Tíminn - 16.09.1950, Blaðsíða 3

203. blað.
TÍMINN, laugardaginn 16. september 1950.
3.
/ slenclingalDættLr
Það, sem sannara
reynist
Rafmagn úr sjónum
Crein sú er Iiér biríist I laiiNlr^ri þýðins'n
er oftir ^laurise (joldsittiih
Dánarminning: Benedikt Sigurðsson,
bóndi frá Barnafelli
Benedikt Sigurðsson, bóndi
frá Barnafelli lézt á heimili
sinu Landamótsseli i Ljósa-
vatshreppi á uppstigningar-
dag i vor sem leið. Benedikt
var fæddur í Dýjakoti í
Reykjahverfi á höfuðdaginn
1881. Hann kvæntist 1910
Kristínu Kristinsdóttir og
hófu þau búskap í Barnafelli,
erfiðu en landkostaríku býli
við Skjálfandafljót. Þeim
hjónum varð átta barna auð-
ið, og eru sex þeirra á lifi.
Benedikt bjó í Barnafelli til
1934 við mikla fátækt.kom þó
börnum sínum vel á legg,
bætti býlið töluvert, ræktaði
og ræsti fram, en skuldaði
aldrei neitt. 1934 fluttist
hann að Landamótsseli í
Ljósavatnshreppi, og þar býr
Bragi sonur hans nú. Bene-
dikt vann hörðum höndum
alla ævi, fyrst sem fyrirvinna
móður sinnar, siðar sem
vinnumaður og öll manndóms
árin sem stritandi einyrki.
Hann var þó gleðimaður í
eðli sínu öðrum fremur. Hann
var sönghneigður og hafði
góða bassarödd. Fátækur
vinnumaður réðst hann í það
að kaupa sér orgel, hið fyrsta
■er kom í sveit hans, og má
tækni, sem nú er sjálfsögð
talin eða við þá menningar-
hætti nútíðarinnar, þar sem
maður rís gegn manni, stétt
Það kennir nokkurs mis-
skilnings í greininni ,,Að
verzla framhjá“, sem birtist!
í Mbl. í gær Þar er talað um' Við Abidjan á Fílabeinsströndinni, er franska
að því hafi verið haldið fram stjórnin að láta reisa raforkuver, sem fær orkuna á mjög
í útvarpsdagskrá samvinnu- einfaldan hátt, sem sé að blanda vatn með vatni, eða blanda
manna „að verzla framhjá heitan sjó af yfirboröi hafsins með köldum sjó úr djúpinu.
væri nokkuð, sem engan kaup
félagsmann mætti henda“, og Þetta er fyrsta raforkuver
að orðasambandið „að verzla af þessari tegund í veraldar-
framhjá" lýsti „einokunar- sögunni. Á það að geta fram-
gegn stétt, og þjóðafylking
gegn þjóðafylkingu með þeim
hnéigð" samvinnumanna. | leitt 7000 kw. Orkuverið er
framleiðslu hita og orku.
Það þriðja, sem rætt var á
ráðstefnunni var framleiðsla
orku. Þetta náði yfir allar
síðustu nýjungar í fram-
leiðslu orku og viðfangsefn-
um á því sviði, og hagkvæm-
ustu hagnýtingu orkunnar.
Orkuþörfin eykst.
endurteknar vfirlvsine-nr no- að blanda saman feikna Ein? og forseti ráðstefnunn
enaurteknar yfirlysmgar og . f hpss,]ril micheitn ar> sir Harold Hartley, benti.
ekur ekki við ieiðréttingum ma*^st orkaT misheita!á) kom ráðstefnan saman á
frá samvinnumönnum til birt ItLSl orKan-
ingar. i Aðferðin er sú, aö hita i
Orðasambandið „að verzla Ioftþéttum geymi nokkuð af
framhjá" var notað á einum heita vatninu af yfirborði
stað í dagskránni og þá í hafsins- ’Sogast þaö ■Þaðan iegUst. Skortur á orku í hvers
sambandi við rekstursútkomu er ,æiodnr konar mynd stendur fyrir
kaupfélaganna. I málsgrein-
Sf íVÍJ?£a’ 1Önflm ungur með lítil efni og tókst
Þetta eru ranghermi, sem ' byggt með tilfiti tn vel hePPn
rétt þykir að leiðrétta hér aðra tilraun, og á þeirri stað-
hamförum, að allt mannfélag' j blaðinu m a vegna þess reynd> að yfirborð hafsins í
riðar að grunni og enginn! að þrautreynt er að Mbl vilí hitabeltinu er 28 stig á Cels-
finnur örugga fótfestu. Hér , ekki heldur hafa ’það er gann_ ius, en kaldi sjórinn úr djúp-
stóð jafnan maðurinn einn j ara reynist, þrátt fyrir mar°- inu er aðeins 8 stiS- Með því
síns liðs og litlum vörnumj ’ “* **'—S ----------------—
búinn í návíginni, frumstæðri
baráttu við blind og mislynd
náttúruöfl.
