvað
spennandi", svo að þetta er
ekki tiltökumál.
Um efni þáttanna hefir ver
ið spurt af mörgum og skal
því svarað, að 1. þátturinn er
Inpgangsorð og þar rakið
nokkuð efni annarra þátta.
2. þátturinn „Merkir sam-
ferðamenn". Er þar minnzt
örlítið á kynni mín af þess-
um mönnum: Eyjólfi Guð-
mundssyni í Hvammi á
Landi, síra Ólafi Ólafssyni
fríkirkjupresti, Sigurði Eiríks
syní regluboða, síra Lárusi
Benediktssyni frá Selárdal,
Jakob Björnssyni yfirsíldar-
matsmanni, og einnig er sagt
lítið eitt frá þeim kynnum,
er ég hafði af einhverjum
stórbrotnasta bónda austan-
fjalls á þeim árum: Þorvaldi
Björnssyni á Þorvaldseyri.
Um alla þessa menn er sagt
það eitt, sem ég þekkti sjálf-
ur, en ekki það, sem aðrir
sögðu um þá. 3. þátturinn,
„Æfintýrin austanfjalls", er
um ýmislegt gamalt og nýtt
úr Flóaniyn, að meðtöldum
Eyrarbakka, og úr Ölfusinu.
Um gamla búnaðarháttu á
þessum stöðum, og getið um
ýms atriði, er þar gerðust
fyrrum, og einnig á síðustu
árum, og er sýnt fram á, að
það, sem mestum breyting-
um hefir tekið, hafi þróast
stig af stigi fyrir hina drengi
legu samvinnu, sem þar hef-
ir verið á síðari árum, og fyr
ir dugnað og góða stjórn ein-
stakra manna. Sum býli þar
eru orðin höfuðból úr kot-
býlum, að ógleymdum hin-
um miklu breytingum í
Hveragerði og á Selfossi.
Einnig er í þessum þætti get
ið um það, hvernig höfuðból-
iö Kaldaðarnes lítur nú út
eftir hernámið, og ríkisrekst-
urinn, sem þar var síðast;
þar var ég kunnugur áður.
4. þáttur „Þrír ræðustúfar"
er stuttar ræður, sem ég hefi
flutt við sérstök tækifæri.
Ein flutt á Álafossi í tilefni
af þvi, að Sigurjón verk-
smiðjueigandi bauð á sam-
komu þar sem heiðurs-
gesti, og sæmdi verðlaunum
hinn nafnkunna sægarp Jón
Sturlaugsson hafnsögumann
á Stokkseyri. Tveir ræðustúf
arnir eru fluttir á sumar-
skemmtiferðum Bræðrafélags
fríkirkjusafnaðarins. Annar
þeirra á Þingvöllum og ann-
ar á Loftstaðahól, og er í
þeim báðum drepið á fáein
söguleg atriði. Ennfremur
Eftir Signrð
sýna þær ferðasögur, hvað
þetta litla félag hefir haft
helzt til skemmtunar á þess-
um ferðum. 5. þátturinn
„Gömul veðurfræði“. í hon-
um er sagt frá nokkrum veð-
urspám og eftirtekt þeirra
„gömlu“, að öðru leyti skal
efnið eklci rakið. 6. þátturinn
„Nokkrir ferðaþættir“, er að
efni til: Lítil saga úr Foss-
vogi laust fyrir aldamót,
Tvær hálfgerðar svaðilfarir
yfir Hellisheiði, og svo Ferða
sögur Bræðrafélagsins, sem
áður er getið. 7. þátturinn
„Gamlir kunningjar“. Þar er
getið um örfáa af þeim mönn
um, er höfðu meðal almenn-
ings sameiginlegt nafnið
„flakkarar“, og er þess get-
ið, að nokkrir þeirra hefðu
haft svo góða hæfileika í
ýmsar áttir, að þeir myndu
vera kallaðir listamenn, ef
þeir væru nú uppi, og ef til
vill fá listamannastyrk frá
ríkinu. Ennfremur er lítils-
háttar minnzt tveggja
merkisdrauga, sem talsvert
kvað að austanfjalls fyrr á
árum, og þar er einnig ein
álfa- eða huldufólkssaga,
sem gerðist fyrir nálægt 80
árum. 8. Þátturinn „Nokkrar
blaðagreinar“, er greinar, sem
ég hefi skrifað fyrir 4—6 ár-
um, og eru þrjár þeirra um
áfengismálin, þrjár viðvíkj-
andi skilnaði íslands við
Danmörku, og ein mun mega
teljast um önnur stjórnmál,
og skal hér tekið fram, að
engar breytingar hafa orðið
á skoðunum mínum, síðan
þær voru skrifaðar, um þessi
mál.
