Tíminn - 21.10.1953, Blaðsíða 4

i
TÍMINN, migvikudaginn 21. októbcr 1953.
238. blað.
■—-'n
BISKUP YFIR ISLAN
Fyrir mörgum árum var ég
á prestafundi á Þingvöllum.
Ég var þá ungur og harla ó-
kunnugur mörgum hinum
eldri stéttarbræðrum mínum.
Á þessum fundi sá ég marga
þeirra í fyrsta sinn, þar á
meðal prófastinn á ísafirði.
Hann flutti erindi á fundin-
um um æskulýðsstarf kirkj-
unnar. Hefi ég' aldrei síðan
gleymt þeirri hrifningu, sem
greip mig, fyrst og fremst
vegna hinnar hiklausu og
afdráttarlausu bjartsýni,
sem geislaði af ræðumann-
inum. — Eitt fundarkvöldið
sátum við stundarkorn sam-
an uppi í brekkunni fyrir of-
an Valhöll og ræddumst við.
Það samtal var uppörvandi
fyrir mig. Og ég minnist þess,
hve mér virtist þessi ókunni
próíastur eiga auðvelt með
að setja sig inn í þau umbrot
sem eðlilega eiga sér stað í
hug ungs manns í jafn við-
kvæmum verkahring. í raun
og veru kynntist ég á þess-
um Þingvalladögum undir
eins þeim eiginleikum, sem
mér fundust jafnan einkenna
Sigurgeir biskup til hinztu
stundar. Fyrst og fremst trú
hans á að málstaður kirkj-
unnar gæti ekki tapað, í öðru
lagi trú á því, að mikið gott
byggi í hinni upprennandi
kynslóð, og loks hinni brenn
andi löngun hans sjálfs til
þess að starfa fyrir kristni
landsins.
Þegar ég rifja upp viðkynn
ingu mína og samstarf við
Sigurgeir biskup, virðist mér
sjálfum, sem ég hafi i sam-
talinu á Þingvöilum fengið
eins konar lykil að huga hans
og við það fái ég skilið meg-
inþættina í lífi hans og
starfi.
I.
Sigurgeir biskup hafði
snemma fengið löngun til
prestskapar, og alla sína
ævi leit hann á það sem sann
asta velferðarmál landsins,
að þjóðin væri í raun og sann
leika kristin þjóð. Og hann
var sannfærður um það, að
kirkjulegur kristindómur
væri grundvöllur hinnar sönn
ustu menningar. Því er stund
um svo háttað um tilfinn-
ingaríka menn, að þeir eiga
örðugt með að skilja, hvern-
ig öðrum getur fundist það
lítilfjörlegt eða skaðlegt, sem
þeim sjálfum er jafnsjálf-
sagt og gildi sólarljóss eða
andrúmslofts. Þegar Sigur-
geir biskup ræddi um and-
stöðu gegn kristni eða kirkju,
fannst mér oft, sem undrun-
ar gætti í röddinni. Það var
eins og hann ætti erfitt með
að skilja, að allir skyldu ekki
taka með gieði á móti jafn-
gieðilegum sannindum og
kristindómnum. Fannst hon-
um svo sjálfsagt og eðlilegt,
að menn ynnu kirkjunni,
eins og hann gerði sjálfur,
að andstaðan olli honum per
sónulegrar þjáningar. En um
leið varð þetta til þess, að
honum hætti við að vanmeta
ýmsar þær hindranir af
hálfu mannanna, sem hann
innst inni trúði sér ekki til,
að væru jafn-raunverulegar
og þær eru. — Hann hafði
víða farið og kannað mörg
lönd og margar kirkjur, ef
svo má aö orði kveða. Og af
því að hanh hafði opinn huga ’
og hrifnæma sál, varð hann
oft svo gagntekinn af ýmsu,
sem hann sá og hevrði, að
hann vildi innleiða það hér
að svo miklu leyti sem unnt
væri. Hann dreymdi #um
kirkju, sem næði til allra
þátta þjóðlífsins. Hann
vissi, aö hið forna og hefö-
bundna form kirkjulegrar
starfsemi svaraði ekki til
þeirra breytinga, sem orðið
hafa í nútímaþjóðfélagi. —
Hann talaði með hrifningu
! um sérstaka prestsþj ónustu
j fyrir íþróttamenn, — hann
vildi stofna sem flest æsku-
lýðsfélög og um fram allt
hvatti hann til þess að starfa
meðal barna og unglinga.