Hér á náttúran tröllssvip
með hamrágljúfur og hengi-
flug að jökulfljótinu drynj-
andi í fossum og iðandi á
flúðum. Hér er hún líka ljúf
og mild með blágresishlíðar
og berjalautir og annan fag-
urgróður í skjóli víðra skóga.
Allir Barnafellsbændur í þús-
und ár urðu að treysta sjálf-
um sér einvörðungu, vinna
hörðum hcndum með fáum
tækjum fyrir hverri björg,
standa á eigin fótum, finna
sína meginstoð í eigin mann-
gildi og þrótti. Hver nýr bóndi
var þar landnemi, sem varð
að byrja að nýju, hefja bar-
áttuna við andstæður og erf-
iðieika.
Að Barnafelli komst þú
þeim tíma, þegar orkuþörfin
til að auka framleiðsluna og
til þess að bæta lífsskilyrðin,
er sem allra mest og áþreifan
hefir búið að baki því stór
ræði, sem slíkt var á þeim ár-
nm fyrir efnasnauðan mann.
Húskveðju þá, sem hér fer
á eftir, flutti Jón Sigurðsson
1 Yztafelli við jarðarför
Benedikts:
(Benedikt Sigurðsson frá
Barnafelli lézt að heimili sinu
Landamótsseli i Ljósavatns-
lireppi s. 1. sumar. Húskveðju
þessa flutti Jón Sigurðsson í
Yztafelli við jarðarför hans).
Þegar gamlir vinir hverfa
leitar hugurinn liðinna daga.
Ég minnist þín, er þú varst
ungur drengur, alinn við fá-
tækt á barnmörgu heimili, á
teim tímum, sem flestir
bjuggu við þröngan kost. Ég
man, er faðir þinn dó, en
móðir þín varð farlama. Þú
varst elzti sonurinn, sem eft-
ir varst heima, og þó barn að
aldri, er á þig lagðist þung-
inn. Síðan sundraðist heimil-
Ið. Ég man þig ungan mann
og einhleypan á vist á ýms-
um stöðum og alls staðar vinn
andi með dyggð og trú-
mennsku.
En bezt man ég einyrkjann
1 Barnafelli. Oft á ári hverju
kem ég nú á þínar fornu
stöðvar. Margoft kom ég þar
áður til ykkar hjóna, kaldur
og fékk mjólk, þreyttur og
íékk hvíld, þyrstur og þurf-
andi og fékk svölun og hress-
ingu. Glaðværð áttirðu nóga
og fagnaður varð þér jafnan
að gullkornum i fábreytninni.
Nú er mér það ekki sárs-
aukalaust að sjá fallandi
garða, hrynjandi vegg og þekj
ur á gólfum, þar sem áður var
glaðzt og hryggzt, lifað og
starfað, þjáðst og sigrað. Hér
undi fólk við sitt i þúsund
ár, einn af öðrum í órofinni
keðju, þar sem einn hlekkur
greip í annan.
Býlið Barnafell komst
aldrei í snertingu við þá
þetta hlutskipti. En þú stóðst
ekki einn. Konan var þín
styrka stoð. Vorið 1910 hófuð
þið ykkar baráttu, sem stóð
þar í tuttugu og fjögur ár.
Þrátt fyrir allt andstreymi og
örðugleika var sú barátta von-
glcð og sigurviss öll árin.
Mörg voru erfið handtök-
in og meiri örðugleikar þar en
á' nokkurri annarri jörð í
grenndinni. Tæknin, sem
smám saman kom öðrum til
léttis, virtist ekki rata að
Barnafell. Margur bagginn
var borinn á baki, margoft
dregið á.sjálfum sér. Heyfeng
inn varð oft að sækja lang-
vegu og flytja á vetrum íi
vondu færi. Hver mundi nú!
ungra manna eða ungra
kvenna vilja fara í slóð Bene
dikts og Kristínar i Barna-
felli og feta í sporin þeirra,
fet fyrir fet, sporin, sem þau
áttu þar frá 1910 til 1934?
