Tíminn - 30.04.1953, Blaðsíða 5

96. blaff.
TÍMINN, fimmtudaginn 30. apríl 1953.
S.
Fimmtud. 30. apríl
Bóndinn í Sovétríkjunum
Fyrrihluti greinar úr „The Atlantic" um kjör bænda og skipulag landbúnaðarins í U.S.S.R.
24 milljónir
í blöðum heildsala og ann-
ara þeirra gróðabrallsmanna,
er stjórna Sjálfstæðis'flokkn
um og nota hann fyrir verk-
færi sitt, er nú lögð mikil á-
herzla á þann áróður að kaup
félögin séu ekki til hagbóta
fyrir neytendur. Þau hafi að
vísu verið stofnuð í þeim til
gangi og unnið í samræmi við
hann fyrstu starfsár sín.
Smám saman hafi þau svo
breytzt í brask- og fjárplógs-
stofnanir, sem ekki hirði
neitt um hag almennings.
Samvinnuhreyfingin sé því
orðin allt önnur í dag en
henni hafi verið ætlað að
vera.
Það getur vissulega hver
sagt sér það sjálfur, hvort
það muni sprottið af heilind
um, þegar málgögn heild-
sala og fjárbrallsmanna þykj
ast harmi þrungin út af því,
að samvinnuhreyfingin vinni
ekki samkvæmt tilgangi sín-
um og stefnu. Vissulega væri
þeim ekkert meira fagnaðar-
efni. Hér er því ekki um ann-
að en blekkingu og látalæti
að ræða, sem lika er orðin
gamalkunn. Frá fyrstu tíð
hefir það einmitt verið uppi-
staðan í rógnum gegn kaup-
félögunum, að þau störfuðu
ekki samkvæmt stefnu sinni
og tilgangi. Þetta var aðal-
efnið í skrifum Björns
Kristjánssonar og Einars á
Hvalnesi í sinni tíð, og raun-
ar gera íhaldsblöðin nú ekki
annað en lepja upp hinn
gamla áróður þessara félaga.
Hverjar eru svo staðreynd-
irnar í þessum efnum?
Rækja kaupfélögin ekki enn
það hlutverk sitt að reyna að
tryggja neytendum sem bezt
og heilbrigðust viðskipti?
Þessu er sannarlega ó-
hætt að svara játandi. Út-
söluverð hjá kaupfélögunum
er yfirleitt öllu lægra en hjá
kaupmönnum, þótt stundum
kunni að mega finna einstak
ar undantekningar í hópi
þeirra síðarnefndu. Þannig
hefir það sýnt sig, að síðan
verðlagseftirlitið var afnum
íð, er álagning kaupfélaganna
yfirleitt mun lægri en meðal
álagningin hjá kaupmönn-
um. Vitanlega verða kaup-
menn þó að haga álagningu
sinni með hliðsjón af álagn-
ingunni hjá kaupfél., ef þeir
ætla að halda viðskiptunum.
Á þennan hátt hafa kaupfé-
lögin mikil áhrif í þá átt að
halda verðlaginu stórum
lægra hjá kaupmönnum en
það myndi verða, ef engin
kaupfélög væru starfandi.
Þetta eru þó engan veginn
einu hagsbæturnar, er
kaupfélögin tryggja neyt-
endum í sambandi viff verð
lagsmálin. Árlega endur-
greiða kaupfélögin svo mik
ið fé af arði sínum í upp-
bætur til félagsmanna og í
stofnsjóði þeirra. Á árunum
Í942—51 eða á 10 árum
hafa kaupfélögin í S. í. S.
endurgreitt þannig til fé-
lagsmanna sinna 24.2 millj.
kr., þar af 3.2 milj. kr. árið
1-951. Ef miðað væri við nú-
verandi verðgildi pening-
anna, yrði þetta miklu
hærri upphæð, sennilega
milli 35—40 milj. kr., þar
í marzhefti „The Atlantic", sem
talið er i röð vönduðustu og áreið-
anlegustu tímarita, birtist fróðleg
og athyglisverð grein um kjör
bænda í Sovétrikjunum. Þar sem
lítið hefir verið frá þeim sagt i
blöðum og tímaritum hér á landi,
hefir Tímarium þótt rétt að láta
þv'ða þessa grein og láta hana
koma fyrir sjónir íslenzkra lesenda.