Níundi og síðasti þáttur-
inn nefnist „Bersögli á víð
og dreif“, og úr honum var
hinn stutti og sundurleiti
útdráttur, er kom í Tíman-
um 13. og 14. sept. og áður er
getið. Útaf honum hefi ég
fengið ýmsar spurningar og
óskir um að birta meira úr
honum, en því miður get ég
ekki orðið við þeim óskum,
nema að mjög litlu leyti. Þó
vil ég sýna lit á því og birta
hér fyrst ummæli þau, sem
vitnað er til í útdrættinum,
og Alþýðublaðið hafði eftir
forsætisráðherranum í vetur.
Blaðið segir orðrétt: „Erlend
ur gjaldeyrir var genginn til
þurðar, lánsfjárþenslan orð-
in gífurleg, mjög óhagstæður
verzlunarjöfnuður, verðlag
aðfluttra vara hækkandi,
baggi bundinn með ábyrgð
útfluttra vara. Verðbólgan
vaxandi og ofan á þetta komu
óvenjuleg síldarleysisár. Þeg
ar stjórnin tók við, var vísi-
tala framfærslukostnaðar 316
stig. Nokkru áður en stjórn-
in var mynduð setti Alþingi
lög um ábyrgðarverð á hrað-
frystum fiski og saltfiski. í
landinu höfðu hrúgast sam-
an miklar vörur, sem að
nokkru leyti höfðu verið flutt
ar inn leyfislaust, en að öðru
leyti samkvæmt leyfum, en
með þeim var það sameigfn-
legt, að erlendan gjaldeyri
skorti til að leysa þær út, og
lágu þær því í vöruskemmum
á hafnarbakkanum, „Hafn-
arbakkavörur“ svonefndar".
Þessi kafli úr ræðu ráð-
herrans var birtur í þættin-
um, eftir Alþýðublaðinu, let-
urbreytingarnar munu sum-
ar gerðar af mér, og síðan er
JÞorstcIiis.son.
í þættinum þess getið, að
þetta hafi meðal annars ver-
ið arfurinn, sem núverandi
stjórn tók við af „nýsköpun-
arflatsænginni".
Þess hefir verið spurt:
Hver séu hin tvö dæmi (af
mörgum), sem í þættinum
eru tilfærð um þjóðhættuleg
blaðaskrif- Annað þeirra er
úr AlþýðublaÖinu. Tímanum
var þar mjög legið á hálsi
fyrir, að hann gagnrýndi eitt
hvað litilsháttar utanríkis-
samning. Alþýðublaðið segir,
að „þetta hafi Tíminn gert,
þrátt fyrir það, að einn af
beztu stuðningsmönnum
blaðsins (Tímans)' og Fram-
sóknarflokksins hafi verið
mikið við þennan samning
riðinn“. Hitt dæmið er úr
Morgunblaðinu. Þar er grein
arkorn með fyrirsögninni
„Vegurinn sem hvarf“, og er
þar sagt, að Krýsuvíkurveg-
urinn sé horfinn. Af því að
borgarstjórinn í Reykjavík
var á móti vegi þessum, og
hlutaðist til um, að ályktun
bæjarráðsins — um fjárlán
til að fullgjöra hann — var
úr gildi felld og gerð ómerk,
þurfti þessi vegur að verða
pólitískt bitbein Morgunblaðs
ins, þrátt fyrir hið mikla
gagn, sem það gerði Reykja-
víkurbæ í vetur, að komið var
nafni á vegagerð þessa. Þó
að ekki séu fleiri dæmi til-
færð um fantalega og þjóð-
hættulega blaðamennsku, þá
eru þau mýmörg til, enda er
pólitískur þroski margra j
manna orðinn af skornum,
skammti-
Þetta verður að nægja um
efni þáttarins, en ég vil að
lokum svara spurningu eins
ágæts vinar míns, sem ávallt,
hefir verið tryggur flokks-
maður í þeim flokki, er nú
kennir sig við Sjálfstæði.
