Tíminn - 24.07.1953, Síða 4

TÍMINN, föstudaglnn 24. júlí 1953.
164. blað.
'friðrik Björnsson, skipstjóri:
BLÁSKÓGAHEIÐI
Niðurl. 1
Beitivellir.
Ekki er mér kunnugt um, að
il séu nokkrar heimildir fyrir
jessu, dálítið einkennilega
íafni „Ormavellir11. Hinsveg-
xr tel ég nokkrar líkur fyrir
iví, að upphaflega hafi nafn-
ð verið „Beitivellir“, en það
rafn kemur nokkrum sinnum
yrir í Sturlungu, sem við-
íomustaður fjölmennis, í
Ding- og herferðuni, þannig
ið það gæti átt við þennan
<tað. Þannig er sagt, frá því,
ið Gizur Þorvaldsson ríður til
pings norðan frá Flugumýri
neð 300 manna, en synir hans
sleifur og Ketilbjörn, koma
U móts við hann á Beitivöll-
im með 400 manna, og ríða
jeir allir saman á þingið. Að
tthuguðum öllum aöstæðum
im ferðalag þetta, verður ekki
<éð, að hér geti verið um
íeina aðra velli að ræða en
ja, sem síðari kynslóðir hafa
jekkt undir nafninu „Orma-
/ellir“. Mér hefir, að vísu, ver-
:ó bent á, að Beitivellir séu til
rustur í Laugadal, eða þar í
írend. En það afsannar á eng-
rn hátt þessa tilgátu mína,
pví að sama örnefni getur ver
ð til á fleirum en einum stað,
jins og mörg dæmi sýna-
Þá er það Ormavallagil.
áatt að segja man ég ekkert
jftir þessu örnefni frá fyrri
íynnum mínum af þessum
slóðum, held jafnvel að það
iunni að vera nýsmíði frá síð-
iri árum, en vil þó ekki full-
/rða að svo sé. En víst er um
pað, að aldrei hefir neitt gil
ærið í sambandi við Orma-
/elli, hvorki að þeim eða frá,
svo að af þeim getur nafnið
jkki verið dregið, enda er stað
setning nafnsins í kortinu svo
íjarri Ormavöllum, að þar get
.ír ekkert samband verið á
milli. Staðsetning nafnsins
hefir einnig verið á reiki í út-
gáfum kortsins, sem. bendir til
að það eigi þar raunverulega
engan fastan verustað. í áð-
urnefndu korti frá 1932, hefir
pví þannig verið komið fyrir
samhliða Tröllhálsgili í hæð-
jnum vestur af Tröllhálsi, en
i síðustu útgáfu kortsins hefir
pað verið flutt suður í hlíðar
Armannsfells, við norðurenda
Sandvatns, og sett þar hjá
aæstum láréttum gilskorningi
eða klettasprungu í 425 metra
hæð. Ég held að það ætti að
iofa því að hverfa úr kortinu
fyrir fullt og allt.
Víðikjörr.
Þannig heitir einu nafni
allt svæðið milli Tröllháls aö
sunnan.Kvigindisfells að norð
an, Sæluhúsakvíslar að aust-
án, og Hvannadala að vestan.
Það skiptist í syðri og nyrðri
Víðikjörr, við smávegishækk-
un í landslagi, hér um bil
miðja vega (miðað við veg-
inn) milli Tröllháls og Sælu-
Púsakvíslar, þar sem vegurinn
iiggur yfir hana hjá Sæluhús-
um.
Það vill svo vel til, að góð-
ar heimildir eru til fyrir nafn-
inu Víðikjörr (ekki ker) á þess
am stað, því að þess er víða
getið í sambandi við ferðir
fornmanna um Bláskógaheiði.
Nafnið bendir til, að þarna
hafi vaxið mikill víðir til
forna, og styður jafnframt þá
kenningu, að Bláskógaheiði
dragi nafn sitt af hinum
mikla víðigróðri á heiðinni.