Þýðingin fer hér á eftir:
— Á árunum 1929 til 1939 voru
um 20 milljónir manna í Ráðstjórn
arríkjunum rússnesku fluttir úr
sveit í bæi og borgir. Þetta var þátt
ur í iðnbyltingu þeirri, sem stjórn
in var að giíma við að koma á í
landinu, og hraða sem mest hún
mátti. Rússlánd er enn, þrátt íyrir
þessar aðgerðir, yfirgnæfandi land
búnaðarland: Aðeins tæpur þriðj-
ungur þeirra 200 milljóna, sem
landið byggja, býr annars staðar
en í sveitunum. Meira en helm-
ingur landsmanna lifir á landbún
aði, skógarhöggi og fiskveiðum.
Tengslin við sveitalifið eru ennþá
sterk. Lahgsamlega meirihluti
þeirra, sem I borgunum búa, eru
fæddir og uppaldir í sveitunum og
vanastir allri algengri sveitavinnu.
Eins er mjög algengt, um land allt
að fara um uppskerutímann út í
sveitaþorpin til vinnu, og ekki síð-
ur hitt að hafa garðblett, hænsni
eða aðrar skepnur, þar sem því
verður við komið.
„Byltingrin að ofan.“
Rússneski bóndinn er að eðlis-
þeir hafa. Þessar ívilnanir skerða
lítið þann aðalávinning, er ríkið
telur sér að hinu nýja skipulagi:
Að géta örugglega fengið þær land
búnaðarafurðir, sem það telur sig
þUirfá á hverjum tima, handa iðn-
aðarverkafólki borganna.
Enn ér önnur tegund íhlutunar
og afskipta af samyrkjubúunum,
sem hið opinbera hefir á valdi
sínu. Dreifðar um landið þvert og
! endilangt eru um 7000 véia- og
; traktorastöðvsp, sem svo eru
nefndar. Stöðvar þessar eru rík-
iseign. Þar fást leigðar landbúnað-
arvélar og kunnáttumenn í að
stjórna þeim og halda þeim við.
Velanotkun er líka orðin meiri í
rússneskum lahdbúnaði en víðast
annars staðar í heimi. Vélar og
þjónusta traktorstöðvanna er ekki
gefin. Meira að segja er allt selt
j rándýrt og greiðist ekki í pening-
Stalín var frumkvöðull hinnar unlj heldur í afurðum búanna.
svonefndu „seinni byltingar" í Sov j Iðnbylting kommúnista er dýru
étríkjunum, cn hún var fólgin í verði keypt í aukinni undirokun og
því, að jarðeignimar voru teknar fátækt hins rússneska bónda.
af bændunum og þeir gerðir að Undravert má teljast hvað hann
starfsmönnum á ríkisbúum. Þetta heldur enn persónuleik sínum og
mætti fyllstu mó^spymu þteirra, svipmóti öllu.
eins og m.a. er rakið í meðfylgj- j
andi grein. Þessi bylting er líka Tilhögun kaupgreiðslna.
