Tíminn - 20.07.1951, Side 4

Húsin, skipulagið og fólkið
Framh.
Nú er það gamall islenzkur
siður að láta sök bitna.á sek-
um og kannske kemur ykkur
það ofurlitið spánskt fyrir, að
ég ætla sumpart að láta sök-
ina bitna á fólkinu sjálfu eða
almenningi. Þetta byggi ég
á tvennu, að hann virðist
sætta sig við ástandið eins og
það er, og að fólkið sjálft virð
ist margt hafa óskað eftir
þessu skipulagi upphaflega.
Það hefir lengi verið ástríða
á íslendingum að byggja kjall
ara. Þetta kjallarafargan hef
ir verið réttlætt með mörgu
móti. Það var kallað spar-
semi að nota allt pláss innan
grunnrammans, jafnvel án til
iits til þess, hvort nokkuð var
með þetta pláss að gera. Til
þess svo að gera þetta húsrými
r.othæfara til einhvers varð
að teygja það til hálfs upp
úr jörðunni vegna glugga og
dyra. Þegar svo kjallarinn var
þannig til orðinn varð að
finna eitthvað til þess að
borga brúsann. Og svo kom
kjallaraíbúðin í allri sinni
dýrð og með sitt veglega nafn.
Það var fólkið, sem skapaði
þetta fyrirbæri. Þannig var
margt húsið byggt áður en
skipulag kom til sögunnar og
það var beinlínis ósk margra
fyrst framan af að byggja á
þennan hátt og er jafnvel
enn. Að lokum varð þetta að
skipulagsbundinni hefð, sem
nú trónar í valdi laganna.
Og afleiðingar þessa skipulags
ákvæðis eru fjölþættari en
ýmsa grunar og mun ég taka
sumt a{ því til nánari athug-
unar.
Reykjavík hefir senniiega
fleiri barnaleikvelli en nokkur
annar bær með svipaða
fólkstöíp. Þrátt fyrir það eru
götur og gagnstéttir fullar af
börnum á öllum hugsanieg
um aldri. Þetta er svo áber
andi og í svo stórum stil, að
hvergi á sinn líka i erlendum
borgum, sem ég hefi séð, nema
í svokölluðum „slums“ eða
skriflahverfum fátæklinga og
annarra olnbogabarna þjóð-
félaganna.
Nú ætla ég að halda því
fram, að þetta götuuppeldi
barnanna okkar stafi af því
að okkur hafi ekki tekizt að
að skipuleggja þennan bæ okk
ar þannig, að náttúruleg
tengsl verði milli ibúðar og
garðsins.
Þetta liggur raunar augjjóst
fyrir, þegar það er athugað
að íbúðirnar liggja í allt öðrum
hæðafleti en garðarnir og úti
lokar því skipulag þetta öll
náin tengsl milli íbúðar og
garðs. Þá bætist það og við
,að garðurinn er oftast sam-
eign tveggja til þriggja íbúða
og liggur opinn fyrir gluggum
allra íbúðanna. Sameiginlega
útilokar þetta skipulag því
nær öll einkaafnot af garðin-
um og hann verður raunveru
lega ekki annað en eins konar
skrautmubla til að horfa á út
um glugga. Uppeldisáhrif
hans sem dvalarstaðar, leik-
staðar og dundursstaðar barn
anna er því nær óþekkt fyrir
bæri hér í höfuðborginni,
enda er ekki hægt, með þeim
kringumstæðum, sem ég hefi
lýst, að koma við nægilegu
eftirliti, eða yfirleitt hemja
börnin inni í görðunum, þótt
þeir væru þeim frjálsir.
Víða erlendis virðist þessu
vera á annan veg farið. Ég
get nefnt dæmi, sem ég kynnt!
Eftir Þóri Baldvinsson hiisaincistara
ist af eigin raun fyrir nokkr-
um árum. Ég heimsótti kunn-
ingja minn einn, sem býr í
einni af útborgum Lundúna.
Þetta var síðdegis á vori í
góðu veðri. Gatan virtist mjög
róleg og fáir á ferli, en húsin
voru sambyggð úr jarðrauð-
um múrsteini og fór liturinn
vel við grænar krónur
trjánna, er stóðu með götunni.