Sagan ykkar er óskráð
hetjusaga, sem þó lifir í stcrf
unum, sem þið skilduð eftir
— lifir í kjarki og þrótti eft-
irkomendanna.
í þúsund ár bjuggu menn i
Barnafelli. Nú er þar þögn
og auðn. Enginn hlustar leng
ur dægrin löng á máttugar
drunurnar í fossinum. Eng-
inn erjar þar jörð eða leggur
stein við stein. Skógurinn vex
á ný og teygist nær og nær
bæjarrústunum, þögull og
máttugur.
Hér að Landamótsseli dvald
ist þú siðustu sextán árin.
Hingað komstu lúinn og gam
all fyrir aldur fram. En þið
Kristín komuð hingað bros-
andi að unnum sigri. Hverju
skiptir, þótt lúinn sæki á
þann, sem sigur hefur unnið?
Við þckkum þér allir, ná-
inni, sem fjallaði um þetta,
segir svo:
„Heildartekj uaf gangurinn,
sem kaupfélag úthlutar til
félagsmanna í peningum eða
í sjóði, fer eftir viðskiptaá-
standinu í landinu og þvi,
hversu vel félaginu er stjórn
að, svo og eftir þvi, hversu
félagsmennirnir eru trúir við
félagið með því að verzla t. d.
ekki framhjá því“.
Hér er greinilega ekki rætt
um það, að enginn eigi eða
megi verzla framhjá félagi
sínu, heldur er á það bent,
að tekjuafgangur kaupfélags
byggist m. a. á því, að fé-
lagsmenn láti kaupfélag sitt
sitja fyrir vcrukaupum sín-
um.
Hvað einokunarhneigðina
snertir, þá er fróðlegt að vitna
til eins helzta og fyrsta á-
hugamanns um samvinnu-
rekstur á íslandi, Jón Sigurðs
sonar, forseta. Hann sagði svo
í Nýjum Félagsritum árið
1872:
Vér verðum enn að fara
nokkrum orðum um þann
ótta, sem sumir þykjast hafa,
ef verzlunarfélögin yrðu
drottnandi, þá mundu þau
einoka verzlunina miklu verr
en nokkur kaupmaður nú, því
með kalda sjónum. A leið-
inni rennur það í gegnum
túrbínu, er knýr rafal.
Frönsku sérfræðingarnir
halda því fram ,að frá hag-
fræðilegu sjónarmiði sé ork-
an frá sjónum sambærileg við
þá orku, sem nú fæst úr fall-
vötnum. Þessi uppfinning er
eitt af því merkilegasta á
sviði tækniþróunar, sem fram
kom á heimsráðstefnu elds-
neytis- og rafmagnssérfræð-
inga í London nú fyrir
skemmstu.
Samtök verkfræðinga.
Ráðstefnan stóð í viku og
voru þar mættir vísindamenn, , . . , ... ... . „
i t , .. i enn ekki skilium til fulls
og verkfræðingar frá 41 landi J
efnahagsþróun í mörgum
löndum. Það er náið samband
milli orkuframleiðslu hverr-
ar þjóðar og menningu henn-
ar. Þróunarsaga mannkyns-
ins er saga þess hversu vel
hverri þjóð hefir tekist að
beizla og notfæra sér orku-
lindir náttúrunnar til að upp
fylla þarfir sinar.
Á tíma frumstæðra manna
var likamsorkan sá einasti
máttur, sem maðurinn hafðí
yfir að ráða. Svo komu hús-
dýrin, þá hagnýtings vatns
og vinda og í dag erum við
komin að hjarta atómsins og
annarra orkulínda, sem vio'
Verkefni þeirra var að ræða
og rannsaka skýrslur frá hin
um ýmsu löndum um ónotaða
möguleika á orku og eldsneyti
og hvernig þeir megi bezt
verða notaðir.
Þeir hafa einnig litið til
framtíðarinnar og gert áætl-
anir um að hve miklu leyti
orka sólarljóssins, orka vinds
ins og kjarnorkan geta kom-
ið að notum.
