Tíminn - 19.12.1951, Blaðsíða 5

288. blaö.
TfMINN, miðvikudaginn 19. descmber 1951.
MiSvikud. 19. des.
agið og ein-
staklingurinn
Athyglisverð bók eftir Bertrand Russel
Yfirlýsing Jóns og
„sannleikurinn
sjálfur“
Morgunblaðið gerir sér tíð-
rætt um eldhúsræðu Jóns á
Reynistað. Það segir m. a. í
íorustugrein á sunnudaginn:
„Jón á Reynistað gerði
glögga grein fyrir afstöðu
Sjálfstæðisflokksins til land
búnaðarmála. Hann skýrði
m. a. frá því, að þingmenn
flokksins úr sveitakjördæm-
um mörkuðu stefnu hans á
þessu sviði. Það hefði aldrei
hent, að flokkurinn snerist
gegn vílja þeirra og stefnu
í hagsmunamálum sveit-
anna. Þessi ummæli Jóns á
Reynisstað hafa við fyllstu
rök að styðjast. ÞAU ERU
SANNLEIKURINN SJÁLF-1
ur.“
Alþingistíðindin geyma
aðra sögu. Þau geyma þá
sögu m.a., að Jón á Reynis-
stað hefir oftar gefið yfirlýs
ingu á Alþingi en í síðustu
útvarpsumræðum.
Á fundi í sameinuðu þingi
21. okt .1944 var samkvæmt
dagskrá tekin til umræðu til-
kynning frá ríkisstjórninni.
Ólafur Thors, formaður Sjálf
stæöisflokksins, gerði þá með
alllangri ræðu grein fyrir
myndun „nýsköpunarstjórn-
arinnar,“ sællar minningar.
Jafnskjótt og Ó. Th. hafði lok
ið máli sínu, reis úr sæti Jón
Sigurösson, 2. þm. Skagfirð-
inga og gaf yfirlýsingu í á-
heyrn þingheims og alþjóðar
svohljóðaridi:
„Herra forseti! — Með leyfi
hæstvírts forseta og í til-
efni af þeim boöskap, sem
nú hefir verið gerður heyr-
um kunnugt, leyfi ég mér að
birta eftirfarandi yfirlýs-
ingu:
Undirritaðir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins lýsa hér
með yfir því, að þeir eru ekki
stuðningsmenn ríkisstjórn-
ar þeirrar, sem nú hefir ver-
ið myriduð, og eru óbundnir
af þeim samningum, sem
um það hafa verið gerðir.
Alþingi, 21. okt. 1944,
Gísli Sveinsson, Ingólfur
Jónsson, Jón Sigurðsson,
Pétur Ottesen, Þorsteinn
Þorsteinsson.“
Gísli Sveinsson sagði um
þessa stjórnarmyndun:
„Það þarf vart að taka
fram, að þetta stjórnarmynd
unartiltæki meirihluta þing
flokks Sjálfstæðismanna er
hrein kollsteypa í stefnu og
starfi flokksins. Þeir, sem að
samningaumleitunum voru
fyrír Sjálfstæðisflokkinn,
(sem reyndar allir voru
kaupstaðarmenn) virtust að
lokum vilja óðfúsir þaö eitt
að „ganga með“ þeim rauðu.
Það er hart að svo skuli hafa
verið, en þetta er sannleik-
urinn.“
Pétur Ottesen komst þann-
ig aö orði um stjórnarmynd-
unina:
„Samningur þessi með
þeim undirmálum, sem hon-
um fylgja, líkast um of i mín
um augum, eigin víxli, sem
kommúnistar hafa fengið
meirihluta Sjálfstæðis-
Flestir þeir, sem nokkuð fylgj
ast með andlegum málum, kann
ast við Bretann Bertrand Russel.
Auk þess sem hann er einn af
helztu spekingum síns tíma, er
hann ágætur rithöfundur. Hann
er allt í senn, stranggagnrýninn
og rökvís vísindamaður, hug-
kvæmur heimspekingur og já-
kvæður þjóðfélags- og menning-
arfrömuður. Hann fékk bók-
menntaverðlaun Nobels árið
1950.
Nú er komin út bók á islenzku
eftir Bertrand Russel. Sveinn
Ásgeirsson hagfræðingur hefir
þýtt bókina, en útgefandi henn-
ar er nýtt útgáfufélag, sem heit
ir Dagur. Bókin heitir Þjóöfélag
ið og einstaklingurinn, og er
hún 86 þéttprentaðar blaðsíður
i stóru broti. í henni eru sex
fyrirlestrar, sem Bertrand Russ-
el flutti í brezka útvarpið 1949
og vöktu geipilega athygli.