Ég gekk að dyrum upp tvær
útitröppur og var síðan boðið
til stofu. Eftir skamma stund
var mér tjáð, að te biði mín
tilbúið til drykkjar úti i garði.
Ég gekk úr stofunni fram í
eldhúsið og þaðan um bak-
dyr út í garðinn. Þá opnaðist
fyrir mér nýr heimur, sem
ég hafði enga hugmytid um
frá götunni séð. Þarna var
fólkið, þarna var kliður 0.4 líf.
Þarna lá garður við garð með
lágum, máluðum trégrindum
á milli, en blóm, runnar og
stök tré hér og þar, sérstak-
lega við grindagirðingarnar.
Næst húsi var grasflötur, en
attast reitir með matjurta-
beðum og síðan röð af trjám
rreðíram sorphrejnsunarstign
um. sem lá þvert yfir fyr?r bak
endum garðanna. Þarna úti í
garðinum sat aldraður maður,
gráhærður, faðir húsmóður-
innar, en á grasflötinni var
tveggja ára strákpatti að
vafra, sonur þeirra hjóna. í
hverjum garði var meira og
minna af fólki svo langt sem
séð varð, sérstaklega bórn á
ýmsum aldri og gamlav konur
eða eldra fólk Börnin voru
auðsjáanlega vanin á að leika
sér J görðunum og annars stað
ar ekki. Þau komust ekki út
á götuna með góðu móti, nema
með því að fara í gegnum hús
ið, en gegn um eldhúsglugg-
ann gat móðirin haft auga
með þeim á fyrirhafnar.
Hver íbúð í húsasamstæðu
þessari var skipulögð þannig:
Á neðri hæð forstofa með
stiga til efri hæðar, ein rúm-
góð stofa, eldhús og búr. Á
efri hæð þrjú svefnherbergi
og bað. íbúðin var þannig á
tveimur hæðum, sneið þvert
yfir húsasamstæðuna með
löngum og mjóum einkagarði
að baki. — En svona hús fæst
ekki að byggja í Reykjavík í
dag. Sjö metra skipulagið leyf
ir það ekki hér. Ef til vill ósk
ar fólkið ekki eftir því. Þó
mætti gera íbúðir í sviplíku
formi, sem eru ódýrari en
þau hús, sem við nú byggjum,
og íbúðaskipan af þessu tagi
hefir meiri möguleika í sér
fólgna til að byggja upp heil-
brigðara og formfastara upp-
eldi og heimilislíf en svo til
nokkur þeirra rándýru húsa,
sem við erum neydd til að
byggja hér.
Þá vil ég lítillega drepa á
fjölbýlishúsin, sem við höfum
verið að reisa hér, hús, sem
eru þrjár til fjórar hæðir auk
kjallara, en sex til átta íbúðir
liggja að sama stiga og nota
sama og eina inngang. Þessi
hús eiga hinn fyllsta rétt á
sér fyrir fólk á vissum ævi-
skeiðum og henta mjög vel
ef þau eru rétt notuð. En það
er hinn mesti misskilningur
að byggja þau hús fyrir barna
fjölskyldur og að gera slíkt
er hið sama og að skipuleggja
götuuppeldi barnanna. Það er
áreiðanlegt, að við höfum mis
stigið okkur í þessum efnum.
Allur aimenningur virðist
skoða bæjaskipulagið býsna
fjarlægan hlut einstaklingun
um og lífi hans. Fólkið virðist
halda að bæjaskipulagið felist
eingöngu i því, að sjá fyrir
umferð og tryggja svokallað
samræmi í umhverfi. Nokkuð
ber og á því, að þeir, sem yfir
skipulagsmálum ráða, horfi
of mjög á þessi að vísu nauð-
synlegu atriði, en gleyma hinu
að fyrst og fremst á skipulagið j
að vera til þess að hjálpa fólk j
inu til að lifa á sem heilbrigð,
astan, náttúrulegastan og
þægilegastan hátt, en síðan að i
laga ytri aðstæður eftir því, i
þannig, að þó fáist fegurð lína •
og hóflegs samræmis. í stuttu'
máli, að skipulagið á skilyrðis
laust að vera fyrir fólkið, en
ekki fyrir skipulagið.