Hann skildi nauðsyn þess að
fá sérstaka presta, sem væru
óháðir einstökum prestaköll-.
um, en væru i þjónustu bisk-
upsdæmisins í heild. — Hann
varð djúpt snortinn af því,
hvernig samstarf pre-sta og
lækna fór íram, t. d. í Eng-
landi. Þaö er alkunrsa, að
’ hann barðist fyrir því, að
kirkjan fengi bað, sem hann
'kallaði kirkjuhús í Reykja-
‘ vík, en það var fyrir honum
' miklu meira en bygging. Það
var hugsjón. Hann skildi, að
kirkjan, að sínu leyti eins og
stjórnmálaflökkarnir, verða
sterkari við það að hafa sín-
ar ákveðnu miðstöðvar, þar
sem allt væri tengt við einni
stað, fundir og ráðstefnur, I
skrifstofur, prentverk og jafn
vel verzlun með kirkjúgripi. j
Kirkjuhúsið var honum táknj
þess, hvernig hið kirkjulega'
líf streymdi frá einni lind, og!
'að kirkjan væri ein heild. Og ■
ekki þarf hér að lýsa því,
hvern hug hann hafði á því ,
að kirkja eins og Hallgríms-
kirkja risi af grunni. Ha.ll-
grímskirkja á Skólavörðu-
holti var honum hvort tveggja
í senn, minnismerki þess,
sem bezt hefir verið gert fyr-
ir islenzka kristni á liðnumj
öldurn og sýnilegt tákn þess,
að einmitt kirkjan væri þess
verðugust að setja svip á bæ-
inn, gnæfa yfir byggö og ból,
og benda fingri sínum til
hitnins. — í þessu fólst ekki
það, að hann leggði lítið upp
úr því, sem gert væri annars
staöar á landinu eða í af-j
skekktari sveitum. sjaldan sá
ég hann glaðari en einmitt,
þegar hann hafði frétt um
átök og fórnir litilla og fá-j
mennra safnaða í sambandi
við kirkjubyggingar. Oft'
heyrði ég hann nefna slíka
söfnuöi sem fyrirmynd til
eftirbreytni, og til stuðnings
þeirri skoðun sinni, að þrátt
fyrir allt, sem á móti blési,
bæri þjóðin góðan hug til
kirkjunnar og vildi þjónustu
hennar. Síðasta ferð hans í
þessum heimi var farin, til
þess að vera við afmælis-
hátíð sveitakirkju. Þegar
hann ýar lattur þeirrar ferð-
ar, nýstiginn upp úr alvar-
legum veikindum, var svar
hans: „Ég hefi lofað þeim
því fyrir heilu ári að koma.“
Eitt þeirra áhugamála, sem
náði beztum framgangi af
því, sem hann barðist fyrir,
var stofnun söngflokkanna
víðs vegar um landið. Hann
unni söng og var mikils met-
inn meðal áhugamanna um
þá listgrein. T. d. var hann
heiðursfélagi Sambands ísl.
karlakóra.
Þegar ég minnist á löngun
Sigurgeirs biskups til þess að
koma hér frain ýmsu því, sem
hann kynntist með öðrum
þjóöum, má enginn skilja það
svo, að hann hafi látið sér
fátt um það finnast, sem til-
heyrði hinni Lslenzku kirkju
og hennar sérstaka arfi. Það
var um hann eins og fleiri,
sem kunnugir eru erlendis,
að um leið og þeir siá, að
ýmsu er ábótavant hér
heima, finna þeir til enn
dýpri gleði yfir ýmsu því, sem
vér eigum og búum að. ís-
lenzka kirkian átti, þegar
allt kom til alls, það sem hon
um var hjarta næzt.
Ég veit ekki, hvort unnt er
að einkenna kirkjulega
stefnu hins látna biskups
meö nokkru einu orði eða
setningu. Þó væri það senni-
lega orðið „frelsi,“ sem þar
ætti bezt við. Ekki aðeins i
þeirri inerkingu, að menn
ættu að finna til andlegs frels
is innan kirkjunnar, heldur
og að kirkjan sjálf yrði sem
frjálsust sinna ferða og fengi
að þróast á eðlilegan hátt.
Því frjálsari sem kirkjan
væri í þjóöfe’aginu og sjálf-
stæðari, því betur taldi hann
að hún gæti cróið þióðinni
og ríkinu til gagns. Stundum
gat mönnum virst svo, sem
biskup saknaði bess, að kirkj-
an var ekki lengur hin auð-
uga stofnun meö ótakmörk-
uð fjárráð og pólitískt vald.
Honum fannst sem fleirum,
að það væri varhugavert, að
enginn af kirkjunnar þjón-
um ætti sæti á Alþingi. En
hér var ekki um að ræða
þann hugsunarhátt, sem ó-
neitanlega kom fram hjá
sumum fyrri alda kirkjuhöfð
ingjum, að gera kirkjuna að
voldugri peningastofnun,
heldur hitt, að hún hefði fé
j undir höndum til þjónustu
við heilagt málefni. Var hann
aí hjarta þakklátur þeim
stiórnmálamönnum, hvar í
flokki sem þeir stóðu, sem
hann fann, að vildu kirkj-
unni vel, og studdu starf
hennar.