Bertrand Russei rekur þarna
í fáum dráttum félagslega sögu
mannanna og þróun mannsins
sem lífveru, gerir grein fyrir
eðlishvötum hans og sýnir fram
á, að hann er gæddur ýmsum
hvötum, sem verða að fá útrás,
ef hann á að fá notið sin sem
einstaklingur. Hvort hann verði
svo góður og gagnlegur félagi
í samfélagi mannanna, sé þá
komið undir því, hvernig þjóð-
félaginu sé hagað. Sé það þann
ig, að maðurinn fái útlausn
hvata sinna á óskaðlegan hátt
heildinni og jafnvel þannig, að
henni sé það til gagns, sé stefnt
til aukinnar farsældar og vax-
andi menningar. Sé aftur á móti
því gagnstæða til að dreifa, sé
voði búinn mönnum og menn-
ingu.
Russel fordæmir með sterkum
rökum bæði stjórnleysi og ein-
ræði, hvort heldur sem um erj
Ljóö Eiríks Einarssonar
Eirikur Einarsson fráHæli:
Vísur og kvæði, Reykjavík,
Prentsmiðja Austurlands.
Mönnum veröur tíðast mest
um það, sem að óvörum kem-
ur. Ég hefi margreynt þetta,
m. a. á ferðalögum mírium.
Flestir þeirra staða, sem fræg
að ræða klíkueinræði eins og í, astir eru, hafa ekki gert bet-
Rússlandi eða einræði eins vald ur en að standa undir því
hafa. En lýðræðið í sinni núver- hrósi, sem á þá hafði verið
andi mynd hlýtur einnig hjá hlaðið, en sumir aðrir, ó-
honum allharðan dóm. Russel kunnir og af engum rómað-
telur núgildandi lýðræði ekki ir, hafa veitt mér unað og á-
eiga það nafn skilið nema að nægju, jafnvel meiri en hin-
nokkru leyti. Útkoman verði sú, ir. Þessu líkt er háttað um
að allur þorri manna hafi ekki menn og mannaverk.
nokkur minnstu tök á að neýta j Þetta kom mér í hug, þegar
hæfileika sinna til þátttöku í ég ias kvæðabók Eiríks heit-
beitingu sameiginlegs valds þjóð ins Einarssonar. Ég vissi raun
félagsins, þjóðfélagsdeilda eða ar áður, það sem alkunna er,
heildarsamtaka og finni sig eng að hann var ágætur hagyrð-
hans og auösveipur föru-
nautur frá blautu barnsbeini.
Hann hefir ekki þurft að
ganga eftir henni, því síður
berjast til hennar eins og
sumir aðrir. Þess vegna hefir
hann ef til vill ekki kunnað
að meta hana að verðleikum,
nema hitt sé réttara, að hann
hafi vígt henni þau vé, sem
aðrir máttu ekki nærri koma
og tæplega sjálfur hann nema
þegar mest lá við, í sorg og
gleði. En þegar svo ber undir,
hverfur hann til hennar, og
furðuoft verður þeim þá reik-
áð austur um fjall, til átt-
haganna, að Hæli. Hann ann
æskustöðvum sínum hávaða-
laust, en hreint og innilega
af þeim þokka, sem er aðal
góðra og sannmenntaðra
raanna. Síðasti hluti bókarinn
an veginn sem ábyrgan og Uf- ingur, hnittinn í orðum og ar nefnist Þingdylgjur. Það
andi lið i hinu starfandi þjóö- hittinn, þar sem hann kast-' Cru kviðlingar, kvæði og vís-
felagskerfi. Menn verði svo ym aði til og þó græskulaus. En ur> sem skaidið hefir varpað
ist tomlatir eða komist i ofrjoa er ég kynntist kvæðum hans, fram um aiþingismenn og
andstoðu við þjoðfelagið, fan a skildist mér, að hann hafði málefni þeirra. Margt er þar
mis við eðlilega gleði af sam- stórum meira en þetta til mjög smelliö og haglega gert,
hæfingu andlegra og likamlegra brunns að bera. Eg er að vísu enda iandfleygt sumt. Yfir-
krafta sinna og hæfileika. fremur skillítill á bókmennt- ieitt er höfundurinn svo leik-
ir. En það hefi ég til marks inn hagyrðingur, að hvers kon
um góðan kveðskap, að mig ar rimþrautir verða honum
langar til að lesa hann að auðveldar. Hann velur sér
nýju. Hann kemur mér jafn- oft erfiöa bragarhætti, suma
an í hug og lætur mig ekki í gamia. Braglýti eru fá, og
friði, fyrr en ég hefi lært kennir þeirra fremur í hinum
hann og eignazt hann á þann
veg. Það er líkt og undir yf-
irborði góðra kvæða, oft í
Russel bendir síðan í stórum
dráttum á möguleika og ieiðir
til umbóta, og eru þeir þæt.tir
þessarar bókar athyglisverðastir
og skemmtilegastir, sem um þau
mál fjalla. Russel er ljóst, að
það, sem við hlýtur að taka í
veröldinni, ef henni á ekki að
vera- búin tortíming, er alheims-
ríki, sem hafi ákveðin mál með
höndum, en láti þjóðfélögin að
öðru leyti sem afskiptaminnst.
