Tíminn - 28.08.1953, Blaðsíða 5

1193. blað.
TÍMINN, föstudaginrt 28. ágúst 1953.
Fiistud. 28. íígúst.
Umbæturnar í
sjúkrahúsmálum
Skortur viðhlítandi heil-
brigðisþjónustu og vöntun
sjúkrahúsa hér á landi hefir
á undanförnum árum verið
alltítt umræðuefni, og um
næstsíðustu alþingiskosning-
ar voru þessi mál, bæði hinn
almenni sjúkrahúsaskortur í
landinu og sér í lagi sjúkra-
húsaskorturinn í Reykjavík,
allmjög á dagskrá, enda
mátti þá segja, að ástandið
væri illt í þeim efnum og
harla lítið hefði unnizt á
þeim vettvangi á áratugnum
þar á undan. Ástandið þá
sætti allmikilli gagnrýni af
hálfu Framsóknarmanna og í
kosningabaráttu flokksins
var lögð áherzla á úrbætur í
þessum efnum á næsta kjör-
tímabili.
Nú er það kjörtímabil liðið.
og það er óblandin ánægja að
veita því athygli, að fullkom-
in stefnubreyting og stakka-
skipti hafa orðið í þessum
málum, og hefir þar ráðið for
usta Framsóknarflokksins,
einkum Steingríms Stein-
þórssonar, forsætis- og félags
málaráðherra, sem þessi mál
heyra undir. Á þessu síðast-
liðna kjörtímabili hefir og
verið lagt meira fé af ríkisins
hálfu til byggingár sjúkra-
húsa og heilsuugæzlu en
nokkru sinni fyrr. Nokkur
myndarleg og vel búin sjúkra
hús hafa risið hér og þar um
landið, og bygging annarra er
nú hafin eða undirbúin. Hér
í blaðinu í dag er birt samtal
við forsætisráðherra um
þessi mál, og koma þar fram
upplýsingar, sem sýna glögg-
lega þá stefnubreytingu, sem
hér hefir orðið, og greint er
frá hinum margháttuðu fram
kvæmdum, sem nú eiga sér
stað á vegum heilbrigðis-
stjórnarinnar.
Af framkvæmdum, sem iok
3ð var, hafnar eða lagður
grundvöllur að á síðasta kjör
tímabili má nefna sjúkrahús
ið á Akureyri, sjúkrahús á
Akranesi, Blönduósi, Kefla-
vík og Neskaupstað, og sjúkra
húsiö á Sauðárkróki teiknað,
auk viðbyggingar Landsspít-
alans með barnadeild, hjúkr-
unarkvennaskóla og fávita-
hælis í Kópavogi.
Að sjálfsögðu hefir ríkið
ekki eitt staðið að þessum
framkvæmdum, heldur einn-
ig viðkomandi bæir og sveit-
arfélög og margvíslegur styrk
ur hefir borizt frá samtök-
um, er láta sig þessi mál
skipta, og safnað hafa fé í
því skyni, svo og samskot og
framlög einstaklinga.
En eitt hið athyglisverð-
asta og ánægjulegasta í fram
kvæmd þessara mála er þaö,
hve góð samvinna hefir yfir-
leitt tekizt milli þeirra félags
samtaka og annarra aðila, er
bera þessi mál fyrir brjósti
annars vegar, og ríkisvalds-
ins hins vegar, og hefir með
slíkri samvinnu og sameigin-
Jegu mátökum reynzt kleift
að hrinda fram málum, sem
annars hefði orðið dráttur á.
Má í því sambandi nefna sam
komulag kvenfélagsins
Hringsins í Reykjavík og heil
, brigðisstjórnarinnax um
Hver er reynsla Norðmanna
af héraðsbönnum?
Hófsncyzla áfeng'is virðist minnka. ÖIvuu-
arbrot að minnsta kosti eins mikil og' áður
í finnska tímaritinu Alko-
holpolitik birtist í júní s. 1.
grein um framkvæmd héraðs
banna í Noregi og reynslu
Norðmanna af þeim. Heitir
greinin Héraðsbönnin í Nor-
egi, og er eftir Anders Ham-
er. Fer greinin hér á eftir í
lauslegri þýðingu:
Norsku áfengislögin frá
1927 og viðaukalög frá 1947
kveða svo á, að í bæjum með
meira en 4 þús. íbúa megi
efna til atkvæðagreiðslu átt
unda hvert ár til þess að
skera úr um það, hvaða hátt
ur skuli hafður á verzlun
með áfenga drykki í kaup-
staðnum. Stofna skal til slíkr
ar atkvæðagreiðslu, ef tutt-
ugasti hluti atkvæðisbærra
manna æskir þess. Úrslit at
kvæðagreiðslunnar eru bind-
andi fyrir bæjarstjórnina.