! . IL
j Eg gat áðan um þá trölla-
trú, sem Sigurgeir biskup
hafði á hinum ungu, —
æskulýðnum. Hygg ég, að
hún hafi átt sér tvennar ræt
' ur. í fyrsta lagi var hann
bjartsýnn, kristinn maður,
sem var sannfærður um, að
vald guðs og hins góða væri
'sterkast alls, og því ávallt á-
istæða til að gera sér góðar
vonir um framtíðina, — og
æskan var i hans augum
framtiðin. Hann hafði í
prestsskapartíð sinni haft
barna- og unglingastarf á
Isaíiröi. Hann var með í
skátafélagsskapnum, og eftir
að stúdentaféíagið „Bræðra-
lag“ var stofnað, var honum
mjög hugleikið að vera meö
í nópi hinna yngri manna.
Og rnargar ferðir fór hann í
heimsóknir til æskulýðsskól-
anna. — Hann var og einn
þeirra, sem studdi og barðist
fyrir hugmyndinni um æsku
lýöshöll í Reykjavík. — Það
er, svo sem allir vita, hlut-
verk biskupsins að vígja
þjóna kirkjunnar til starfs-
ins, og þess er ég fullviss, að
fátt olli honurr. meiri gleöi
en þaö, þegar ungir menn
gengu kirkjunni á hond.
Hann sá í hverjum ungurn
presti nýjar vonir og ný fyrir
heit. — Hin ástæðan fyrir
samúö lians með hinum ungu,
var þaö, hve hans eigið sinn-
islag var í raun og veru barns
legt. Daginn, cem biskupinn
lézt, mætti ég fjórtán ára
i dreng á gotu. „Nú er biskup-
inn okkar dáinn,“ sagði
drengurinn. — Svo sagði
hann mér, að hann hefði
einu sinni verið í skirnar-
veizlu, par sem biskupinn var
staddur, og hafði tekið hann
tali. Það var auðfundið, að
það samtal hafði skilið eitt-
hvað eftir, sem drengurinn
vildi ekki glata. — Mér
fanr.st oft, að sem ræðumað-
ur nyti biskupinn sín bezt,
þegar hann talaði við ungt
fólk. Hcnum var lagið að ná
athygli þess og tala á þann
hátt, sem það skildi.
III.
Starfsáhugi Sigurgeirs bisk
ups var mikill, og honum lét
ekki sú list að hlífa sjálfum
sér. Auk hinna margvíslegu
starfa, sem embætti hans
krafðist, sinnti hann per-
sónulegum vandamálum
fjölda manns. .Kunnugum
duldist ekki, að oft og tíðum
setti hann sér oí mikið fyrir.
Heilsan tók að bila fyrlr tím
ann. þótt ekki bæri hann það
utan á sér. Hann þjáðist oft
i hin siöari ár af svefnleysi,
jsem þreytti hann mjög, og
ígeröi honum ekki sízt erfitt
! fyrir, ef hann átti í einhverri
baráttu um áhugamál sín.
Honum féll alltaf þungt að
lenda í útistööum við aðra,
þótt vart verði hjá þvi kom-
izt fyrir þann, sem gegnir
opinberum störfum eða berst
fyrir áhugamálum, sem skipt
ar eru skoðanir um. Kæmi
það fyrir, aö snurða hlypi ál
þráðinn, gat sá, sem i hlut
átti, talið það víst, að bróð-
urhöndin væri útrétt til
sátta, svo fljótt sem tækifæri
gæfist til. — Um velvildiná
þuríti enginn að efast.
Það var eðlilegt, að bisk-
up, sem sjálfur hafði mikinn
starfsáhuga, vildi, að prest-
arnir gtörfuðu af kappi. Hann
vissi, að kirkjan er mikið
gagnrýnd, og ekki laust við,
að sumt sé talið eftir, sem
til hennar fer, en það var á-
lit hans, að þjóðin mundi
kunna að meta það, er hún
yrði vör Við starfsáhuga hjá).
prestunum. og verkefni kirkj
unnar voru í hans augum'
svo mikil, að sérhver prestur
hlyti að hafa nóg að starfa,
hvar sem hann væri settur.
Sjálfur batt hann sig ekki
störfum sínum við embætti
sitt einvöröungu. Frá hans
sjónarmiði var ekkert kirkj-
unni óviðkomandi, sem
verða mætti landi og þjóð til
heilla. Hann lagði bindindis-
málinu lið, enda var hann
bindindismaður, og aldrei
sást áfengi á borðum í þeim
veizlum, sem hann hélt, hvað
þá endranær. — Hann talaði
máli slysavarnanna og ann-
arra mannúðarmáli. Loks
lét hann sér annt um þjóð-
ræknismálin og var i mörg
ár fremst í fylkingu þeirra,
sem stuðluðu að sem nánustu
sambandi við V'estur-íslend-
inga. ;
IV.
Ekki er hægt a.ð mmnast
Sigurgeirs biskups ,án þess að
hugsað sé til heimilis hans,
Biskupsfrúin, Guðrún Péturs-
dóttir, hin * yfirlætlslausa
kona, hlý í viðmóti og stilli
(Framhald á 5. síðuj
E