oft nefnd „byltingin að ofan“, en
með því er átt við, að hún hafi
verið gerð af stjómarvöldunum,
gagnstætt fyrri byltingunni, er
gerð var af alþýðunni gegn keis-
arastjóminn,i en hún hefir stund-
um verið nefnd „byltingin að neð-
Bóndi á rússnesku samyrkjubúi
fær ekki vinnu sína greidda með
venjulegum hætti. Hann fær hlut
í afrakstri búsins reiknaðan etfir
framlagi sínu til heildarframleiðsl
unnar. Hlutimir eru reiknaðir í
svonefndum vinnudögum. í lög-
um frá 1948, sem um þetta fjalla,
(einingar) vinnudags; allt frá hálf
1 um vinnudegi fyrir venjulega ó-
an“, þ.e. að fólkið sjálft hafi gert
fari íhaldssamur og lítið fyrir nýj- . £anf’ l,ótt l,aó misstl s,ðar t,,kin iru tilgreiindir niu mælikvarðar
ungar gefinn. Hann er hægfara . a ras hennar-
bæði í hugsúri og hreyfingum. Dag
legur og sífelldur áróður þeirra, er | unnin, bústofninn brytjaður nið- breytta vinnu, upp í tvo og hálf-
með vöidin fara, á af eðlilegum or- J ur og vinna stöðvuð. Endirinn varð an vinnudag fyrir erfiðustu -eða
sökum, ekki eins greiðan aðgang hungursneyð — ein hin ægilegasta sérhæfðustu vinnuna. Sá, sem t.d.
að honum og þeim, sem í borgun- j er sögur fara af. Á árinu 1944 reitir illgresi úr einni ekru af landi
um búa. Enda sagði Stalín sjálfur sagði Stalín Churchill, að þján- fær innskrifaðan í reikning sinn
að þurft hefði „byltinguna síðari", ingar áranna, þegar verið var að hálfan vinnudag, en fyrir að tína
„byltinguna að ofan“, til að hægt' koma á samyrkjuskipulaginu, bómull af tveggjá ekru bletti fæst
hefði verið að uppræta aldagaml- j hefðu . jafnvel yfirstigið sjálfar hins vegar tveir og hálfur vinnu-
ar venjur hinna rússnesku bænda hörmungar síðari heimsstyrjaldar- dagur.
og innleiða í staðinn nýtt land- innar. j vinnudagurinn er aðeins hlut-
búnaðarhagkérfi: Ríkisrekstrarbú- Andstaða bændanna megnaði fallstala (prósentuhlutur) afrakst
in, sem nefnd verða í grein þess- j ekki að stöðva framkvæmd hins urs til nota við útreikning arðs-
arl samyrkjubú. j nýja skipulags. Hún varð samt til skiptingar. Við lok reikningsárs-
Á árunum 1929 til 1932 voru um þess, að verulega var dregið úr ins er heildartölu afraksturs á
20 milljónir bændabýla samein- j áætlununum, og að hlutskipti hverju búi, að frádregnum skött-
uð í um 240.000 samyrkjubú. Millj j bænda varð ekki með öllu eins um, afskriftum o. þvl., deilt með
ónir bænda, sem mótþróa veittu j hraklegt ög upprunalega var ætl- heildartölu vinnudaga allra með-
og vildu ekki gefa upp jarðir sín- ag. Tilgangur kommúnista með lima.
ar, voru miskunnarlaust sendir í ^ samyrkjubúunum var sá, að i Því meiri sem afraksturinn er,
nauðungarvinnu í þrælaher stjórn breyta bændastétt landsins úr því meira verður verðgildi vinnu-
arinnar, sendir í útlegð til endi- j sjálfseignarstétt í algeran öreiga- dagsins — og þess rikari hver bónd
marka ríkisins, eða ofur einfald- íýð, sem ynni eingöngú fyrir dag- inn, sem á búinu vinnur. Misræmi
lega þurrkaðir burt úr þessari til- íaunum á risavöxnum ríkisbúum, er töluvert í afrakstri búanna, en
veru. Milljónir bænda, sem að „landbúnaðar-verksmiöjum", eins reynt er að jafna slíkt með skött-
lokum urðu nauðugir að ganga í ■ 0g þeir kölluðu það. Þegar kemur um. Stundum sér maður þó Rússa
ríkissamyrkjúbúin, höfðu áður en fram um árið 1953 hefir hugmynd tala um „milljónera samyrkjubú“,
til þess kom, slátrað öllum kvik-
fénaði sínum.