Ákvæði um slíka atkvæða-
greiðslu komu raunar fyrst
inn í áfengislöggjöfina 1894,
og árangur þeirra varð að
nokkrum árum liðnum sá, að
áfengissala hætti í mörgum
bæjum landsins. Löggjafinn
var þeirrar skoðunar, að hér
aðsbann stuðlaði að bindind
issemi, þar sem erfiðara yrði
að ná í áfengi.
Á seinni árum hafa ýmsar
athuganir verið gerðar á á-
hrifum héraðsbannanna. Það
sem byggt er á, eru fyrst og
fremst skýrslur um ölvun á
almannafæri og ölvunarbrot,
þvi að fjöldi þeirra og hlut-
fall er sæmilegur mæli-
kvarði á áfengisneyzluna. —
Hafa verið bornar saman töl
ur ölvunarbrota miðað við
hverja þúsund íbúa í borg-
um með og án frjálsrar á-
fengissölu.
Rannsóknir þessar hafa að
mestu verið framkvæmdar
af Statistiska Centralbyraa,
og síðasta skýrsla stofnunar-
innar um þetta er frá okt.
1951 og niðurstaða hennar er
í fullu samræmi við fyrri at-
huganir á þessum málum.
Af þessum skýrslum má
draga þá ályktun, að bind-
indissemi sé ekki meiri með-
al fólks í bæjum, sem búa við
héraðsbann, en hinum, sem
hafa frjálsa áfengissölu. Hér
aðsbönnin virðast heldur
ekki eíla bindindissemi fólks
á lengri tíma fram yfir það,
sem er í áfengisbæjunum.
Þessar niðurstöður eru eink
um athyglisverðar með þá
staðreynd í huga, að áfeng-
isneytendurnir eru miklu
fleiri í áfengisbæjunum. —
Leiðir þetta að sjálfsögðu af
því, að héraðsbönnin eru sam
þykkt í bæium, þar sem meiri
hluti borgaranna er bindind
issinnaður, en áfengissala
heldur áfram í bæjum, þar
sem meirihluti borgara eru
„vinsamlegir“ áfengisneyzlu.
í þeim atkvæðagreiðslum,
sem fram hafa farið eftir
striðið, hafa atkvæði með á-
fengissölu verið nær helm-
ingi fleiri í áfengisbæjum en
i hliðstæðum bæjum öðrum,
þar sem atkvæðagreiðsla fór
fram. Að vísu er óvarlegt að
álykta, að atkvæði með áfeng
issölu standi í réttu hlutfalli
við fjölda áfengisneytend-
anna, en aðra ályktun er
varla hægt að draga af þessu
en þá, að áfengisneytendur
séu mun fleiri í áfengisbæj-
unum en héraðsbannabæj -
unum. Og þar sem hlutfall
ölvunarafbrota miðað við
hverja þúsund ibúa í áfeng-
isbæjunum er nær hið sama
og í héraðsbannabæjunum,
er naumast hægt að draga af
því aðra ályktun, en að hegn
ingarverð misnotkun áfengis
meðal áfengisneytendanna
séu verulega minni í áfeng-
isbæjunum en héraðsbanna
bæjunum.
Rannsóknir þessar hafa
einnig náð til ólöglegrar sölu
áfengis, og niðurstaðan er í
stuttu máli sú, að hún er
miklu meiri í héraðsbanna-
bæjum en áfengisbæjum.
Það hefði verið mjög æski
le^t að komast að raun um,
að hve miklu leyti héraðs-
bann takmarkar almenna á-
fengisneyzlu í viðkomandi
héraði. Því hefir almennt ver
ið haldið fram, að neyzlan
minnki, þegar hömlur eru
lagðar á sölu. En engar hag-
fræðitölur eru fyrir hendi,
sem sýna þetta örugglega. En
sem fyrr segir, sýna tölur
um ölvunarafbrot, að mis-
notkun áfengis er alveg eins
algeng í héraðsbannabæjum
sem áfengisbæjum. Væri
þetta þannig vaxið, að áfeng
isneyzlan í heild minnkaði
viö héraösbann, er sú minnk
un aðeins á sviði hinnar
hóflegu áfengisneyzlu. Hér-
aðsbann virðist þá gefa þann
árangur einan, eins og reynsl
an raunar er með allar aðrar
áfengistakmarkanir, að hófs
neyzlan minnkar en misnotk
unarneyzlan helzt a. m. k. ó-
breytt.