Þá bendir hann á, að til þess er
brýn nauðsyn, að ríkin láti mik
ið til sín taka, en þó ekki á neinu
sviði svo, að þau hefti útlausn
eðlishvata og hæfileika manna
(Framhald á 6. siðu)
Góðar stundir
Góðar stundir. Bókfells-
útgáfan, Reykjavík 1951.
Þaö var býsnavel til fundið að
gefa út bók um tómstundaiðju
manna, því að hvorutveggja er,
að landinn leggur margt á
gjörvá hönd og menn eiga nú
miklu fleiri tómstundir en feð
ur þeirra áttu og mæður. í
þessari bók segja 24 höfundar
frá hugðarefnum sínum, hjá-
verkum og stundastytti, og kenn
ir þar margra grasanna, eins og
vænta má. Einn málar, annar
stundar laxveiðar, þriðji safn
ar bókum, fjórði teflir, fimmti
gengur á fjöll, sjötti safnar frí-
merkjum. Enn aðrir spila á spil,
taka myndir, sýsla við hesta,
skjóta refi, skoða náttúruna,
ferðast, lesa leikrit eða læra
sanskrít, og þannig mætti halda
áfram. Flestir höfundanna
kunna vel að segja frá, sumir
ágætlega, aðrir miður. Mjög
margir þeirra eiga sammerkt í
því, að þeir skýra frá reynslu
sinni, tildrögum þess, að þeir
hófust handa um hjáverkin og
hvað þau veiti þeim í aðra hönd
af hugarlétti og hvíld. Þeir segja
brot af ævisögu sinni, eins og
oss fslendingum er títt, og er
það sízt að lasta. Á hitt leggja
þeir minni stund, að kenna til
hjáverkanna, þeim, er lært vildu
hafa, segja, hvers þurfi með,
hvernig þess verði aflað eða
hvaö það kosti. Má vera, að sum
um virðist þetta ljóður á bókinni,
en ég tel það ekki vera. Eins og
bókin er, segir hún frá mönn-
um meira en tækjum, laðar frem
ur en kennir, og með því mót-
inu mun hún stórum læsilegri
en ella hefði verið.
Síðasti þátturinn sker sig með
öiiu úr hinum. Þar segir frá
Þórði blinda á Mófellsstöðum,
hversu hann barðist við hið
ráðna myrkur og vann að
minnsta kosti varnarsigur. Það
er mikil saga, hetjusaga um
íslenzkan alþýðumanri, sem
djúpi þeirra, bjarmi af ein-
hverju æðra .Ijósi, einhverri
dýrmætri perlu, sem vér fá-
um aldrei höndlað, en skáld
og sjáendur komist þó næst.
Það er líkt og bak við hrynj-
andi þeirra geti að heyra ann
arlega rödd „raust skálds-
ins,“ sem mælir á aðra tungu
en vér, mennskir menn.
Þetta er mín mælistika á
skáldskap og raunar alla list,
einnig fegurð og mikilleik
náttúrunnar. Að sjálfsögðu
veröur listaverk að fullnægja
kröfum um mótun og með-
ferð efnis, og sízt skal því
neitað, að háttur og kveð-
andi skipti miklu máli um
kvæði, enda eru þau ekki ein-
ungis tæknileg atriði, heldur
eitthvað meira. Þau eru hlað-
in og aukin eldfornum galdri,
sem orkar djúpt á vitund
vora. Það skiptir máli, hvern-
ig „Yggs full“ er fram borið,
hvort það kemur „ýranda“
eða það er „reitt í strekleg
um hornum“. Meira máli
skiptir þó efnið sjálft. Sutt-
ungamjöðurinn, hin ómeng-
aða guðaveig, er áfengur
drykkur. Hitt allt, sem ekki
fær á oss, heldur gefst upp á
hálfri leið til hjartans, allt
flatrímið, rímleysan, guttlið
— er frá erninum komið,
léttari háttum, þótt undar-
legt megi virðast.