Hungursneyff og hörm-
ungar.
Á pappírnum var látið svo heita
að samýirkjubúin væni alfrjáls
samtök bænda, er lagt hefðu fram
eigur sínar til stofnunar nýs sam-
vinnureksturs. Sannleikurinn er
hins vegar sá, að samyrkjubúin
nýju voru stofnuö með vopnaðri
kúgun kommúnistaflokksins, og
gegn allri þeirri mótspyrnu, er
bændastétt landsins megnaði að
veita. Óteljandi hermdarverk voru
þessi að mestu fjarað út. Samt og eru þá hinir hróðugustu yfir.
voru strax í byrjun sett upp nokk- j
ur svonefnd ríkisbú, þár sem bænd Orður og verðlaun.
ur unnu fyrir daglaunum eins og j Eins og f verksmiðjunum eru á
venjulegir verkamenn. Eru nokk- samyrkjubúunum notuð ýms með-
ur slík enn við lýði.
Takmark samyrkjubúanna.
Tilslakanir frá upprunalegum urmagn eða annað slíkt yfirstígur
áætlunum, sem mestu máli skiptu íyrirfram gerðar áætlanir. A sam-
fyrir bændur, urðu einkum tvenns yrkjubúunum er oftast unnið í
konar. Ríkið tók af afurðum bú-. flokkum. I hverjum vinnuflokki
anna það, sem það taldi sig þurfa.
Hinu héldu bændur. í annan stað
fengu þeir nokkurt land til eigin
afnota og nokkrar skepnur máttu
ul til að örva afköstin. Orðum, titl
um og ýmis konar verðlaunum er
úthiutað þar sem uppskera, mjólk
eru að jafnaði 30 til 60 manns.
Venjulega er hverjum hópi úthlut-
uð sérstök skák til vinnslu, oft
(Pramh. á 6. síðu).
sem mest af þessum
greiðslum átti sér stað fyr-
ir gengislækkunina. Tilsvar
andi hluti af gróða kaup-
mannanna hefir hinsvegar
runnið í vasa þeirra og orð-
ið einkaeign þeirra.
Þá má og géta þess, að
j kaupfélögin hafa á þessum
árum, lagt verulegar upp-
hæðir í varasjóði sína, en
það er fé, sem síðan verður
bundið í viðkomandi héraði
og hjálpar þannig framvegis
til að tryggja hagstæðari
verzlun og ýmsar fram-
kvæmdir þar. Tilsvarandi
hluti af gróða kaupmanna
hefir hins vegar orðið einka-
eign þeirra og mun í flestum
tilfellum verða fyrr eða
seinna fluttar úr viðkomandi
héraði.
Það, sem hér hefir verið
rakið, sannar vissulega það,
að kaupfélögin hafa tryggt
almenningi stórfelldar hags-
bætur á undanförnum árum,
engu síður en áður fyrr. Þó
hefir verið stórlega þrengt að
starfsemi þeirra á þessum
tíma með ýmsum höftum og
lánsfj ársldortl vegna valda-
aðstöðu Sálfstæðisflokksins í
ýmsum nefndum og í bönkun
um. Ef þau hefðu getað not-
ið jafnréttisaðstöðu í sam-
keppninni við kaupmenn,
myndu þau hafa getað tryggt
viðskiptamönnum sínum
enn meiri hagbætur á þess-
um árum.