Þessi ráðstefna raffræð-
inga og verkfræðinga var sú
fjórða í röðinni. Er þetta al-
þjóða félagsskapur verkfræð-
inga, sem stofnaður var fyrir
atbeina skozks verkfræðings,
oft heyra menn það á Islandi, j3Uni0p að nafni. Hraus hon-
að enginn sé verri blóðsuga a um hugur við eyðiieggingu
londum sínum í kaupum °g(þeirri, sem gerð var með að_
sölum en Islendingar þeir, ■ sfoð verkfrseðinga og vísinda
sem gefa sig að verzlun. Þeg- | manna i fyrri heimsstyrjöld.
ar félcgin væru í fullu fjóri Hann hugsaði
sem svo: fyrst
og nálega hver maður í hér-
aðinu ætti þátt í þeim, meiri
eða minni, þá gæti slík félög
aldrei orðið einokunarfélög,
vegna þess beilínis, að þau
gætu engan einokað nema
sjálf sig. Gjörum við, að allir
Húnvetningar til dæmis væru
i einu félagi, þar réðu þeir
sjálfir féiagsstjórn sinni. Þeir
veldu menn til að skoða reikn
inga og bækur, þeir vissu um
öll viðskipti félagsins, um öll
kaup þess og sölur. Kaup-
stjórinn og allir þeir, sem
væru við verzlun félagsins,
væru kjörnir í stöður þær til
ábyrgðar fyrir félagsmenn, fé
lagið sjálft réði eiginlega prís
um á allri vöru, 1 hönd og úr.
Hvernig ætti þetta félag þá
að geta einokað Húnvetn-
inga?“
Þessi ofð Jóns Sigurðssonar,
forseta, áttu vel við um „ein
grannarnir gömlu, fyrir þitt okunarhættu" samvinnufélag
við getum komizt svo langt
í þvi að tortíma því sem til
er. hljótum við að geta kom-
izt enn lengra, ef við sam-
einum krafta okkar til að
skapa og endurreisa. Fyrsta
ráðstefnan var svo haldin
1924.
Á alþjóðaráðstefnunni eiga
sæti fulltrúanefndir frá hin-
um ýmsu löndum. Ráðstefn-
an sjálf sem heild, gefur svo
skýrslu til efnahagsstofnunar
S.Þ. um árangur rannsókn-
anna.
Alls bárust 150 skýrslur til
alþjóðaráðstefnunnar frá
hinum ýmsu þjóðanefndum.
Voru þær aðallega um orku-
lindir og aukningu hagnýt-
ingar orkunnar. Yfirlit þetta
náði til orkulinda um allan
heim og hvernig þær verða
bezt hagnýttar til að full-
nægja hinni vaxandi orku-
Ótæmandi orkulindir.
Eitt er þó víst, að þaö er
engin ástæða til að óttasfc
orkuþurrð. Alltaf annað slag
ið birtast greinar um að viö
höfum notað upp, eða séum
á góðum vegi með að nota
upp auðæfi jarðarinnar. Að
sumu leyti er þetta satt. í
Bandarikjunum hafa verið
grafnir meiri málmar úr jörðu
síðan um aldamót, en allt það,
sem áður hafði verið tekið,
frá því er sögur hófust. Síðan
um aldamót hafa verið notuð
97% af allri oliu, sem tekin
hefir verið úr jörðu. Á undan
förnum 30 árum höfum við
notað 40 miljarða tonna af
kölum en öll kolaframleiðsla,
síðan farið var að nota kol,
nemur til ársins 1947 81milj
arð tonna.
En vísindin finna alltaf ein
hverja nýja lausn a vanda-
málunum.
Álitið er, að árnar í Banda-
ríkjunum geti gefið helmingi
meiri orku en álitið var fyrir
20 árum, vegna þess aö þá var
ekki reiknað með þeirn aukn
ingu á orkunni, sem býgging
og hagnýting hinna feikna
stóru stíflna hefír í för með'
sér.
UNESCO hefir mikinn á-
huga fyrir starfi alþjóöasam
taka verkfræðinganna og
stuðlar að því að létta þeim
starfið á margan hátt. í næsta
mánuði verður haldin önnur
ráðstefna verkfræðinga í
París, með það fyrir auguir,
að koma á enn betra sam
starfi milli verkfræðinga
hinna ýmsu landa. Próíessor
Auger, forseti ráðstefm nnar,
hefir sagt svo að visindir.
starf, fyrir þa ðað þú lézt
aldrei hugfallast.
Arfur ykkar hjóna, sem þið
(Framhald á 4. síðu)
þörf í heiminum. Einnig var \ mimi verða til þess, að ieyst
anna fyrr á tímum og þau þar yfirlit um eldsneyti í
eiga vel við enn þann dag
í dag.
hverskonar formi, föstu, fliót
andi, gaskenndu, og fram-
leiðslu gerfi-eldsneytis til
vandamál þjcðfélaga nuiím •
ans, og það væri ekki ásiæðt,
til að örvænta hvaö viö viku?
orkulindum.