Það má þannig örugglega
telja það víst, að hálendið hafi
i:
víða verið vaxið víöi í forn-
öld, og hann jafnvel talinn
til landsnytja, sbr. t. d. frá-
sögn Sturlungu um deilu
þeirra Hámundar á Lundi og
Þórðar á Oddsstöðum út af
víðirifi á fjalli.
Ekki er því að neita, að lat-
mælið „ker“ fyrir „kjörr“ í
þessu sambandi, er orðið nokk
uð gamalt í málinu, og veröur
þar ef til vill enn um nokkurt
skeið. En kortið, sem á að vera
nokkurs konar alfræðiheimild
á þessu sviði, má með engu
móti taka upp og notast við
hvers konar öfugmæli, sem á
öllum tímum verða til í dag-
legu tali manna, vegna hljóð-
villu eða kæruleysis, og hvort
sem þau hafa verið í umferö
lengur eða skemur, heldur
jafnan að hafa það eitt skráð,
sem rétt er samkvæmt beztu
fáanlegum heimildum. Hér
liggur málið fyrir alveg tví-
mælalaust, og tel ég því fylli-
lega réttmætt að gera það að
tillögu minni, að örnefni þetta
verði framvegis skráð „Víði-
kjörr“ og staðsett með áber-
andi letri meðfram veginum á
tveimur stöðum þannig: Sýðri
-Víðikjörr — Nyrðri-Víðikjörr.
„Innri Viðiker“, sem stend-
ur í nýja kortinu, er seinni ára
nýsmíði, sem hefir við ekkert
að styðjast, og á því að hverfa.
Ég hefi að vísu heyrt þettað
nýyrði áður, en aðeins hjá
þeim, sem ekki þekktu ofan-
greinda aðgreiningu í „syðri“
og „nyrðri“. En af þessu, og
öðrum örnefnaskekkjum, sem
komist hafa inn í kortið, virð-
ist mega draga þá ályktun, að
örnefnaleiðbeinendur korta-
gerðarinnar hafi, ef til vill,
ekki ætíð verið nægilega fróð-
ir um örnefnin.
Örnefnið „Draugabrekkur"
í nýja kortinu, á að vera í
eintölu, en það er lítil brött
brekka í Nyrði-Víðikjörrum
norðan Sæluhúsakvíslar ná-
lægt því, sem hún byrjar að
beygja til suðausturs. Milli
brekkunnar og kvíslarinnar er
dálítil valllendisflöt. Mér
kæmi ekki á óvart þó að breyt
ingar væru orönar á þessu
lilta draugahæli, ef það er þá
ekki horfið með öllu, því að
síðast þegar ég sá það, eða
veitti því eftirtekt, var brekk-
an orðin allmikið uppblásin,
og flötin fram af henni virtist
ekki örugg fyrir ágangi kvísl-
arinnar.
Sæluhús.
Þessi staður á sér langa og
merkilega sögu, þó ekki verði
hún rakin hér nema að litlu
leyti. „Sæluhús“ er fyrst og
fremst merkilegur staður fyr-
ir það, að hann er nokkurs
konar samgöngumiðstöð fyrir
heiðina, því að þar mætast
þrjár fornar aöalleiðir að
norðan og vestan: Uxahryggja
leið, Okvegur og Kaldadals-
vegur. Staðurinn er einnig
merkilegur að ýmsu öðru leyti,
eins og hin mörgu örnefni
sýna, sem eru þar svo að segja
hvert ofan í öðru, svo fullerf-
itt virðist vera að fá þeim öll-
um rétta staðsetningu á kort-
inu. í síðustu útgáfu kortsins
hefir þó verið um þetta bætt
að verulegu leyti, en þó eru
þar tvö eða jafnvel þrjú nöfn,
sem þurfa að breyta um stað,
til þess að sýna ótvíræðlega
rétt það, sem þeim er ætlað.