Þegar þessar staðreyndir
eru athugaðar verður vissu-
lega lítið úr þéim rógi íhalds
blaðanna, að samvinnuhreyf
ingin tryggi ekki viðskipta-
mönnum sínum stórum hag-
stæðari viðskiptakjör en
þeir ella myndu fá og hefir
jafnframt gagnleg áhrif á
verðlagsmálin í heild. Þessar
staðreyndir sýna það ein-
mitt og sanna, að það er þjóð
inni nauðsynlegt að halda á
fram að efla samvinnuhreyf
inguna, bæði til að tryggja
almenningi betri kjör á sviði
verzlunarinnar og mörgum
sviðum öðrum.
Á víðavangi
Reikningsdæmi fyrir Mbl.
Morgunblaðið skýrði ný-
lega frá því, að dómstólun-
um hefðu borizt 1400 kærur
fyrir verðlagsbrot og hefðu
65 af þeim verið á hendur
kaupfélögum. Það skýrði
hins vegar ekki frá því, hve
stór brot kaupfélaganna
hefðu verið eða hvernig
dómar hefðu fallið í málum
þeirra. Slikt myndi nefni-
lega hafa leitt í Ijós, að hér
var yfirleitt um brot á
formsatriðum að ræða.
Mbl. dregur hins vegár þá
ályktun af umræddum töl-
um, aö kaupfélögin séu 270
—440 sinnum sekari í þess-
um efnum en aðrir verð-
lagsskyldir aðilar, vegna
þess að brot þeirra dreifist á
það miklu færri aðila en
brot hinna.
Mbl. ætti í áframhaldi af
þessari reikningslist sinni
að reikna út eftirfarandi
dæmi:
Heildsalarnir hafa verið
kærðir og dæmdir fyrir
mörg verðlagsbröt. Sam-
band íslenzkra samvinnufé
lag hefir aldrei verið kært
fyrir verðlagsbrot. Hve
mörg þúsund sinnum er því
heildsalarnir brotlegri en
S.Í.S., ef farið væri eftir
framangreindri reiknings-
aðferð Mbl.?
Óskað skýringa.
Mbl. segir í forustugrein
sinni í gær, að „S. í. S. hafi
farið út í ýmis konar brask
og rekstur, sem almenning-
ur í samvinnufélögunum
víðs vegar um land á engra
hagsmuna í að gæta.“
Hvað á Mbl. við? Á það
við ullarverksmiðjurnar og
önnur iðnfyrirtæki S.Í.S.? Á
það við skipaútgerð þess? Á
það við Samvinnutrygging-
ar? Og svona mætti lengi
nefna ýmsa starfsemi S Í.S..
er ótvírætt hefir orðið bæði
áabivinnuféilöguhuin og
raunar landsmönnum öll-
um til meiri og minni hags-
bóta. Mbl. ætti því að skýra
hvað það á við með fram-
angreindum getsökum sín-
um, ef ekki á að taka þetta
eins og hvern annan róg,
sem raunar er þekktasta
iðja þess.
Áhrif frá Hitler.
Mbl. reynir að halda því
fram í gær, eins og reyndar
er gamall vani þess, að sam
vinnufélögin séu flokks-
fyrirtæki Framsóknar-
manna.
Engin rök getur blaðið þó
fært fyrir þessu önnur en
þau, að Framsóknarmenn
hafa valizt til forustu í
flestum kaupfélögunum, en
það er að sjálfsögðu ekki ó-
eðlilegt, þar sem þeir hafa
haft meiri áhuga fyrir sam
vinnustarfinu en aðrir. En
vitanlega á þetta ekkert
skylt við það að félögin séu
flokkspólitísk, enda eru þau
það ekki og starfa ekki
þannig.
Ef leggja ætti þennan
mælikvarða Mbl. á annan
félagsskap og atvinnurekst-
ur, bæri að telja öll félög
eða atvinnufyrirtæki, þar
sem Sjálfstæðismenn hafa
valizt til forustu, flokks-
fýriirtæWi Sjálfstæðisflbkks
ins. Það er ekki sennilegt,
að þeir Sjálfstæðismenn. er
slíkum störfum gegna, sætti
(Framh. á 6. síSu).