Ég vil nú hverfa frá skipu-
laginu um hríð og dvelja lítið
eitt við íbúðirnar sjálfar, með
athugun á því sem er og því
sem ef til vill gæti orðið. —'
Ég gat þess hér áður að annar
þáttur þeirrar fábreytni, sem
hér gætti í byggingamálum
væri það, að fólkið ekki ein-
ungis sætti sig við að fara
troðnar leiðir, heldur beinlfnis
óskaði eftir því. En nú segið
þið að vonum, að það sé arki-
tektinn, sem eigi að koma til
sögunnar, að það sé hann, sem
eigi að leiða og sýna veginn,
og það er rétt að vissu marki.
Þó mætti svara þessu svipað
og sagt var að Roosevelt gerði
i byrjun striðsins, þegar Chur-
chill impraði á því, hvort
hann ætlaði ekki að fara að
segja Þjóðverjum strið á hend
ur: „Ég get ekki farið mikið
hraðar en fólkið vill“, svaraði
Roosevelt. Arkitektinn getur
heldur ekki farið mikið hrað
ar en fólkið vill. Þess vegna
eru ibúðirnar líka á sinn hátt
táknrænar fyrir kynslóð þess
bæjar er reisti þær.
Ef ég væri spurður að því,
hvert væri aðalséreinkenni
þessara íbúða okkar hér í
Reykjavík, þeirra, sem við
höfum verið að reisa þessi und
anförnu ár, þá held ég að
ég mundi svara: Yfirborðið,
það er allt gert fyrir yfirborð
ið, hvað sem það kostar. Það
er allt gert til að hylja höfuð-
efni hússins sjálfs, raunveru
leikann, sem undir liggur. Ég
held því ekki fram að við sé-
um einir um þetta íslending-
ar, kannske er það einkenni
tímanna, en ég held við í allri
okkar einhæfni göngum
lengra í þessu en margir aðr-
ir. — Við skulum taka venju
legan skilrúmsvegg. Eins og
hann kemur úr mótunum er
hann meira og minna smáhol
óttur, hrjúfur og með borða-
förum. En hann er búinn að
fá þann traustleika, sem til
er ætlazt, hann er búinn að
fá nægilega þykkt, hann skil
ur á milli herbergja á þann
hátt sem þörf var fyrir og
hann gegnir þegar öllum höf
uðhlutverkum sinum. En hvað
er þá eftir? Jú, það er eftir að
gera hann þóknanlegan aug-
anu svo sem tízkan heimtar.
Heilir herskarar stritandi
manna eru nú settir til þess
að berjast við þennan vesal-
ings vegg, og þeir hætta ekki
fyrr en þeir eru búnir að
koma á hann 16 lögum af
málningu og múrefnum, átta
hvorum megin, og þó er vegg-
skrambinn eftir sem áður úr
(Framhald á 7. síðu.)
Sveinn Sveinsson frá Fossi
hefir óskað eftir að gera eftir-
farandi athugasemd við grein
Björns L. Jónssonar veðurfræð
ings, sem Tíminn birti 14. þ. m.
um þjóðardrykk Islendinga. ,
„Ég ætla mér ekki þá dul, að
reyna að hrekja það, sem Björn
segir um þau eiturefni, sem í
kaffinu séu. Þvert á móti ætla
ég að látá það allt satt vera.
En reynslan sýnir allt annað en
að þessi eiturefni séu svo óholl
líkama mannsins, sem þessi gáf
aði ’maður vill vera láta, Það,
sem ég þekki til, þá hafa menn,
sem ekki. hafa drukkið kaffi,
annað hvort aldrei drukkið það, ■
eða hætt að drekka það á ýms- j
um aldri, hvorki verið hraustari
né langlífari en þeir menn, sem
alltaf hafa drukkið kaffi allan
sinn aldur, nema ef þeir hafa
legið veikir og hvorki getað
neytt matar eða kaffis, eins og
gefur að skilja með veika menn.1
Það er vonlítið verk, að ætla
sér að láta menn trúa því, að
þreyttum og syfjuðum manni
sé það eins og svipuhögg á J
þreyttan hest, að fá sér kaffi-.
sopa líkamanum til hressingar. I
Þegar menn eru orðnir þreyttir j
við vinnu, en þurfa þó að vinna
lengur, þá gefur það að skilja'
að líkaminn slitnar meir á því
að vinna áfram þreyttur en
endurnýjaður.