Hann spyr: „Hvernig stend-
ur á því, að þú telur þig
vera flokksleysingja? Ert þú
ekki Framscknarmaður?
Þannig spyr þessi vinur minn
úr Sjálfstæðisflokknum. Ég
á þar marga ágæta vini aðra
en þennan spyrjanda. Ég
skoða ekki alla Sjálfstæðis-
menn fjárplógsmenn eða
„böðla alþjóðar", langt frá
því. En spurningum þessum
svara ég þannig: Ég var fyr
á árum, eða framyfir 1918 í
hópi þeirra manna, er lengst
vildu ganga í kröfunum á
hendur Dönum. Hinn gamli
Sjálfstæðisflokkur eða mikill
hluti hans varð eftir þann
tíma að íhaldsflokki, en þó
gátu ekki allir fellt sig við
þá „kollsteypu“ og var þá
stofnað „félag frjálslyndra
manna“ og var ég þar með,
en þar kom svo „hin svarta
hönd íhaldsins" — eins og
einn ágætur ungur maður,
sem nú er sendiherra þjóðar-
innar í mörgum löndum —
komst að orði, þegar íhalds-
flokkurinn yfirtók þetta litla
félag að mestu leyti, en ég
var meðal þeirra, sem ekki
var í því kaupi, og hét því
þá, að ég skyldi aldrei í póli-
tískan flokk eða félag ganga,
og það heit hefi ég haldið
til þessa dags, og geri vænt-
anlega frmvegis.
Þegar þessi kaup voru gerð,
var lagt niður hið rétta nafn
íhaldsflokksins, og Sjálfstæð
(Framlald á 6. slOu).
Á víðavangi
RÖDD í ALÞÝÐU-
BLAÐINU.
Erlingur Friðjónsson skrif-
ar í Alþbl í gær grein um
„okriö á landbunaðarafurð-
unum“, eins og hann kallar
það. Segir hann, að „þetta
geysilega háa verð á landbún
aðarvörum“ hafi „skapað
ævintýralegan gróða þeirra
framleiðenda, sem bezta að-
stöðuna hafa til markaðar í
kaupstöðum og sjávarþorp-
um“. Öll er greinin í þessum
anda og er þessum kappa
Aiþfl. mikið niðri fyrir.
★
AFKOMA OPIN-
BERU BÚANNA.
Erlingur hefði átt að nefna
nokkur dæmi um „ævintýra-
legan gróða“ þeirra búa, sem
ríki og bæjarfélög reka og
„bezta aðstöðuna hafa til
markaöar í kaupstöðum“.
Isaf jarðarbær rekur kúabú.
Siglufjaröarbær rekur kúa-
bú.
Vestmannaeyjabær rekur
kúabú.
Og sjálf höfuðborgin
Reykjavík rekur kúabú.
Öll eru þessi bú rétt við
kaupstaðina, þar sem fram-
leiðsia þeirra er seld með
hæsta verði.
En þessi bú hafa engin
myndað „ævintýralegan
gróða“. Þau hafa verið og eru
enn rekin með halla.
Það eru sterkari rök í
þcssu máli en upphrópanir í
Alþbl.
★
SÆNSKI ALÞÝÐU-
FLOKKURINN OG
AFURÐAVERÐIÐ.
Sænski Alþýðuflokkurinn
gerði sér ljóst í stríðsbyrjun,
þegar atvinna verkamanna
óx, að það varð að hækka
landbúnaðarvörurnar f verði
hlutfallslega móti tímakaupi,
því að verðið var þar eins og
hér miðað við kreppuástand
og stopula atvinnu. Ef Alþfl.