Eitt þessara nafna er frum-
heiti staðarins „Hallbjarnar-
vörður“, það hefir verið sett
nyrzt á Sæluhúsahæðirnar,
fyrir norðan Sæluhúsaflóa. En |
Hallbjarnarvörður eru ekki;
þar, heldur syðst á hæðar- j
brúninni, svo og á brún hæð-.
arinnar fyrir sunnan kvísl-1
ina, og eru það í raun og veru I
Fyrst er hér bréf frá útvarps-
hlustenda:
hinar réttu Hallbjarnarvörð-
ur, þvi að það var þar, sem
Hallbjörn Oddsson féll, eftir
því, sem sagan segir, en við
hann eru vörðurnar kenndar,
enda heitir sú hæð „Hall-
bjarnarhæðir" — (íleirtalan
mun stafa af því, að takmörk
hæðarinnar eru óglögg).
Ekki er mér kunnugt um, að
til séu neinar heimildir fyrir
því, hvenær Sæluhús var fyrst
byggt á þessurn stað, né hve-
nær það lagðist niður. En öll
örnefnin, sem við það eru
kennd: Sæluhúsaflói, Sælu-
húsatjörn, Sæluhúsahæðir og
Sæluhúsakvísl, benda til þess,
að það hafi staðið nokkuð
lengi, líklega í nokkrar aldir,
og nafnið þar með orðið aðal-
nafn þessarar samgöngumið-
stöðvar, sem önnur örnefni í
næsta nágrenni hennar voru
að einhverju leyti tengd við.
í þessari þróun málanna,
gat legið nokkur hætta á því,
að gamla örnefnið, um minn-
ingu Hallbjarnar gleymdist.
Og þegar svo var komið, að
„nýi tíminn“ var raunveru- j
lega búinn að leggj a undir sig !
allt fyrir norðan kvíslina, þar
á meðál aðra hæðina (Sælu-
húsahæðina), þá var gamla
örnefninu þar með ósjálfrátt
ýtt yfir á syðri hæðina, og á-,
kveðinn þar fastur staður, og
því þar með slegið föstu, að
á þann hátt væri minningu
Hallbjarnar fullur sómi sýnd-
ur, og á réttum stað.
Ég tel rétt að taka það fram,
að hér er ég ekki að leggjaj
neinn dóm á öryggi sögunnar j
um rétta frásögn af atburðum
þeim, sem hér um ræðir, þ. e.
orustu þeirra Hallbjarnar
Oddssonar og Snæbjarnar
Galta, sem hér á að hafa far-
ið fram. Ég nota aðeins orða-
lag sögunnar til þess að benda
á staðsetningu örnefnis, sem
við hana er tengt, og sam-
kvæmt því tel ég nöfnin Halí-
bjarnarvörður og Hallbjarn-
arhæðir rétt staðsett á hæð-
inni sunnan kvíslarinnar, eins
og forfeður vorir hafa ákveð-
ið það fyrir mörgum manns-
öldrum, samkvæmt því, sem
að ofan greinir.
!
i
Biskupsbrck(ía.
Enda þó að örnefni þetta sé
' orðið yfir tvö hundruð ára
gamalt, verður þó að telja það
nokkurs konar aukaörnefni á1
þessum stað, vegna þess aö;
, Sæluhúsasvæðið mun hafa1
verið fyrir löngu fullskipað að |
örnefnum áður en það kom til!
sögunnar. En það varð á þanr. j
hátt, að velmetinn kirkju-!
höfoingi, Jón Vídalín biskup.j
| varð veikur á ferðalagi, og
andaðist í Sæluhúsum (26. ág.
: 1720), og varð þannig til enn
ein biskupsbrekka, en þær eru,
j eins og kunnugt er, víða til á
landinu.
J Hér verður að geta þess, að
j tvær fornar rústir hafa fund-
ist á þessum stað, sem ætla
. verður að séu rústir af Sælu-
’ húsi, þar sem ekki eru til sagn
j ir um neinar aðrar byggingai-
j á þessum stað. Nú vill svo til.
að önnur þessara rústa, er 1
! áðúrnefndri brekku, og virð-
j ist sú yngri. Gæti það bent til
þess, að húsið heíði, af ein-
(Framh. á 6. síðu).
„Nýr fyrirlesari lét fyrir nokkru
(til sín heyra í útvarpinu, það var
Óskar Magnússon, sagnfræðing-
ur frá Tungunesi. Flutti hann
tvö erindi um sagníræðilegt efni.