Spurningin um héraösbann
eða ekki er oftast mikið til-
finningamál. Áður en at-
kvæðagreiðslur fara fram á
sér stað mikill áróður á báða
bóga og verður jafnvel ákaf-
ari en við venjulegar þing-
kosningar. Oftast er rödd
tilfinninganna háværari en
rödd skynseminnar í þessum
áróðri, og hefir þaö í för með
sér margs konar sundrung,
sem síður en svo stuðlar að
aukinni bindindissemi eða
samúð með bindindishreyf-
ingunni.
Þótt ekki sé hægt að sýna
fram á nein jákvæð áhrif
héraðsbanna, beita bindind-
ismenn sér af alefli fyrir því,
að ákvæöi um þessar at-
kvæðagreiðslur séu gerð víð-
I tækari. Meirihluti hinnar
svonefndu bindindisnefndar
j frá 1947 hefir lagt til, að á-
(kvæðin nái einnig til at-
kvæðagreiðslu um öl og vín.
Minnihluti nefndarinnar legg
, ur til, að nágrannahéruð
bæjanna taki einnig þátt í
atkvæðagreiðslunni. Einnig
hefir verið lagt til, að bann
,sé lagt við sendingu áfengis
milli héraða. Allar þessar ráð
, stafanir eiga aö stuðla að því
. að þurrka landið.
j Álit nefndarinnar var birt
! 1949 cg er enn til athugun-
ar í ráðuneytinu. Málið verð
i ur kannske ekki lagt fyrir
stórþingið fyrr en 1954. Af-
, staða rikisstj órnarinnar er
því ókunn enn. En þar sem
tillögur þessar styðjast ekki
við haldgóð rök sótt í sjóð
þeirrar reynslu, sem fengizt
hefir af núverandi fyrirkomu
lagi, er varla líklegt, að rík-
isstjó.rnin fallist á það að
gera ákvæði um atkvæða-
greiðslu um héraðsbönn víð-
tækari.
framlag til Landsspítalabygg
ingarinnar gegn því að þar
verði barnadeild. Hringur-
inn hafði safnað fé af ein-
stökum dugnaði til bygging-
ar barnaspítala, en hafði
ekki strax nægilegt fé til að
byggja slíkt sjúkrahús sér-
stætt, enda að ýmsu leyti tal-
ið heppilegra að reka það í
sambandi við almennt sjúkra
hús. Með samvinnu Hringsins
og rí kisst j órnarinnar hefir
því hvort tveggja unnizt, að
létt er undir með Landsspít-
alabyggingunni og barna-
sjúkrahús kemst á laggirnar
fyrr en ella. Slík samvinna
hefir átt sér stað í fleiri til-
fellum til mikils gagns og er
auðsætt, að hér er meira en
áður farið inn á braut, sem
er heillavænleg.
Þótt þegar hafi mikið á-
unnizt, er yfirleitt um að
ræða framkvæmdir, sem
kosta geysimikið fé og taka
langan tima. Á næstu árum
mun því þurfa að leggja fram
mikið fé af ríkisins hálfu og
annarra til að ljúka þeim
framkvæmdum, sem hafnar
eru, og ráðast í aðrar nýjar.
sem brýn nauðsyn er á, því að
enn er ástandið í sjúkrahús-
málum margra héraða ekki
viöhlítandi og geldur þjóðin
mjög í því efni vanrækslu
stjórnarvaldanna á þeim ár-
um, er hún hafði miklu meiri
fjárráð en verið hefir síðustu
árin.
Til Kristmanns Gnð-
mundssonar skálds
Skáldin hjálpa skaparanum,
Iskemmta lýð og endurnæra.
j Þú ert skáld og „karl í krapi“,
Kristmann. Ég vil ljóð þér
færa.
í bókum þínum fólkið finnur
fegurð lífs og hjartans dreyra.