þykist vera samskonar flokk-
ur og bræðraflokkarnir á
hinum Norðurlöndunum, ætti
hann að reyna að tileinka
sér sanngirni þeirra og víð-
sýni.
þá Alþýðuflokk, þegar þeir
vinna kosningasigur-
★
DÝRT FYRIR
REYKVÍKINGA.
Það er sannarlega dýrt fyr
ir venjulegt fólk í Reykjavík
að efla til áhrifa þá menn,
sem beita sér beint eða ó-
beint fyrir því, að eyða byggð
í sveitum og hrekja fólk það-
an, því að það hlýtur að leiða
til óhagstæðara ástands um
útvegun þeirra landbúnað-
arafurða, sem enginn vill án
vera.
★
BAULAÐU NÚ,
BÚKOLLA!
Þegar Alþbl. talar um hinn
„ævintýralega gróða“ mjólk-
urframlciðenda, ætti það
raunar að nægja að svara
slíkum orðræðum með því,
að taka sér í munn hina
fornfrægu setningu:
Baulaðu nú, Búkolla mín!
★
FJARLÆGAR
VÍGSTÖÐVAR.
Mbl. heyir kosningabar-
áttu sína að þessu sinni fyr-
ir austan járntjald. Einna
næst hefir það komizt íslenzk
um málum síðustu dagana,
þegar það talaði um kosninga
úrslitin í Noregi og leiddi þó
alveg hjá sér að tala um út-
reið íhaldsmanna þar.
Þjóðviljinn reynir að kom-
ast enn lengra frá íslenzkum
veruleika ef hægt væri.
★
HVERNIG VILJA
SÓSÍALISTAR
AFLA TEKNA?
Þó að Sósíalistar bjóðí
þjóðinni hundruð milljóna
króna árlega úr dýrtíðar-
sjóði, hafa þeir ekki ennþá
látið falla eitt orð um það,
hvernig þeir vilji afla fjár í
þann sjóð. Það er ennþá ó-
þekktur liður í dæminu.
★
HVORUM ER BET-
UR TREYST?
Það er öllu óhætt, bara ef
| við verðum kosnir, segja
Það er ekki nóg að kalla | (Framhald á 7. síðu)
jjSaga mannsandans
>'ý ojí cndnrhætt útg'áfa á hinu mcrkilcga
ritvcrki Áyúsís II. Bjarnasonar.
P’yrir nokkru síðan komu á bókamarkaðinn tvö bindi
af ritsafni Ágústs H. Bjarnasonar, Saga mannsandans,
Nokkur þeirra rita, sem eru í ritsafni þessu, gaf Ágúst út
fyrir 30—40 árum síðan, en þau eru nú löngú uppsela. Ágúst
hefir nú aukið þau og endurbætt og lætur þau mynda eina
samfellda heild. Útgefandi er Hlaðbúð.
Bindin, sem út eru komin,
nefnast Forsaga manns og
menningar og Austurlönd.
Hin nefnast Hellas, Róm í
heiðnum og kristnum sið,
Vesturlönd og Nítjánda öldin.
Höfundur segir í inngangs-
orðum, að tilgangur sinn með
ritverki þessu sé að gefa ís-
lendingum ofurlítið sýnishorn
af vegferð mannsandans frá
fyrstu tíö og fram til loka
19. aldar. Sé þá líka eðlilegt
að þræða sömu leiöirnar og
hann hafi sjálfur farið, byrja
á sögu trúarbragðanna frá
elztu tíð, rekja síðan sögu
heimspekinnar, en lýsa að
síðustu nokkrum helztu sig-
urvinningum vísindanna.
Framsetning Ágústar er
mjög alþýðleg, enda unnr
þessi rit hans sér óvenjulega
miklar vinsældir almenninga
er þau komu fyi'st út. Vafa-
laust mun svo enn reynast.
Af hálfu Klaðbúðar er vcl ti.
útgáfunnar vanclað, pappír
góður og margar myndir 02
uppdrættir til prýðis og skýr-
ingar.