Flutningur og mál var hvort
tveggja prýðilegt og erindin hin
skemmtilegustu. Er hér áreiðan-
lega á ferðinni maður, sem fróð-
leiksfúsir hlustendur taka fcveim
höndum og óska að komi oftar
fram í útvarpinu".
Eftirfarandi grein, sem er at-
hyglisverð um margt, birtist í
nýútkomnu hefti af Einingu:
„í ritstjórnargrein Lögbergs 2.
apríl 1953, er þess getið að út-
varpsfyrirlesari í Winnipeg, C.
F. Greene, hafi fiutt erindi, sem
hafi hlotið að vekja mikla at-
hygli manna..“ Hann skýrði frá
því meðal annars“ segir þar „að
46 milljónir barna hefðu notið
aðhlynningar af hálfu þeirrar
stofnunar sameinuðu þjóðanna,
sem gengur undir nafninu Uni-
ted Nations International Erner-
gency Fund. Af þessu má ljós-
lega ráða, hve þörf slíkra mann-
úðarsamtaka var afar brýn.
Mr. Greene lét þess ennfremur
getið, að um þessar mundir væru
í heiminum nálega 900 milljónir
barna og unglinga innan fimmt-
án ára aldurs, af þessari tölu
byggi helmingur unglingana við
skort, en milljónir yrðu hungur-
morða. Og ekki býr nú .tuttug-
asta öldin betur að börnum sín-
um en þetta, þrátt fyrir stæri-
læti sitt og stolt. ; ‘
Stærstu heildarframlögin í á-
minnstan sjóð lagði Bandaríkja-
þjóðin til, en mestu upphæðirn-
ar á mann voru frá íslandi,.
Nýja Sjálandi, Ástralíu, Kanada
og Svisslandi".
fj
„í*að skyggir vissulega á' lífs-
gleði hinna mörgu, er við góð
kjör búa, og hafa hjartað á rétt-
um stað, að hugsa til hinna
mörgu barna, sem líða skort og
deyja úr hungri. Nokkur af kjör-
orðum hinnar miklu siðferðis-
hreyfingar (MRA), sem á til-
töluiega fáum árum er orðin að
andlegu stórveldi í heiminum
eru þessi: „Ef allír láta sér nægi-
lega annt um hag annarra, og.
allir miðla sanngjarnlega, þá
mun nægilega bætt úr þörfum
allra manna,“ og ennfremur:
„Nóg er til fyrir þörf allrá
manna en ekki græðgi allra
manna“.
„Meðan heimurinn er siðferði-
lega lamaður, rangsleitni ríkir
og hjörtu manna eru köld, verða
þjáningar margra alltaf miklar,
Mannkynið þarf að snúa við af
helvegi inn á veg lífs og friðar,
en það er vegur Guðs, vegur
andlegs þroska og mannkær-
leikka.“
Ekki eru þau orð fleiri og lýk-
ur svo baðstofuhjalinu í dag,, ,
Starkaður.
Enginn getur fylgzt vel með tímanum nema að hann
lesi TÍMANN.
Gerist áskrefendur að TÍMANUM, með því að
hringja í síma 2323 og panta blaðið.
Einn mánuð fyrst til reynslu.
Með því fá menn fróðlegt og skemmtilegt lestarar-
efni sex daga í hverri viku.
:

EFTIRTALDAR niðursuðuvörur frá
Pylsugerð K E A
á Akureyri, fást að jafnaði í heildsölu hjá okkur:
Nautgripakjöt
Vínarpylsur
Bæjarabjúgu
Blóðmör
I Vi og i/2 dósum
í Yi og y2 dósum
í % og y2 dósum
í Vi. og y2 dósum
(
:
HERÐUBREIÐ
Sími 2678.

Þakka hjartanlega gjafir, skeyti og alla vináttu og
hlýhug á sextugsafmæli mínu 11. þessa mánaðar
Guð blessi ykkur öll.
Skaftárdal á Síðu,
Þorbjörg Jónsdóttir.