Þakkir fyrir „Þokuna rauðu“,
„Þyrnirósu höll“ og fleira.
í bókum þínum vakir vorið,
vita þeir, er lesa nenna.
í þágu helgra huliðsmála
hefurðu sveiflað þínum
penna.
Draumamaður djarfur ertu;
dansar ekki á vanans línum.
Einhver dulrænn
undirstraumur
er í flestum sögum þínum.
Veifaðu yfir voru landi
veldissprota listar þinnar,
og að ísum efnishyggju
eldinn berðu Guðspekinnar.
Geislar féllu á götu mína:
Gott var skáldi og manni
að kynnast
Víst mun lýður vökuglaður
verka þinna lengi minnast.
Gretar Fells.
Sífelld fjölgun
flugfarþega
Flugvélar Flugfélags ís-
lands fluttu fleiri farþega í
júlímánuði s. 1. en fluttir
voru fyrstu sex árin, sem fé-
lagiö starfaði. Hafa farþega
| flutningar með flugvélum
þess aldrei fyrr orðið svo
I miklir í einum mánuði, en
| farþegatalan komst upp í
I 7298, sem er um 14% aukn-
i ing sé miðað við sama mán-
j uð í fyrra. Farþegar á innan
landsflugleiðum voru 6226
I talsins en 1072 voru fluttir
j milli landa. Hefir talsverð
aukning átt sér stað, bæði í
. innanlads- og millilanda-
! flugi. Farþegaflutningar á
millilandaflugleiðum hafa t.
. d. aukist um nálega 18%.
I
j Farnar voru sjö ferlir til
. Grænlands í júlí og fluttir
um 140 farþegar. Flugvélar
Flugfélags íslands lentú á 5
stöðum á Grænlandi í mán-
uðinum, ýmist á sjó eða
landi, og var m. a. farið sið
ast í júlí allt norður fyrir
80. br. gr. og lent á Faxa-
vatni á austurströnd Græn-
lands. Var sú ferð farin á veg
um Dr. Lauge Koch. Flugvél
ar F. í. hafa nú alls farið
um 80 ferðir til Grænlands
frá þvi þær hófu að fljúga
þangað í júlí 1950, og fluttir
hafa verið um 1200 farþegar
undanfarin tvö ár. íslenzkar
flugáhafnir hafa nú fengið
mikla reynslu i flugi á norð
lægum slóðum eftir hinar
tiðu Grænlandsferðir F. í.
Njóta íslenzkir flugmenn ó-
skerts trausts þeirra er-
lendra aðila, sem leigt hafa
flugvélar F. í. til Grænlands
flutninga, og má vænta þess
að hér sé aðeins um upphaf
víötækra flutninga að ræöa.
„Próf. Sveinbjörn
Sveinbjörnsson“
Vegna greina, sem birzt
hafa í blöðum bæjarins um
„grafreit“ okkar einasta þjóð
tónskálds Sv. Sveinbjörnsson
ar, vil ég leyfa mér að setja
hér „glepsur" úr kafla um
Sveinbjörnsson í óprentaðrl
minningabók.
.... (hér heima) — 1923,
kynntist ég próf. Sv. Svein-
björnsson. Honum hafði ís-
lenzka þjóðin boðið heim til
dvalar og vildi þjóðin sýna
rausn og gera hin síðustu ár
snillingsins hamingjusöm og
fögur.
.... Sveinbjörn bjó í gömlu
húsi í vesturbæ bæjarins. Þau
hjónin höfðu þar tvö lítil og
léleg herbergi, sem þar að
auki voru ísköld, því að ekki
var þjóðarreisnin meiri en
svo, aö hið aldraða tónskáld
varð að spara öll kolakaup og
sat hann alla daga með vettl
inga og í þykkum frakka I
þessum óhuggulegu herbergj:
um....
.... Yfirlætisháttur og
heimaalningsmáti þessara
„betri“ borgara Reykjavíkur
átti þátt í því, að Sveinbjörn
og kona hans gátu ekki hald
izt hér við og urðu bókstaf-
lega að flýja til Kaupmanna
hafnar....(í Höfn) — þann
dag átti Sveinbjörn að leika
á kennslupíanó það, sem Har
aldur Sigurðsson píanisti
hafði með að gera, en Harald
ur synjaði Sveinbirni um að
leika á píanóið og varð Svein
CFramh. & 6. sfBÚ). i