Meðan ekki er hægt að sýna
það og sanna, að fólk, sem ekki
drekkur kaffi sé hraustara og
15 fi lengur en það fólk, sem
drekkur kaffi, heldur jafnvel
þvert á móti, þá er vafasamt að
það sé rétt að vera að prédika
um ýms eiturefni í þeirri vöru,
sem reynslan hefir sýnt, að íólk
ið hefir gott en ekki illt af að
neyta. Það getur jafnvel orðið
til þess að gera fólk að óþörfu
ímyndunarveikt.
Fyrir allmörgum árum tók
ráðdeildarfólk í nokkrum hrepp.
upp á því að hætta að drekka
kaffi, bæði til sparnaðar og holl
ustu, en það liðu ekki mörg ár,
þar til að flest af því fóiki
breytti um aftur og fór að
drekka kaffi í hófi, því að soðið
vatn, sem það hafði notað í
stað kaffis reyndist leiðigjarnt.
En kaffið má spara með tei,
sérstaklega er te hollt með
kvöldmat eins og kunnugt er.
Þegar menn eru þreyttir á ferða
lagi að kvöldi dagsins er ágætt
að fá sér góðan kaffisopa áður
en gengið er til hvílu. Það end-
urnýjar líkamann og menn sofa
betur og þó ekki eins fast.
Kaffið hefir góð áhrif á sálar
krafta mannsins, gerir þá glaða
og léttlyndari. Margur maðunnn
hefir ául glaðar og ánægjulegar
stundir við kafíidrykkju, bæði
heima og heimanaö. Og þó menh
t. d r;J;st á fundum útaf pólitik
eða öðru, þá eru þeir orðnlr ,»iit
í einu mestu m >.tar við kaifi-
borðið.
Börn, sem eru oröin stálpuð
og ekki fá að smakka kaífi, eru
sízt lystugri en hin, sem fá kaffi
sopa svopa í viðlögum, og ef
þau börn, sem ekki fá kaífi,
geta náð sér í kaffisopa, eru
þau í ekkert eins,eó!gin, ef þau
eru ólystug á mat. En ég get vel
gengizt inn á það, að það væri
mikil sparnaðarráðsföfun fyrir
gjaldeyrir þjóðarinnar, ef allt
fólkið í landinu hætti að kaupa
kaffið, en ég hygg að ekkert
væri hægt að fá innlent í stað-
inn, sem fólkið yrði ánægt með,
nema að búa til áfengt öl í land
inu sjálfu".
*
Það má segja úm skoðanir
þeirra Sveins og Björns, að sín-
um augum lítur hver á silfrið,
og verður svo ekki rætt meira
um þetta mál né önnur í bað-
stofunni í dag.
Starkaður.

Sunnlendingar, athugiö!
Auglýsingaumboðsmenn vorir eru:
Kirkjubæjarklaustri
Vilhjálmur Valdemarsson, útibússtj.
Vík í Mýrdal
Óskar Jónsson> fulltrúi.
Hvolsvelli
Síokkscyri
Eyrarbakka
Sclfossi
Ólafur Ólafsson, c/o K.R.
Helgi Ólafsson, útibússtjóri.
Helgi Vigfússon, útibússijóri.
Arinbjörn Sigurgeirsson, kaupmaður.
flthugií!
Ef þér þuríið að koma auglýsingu til birtingar í
blaðinu, snúið yður til þess umboðsmanns, sem bú-
settur er næst yður og mun hann annast frekari fyr-
irgreiðslu auglýsinga yðar.
£uhh/eh((íHtjfœ?}
/
Hafið það hugfast, að Tíminn hefir meiri útbreiðslu
en nokkurt blað annað á Suðurlandsundirlendinu. —
Þess vegna tryggið þér yður beztan árangur af auglýs-
ingum yðar í TÍMANUM.
Snúið yður með auglýsingar yðar
til umboðsmanna vorra