Líklégt er, að ýmsir telji
sitthvað hafa mátt betur fara
í ýmsum þessara kvæða. Slíkt
er ekki ný bóla, enda sýnist
gjarnan sitt hverjum. En ég
er illa svikinn, ef ég verð
einn um þá skoðun að telja ó-
tvíræðan skáldskap í þeim
flestum. Og það virðist mér
augljóst, að h'inum beztu
þeirra muni skipað verða
meðal úrvals- og eftirlætis
ljóða þjóðar vorrar.
Pálmi Hannessen.
merkur er af sjálfum sér.
Símon Jóh. Ágústsson hefir | enda þótt það kunni við eyr-
safnað efni i bókina, séð um I un aö gæla.
útgáfuna og ritað formála. Það
hefir verið hans hjáverk um
sinn, og má hann vel una sinum
hlut, því að bókin hefir hið
bezta tekizt. Því ber hún vitni
sjálf.
Pálmi Hannesson.
flokksins til að
greiðslu á.“
ábyrgjast
En „nýsköpunarstj órnin“
var mynduð. Það voru ekki
þingmenn Sj álfstæðisflokks-
ins úr sveits.kjördæmunum,
sem mörkuðu stefnu hans,
hvorki um stj órnarmyndun-
ina, landbúnaðarmál né ann-
að, eins og glöggt sést á fram
angreindum tilvitnunum.
Síðari yfirlýsing Jóns á
Reynisstað er því í litlu sam-
ræmi við hina fyrri yfirlýs-
ingu hans. Hún var þó upp-
haf að langri sögu, sem öll
er á sama veg. í næstu blöð-
um mun það rifjað upp, hvern
ig „sannleikurinn sjálfur",
eins og hann er bókfestur í
þingtiðindum og öðrum skjal
festum heimildum, vitnar um
réttmæti þeirrar yfirlýsingar,
er Jón á Reynisstað gaf í eld-
húsumræðunum og Morgun-
blaðið reynir að setja á sann-
leiksstimpilinn.
Og nú er ég les kvæði Ei-
ríks Einarssonar, þóttist ég
kenna þar „skáldsins raust“,
mig langaöi til að lesa þau
áftur, og er slikt þó orðið
fremur fágætt í seinni tíð.
Bókin öll lætur næsta lítið
yfir sér hið ytra eins og nafn-
ið sjálft. Engar bumbur hafa
verið barðar fyrir henni, sem
er þó annars orðin mikil tízka
hér. Hún kemur hljóölát og
hlédræg, en reynist góður
gestur. Það má undrun sæta,
hve fáum hafa verið kvæðin
kunn. Mér er sagt, að ná-
komnir vinir og venslamenn
hafi jafnvel ekki þekkt þau
nema þá sum hver. Eiríkur
heitinn hefir ekki ástundað
að yrkja Sér til lofs og frægð-
ar í lifanda lífi. Ljóðadísin
virðist hafa verið kynfylgja
Svarti presturinn
John Buchan, er. síðar hlaut ’
nafnbótina Tweedsmuir lávarð-
ur, var einn af kunnustu rit-
höfundum á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Hann var Skoti
að uppruna. Að loknu háskóla-
námi í Oxford, gerðist hann em
bættismaður brezku nýlendu-
stjórnarinnar í Afríku, en gekk
síðar í þjónustu Reuter og var
einn af aðalfréttariturum þeirr
ar stofnunar í fyrri heimsstyrj
öldinni. Árin 1935—37 sat hann
á þingi sem fulltrúi skozkra há-
skóla, en þá var hann skipað-
ur landsstjóri Breta í Kanada.
Jafnframt þeim störfum, sem
hér hafa verið nefnd, ritaði
hann margar bækur sviplegs efn
is, eins og ævisögur Cromwells
og Cæsars og sögu fyrri heims-
styrjaldarinnar. Þessi sagnritun
hans vanri honum mikla frægð,
en þó hlaut hann mesta frægð
fyrir hinar sögulegu skáldsögur
sinar..
Ýmsar af frægustu skáldsög-
um Buchans gerat í Afríku og
byggjast á kynnum hans af
svertingjum. Meðal þeirra er
saga hans Svarti Presturinn, sem
nýlega er komin út í islenzkri
þýðingu Sigurðar Björgúlfsson-
ar. Hún er byggð á sannsöguleg
um atburðum, er blökkumenn
reyndu sem oftar að gera upp-
reisn gegn brezkum yfirráðum.
Saga þessi hefir unnið sér mikí
ar vinsældir sem drengjasaga og
hefir verið þýdd á fjölda tungu
mála.
Útgefandi er bókaútgáfaa
Fróði. G. J.