Tíminn - 20.10.1954, Blaðsíða 5

336. blað.
TÍIYIINN, miðvikudaginn 20. október 1954.
5
m&vihud. 20. oht.
Fordæmi Samvinnu-
Listin og kommúnisminn' ”Það var °£æt,un
Síðari hluti greinar eftir pólska tónskáldið Andrzej Panufkin 11311113
. , . . , || 'i. i ... i. I Nokkurrar óþolinmæði
um stjornarhættina i Pollandi og k|or listamanna þar kennir í skrifum Morgunbiaðs
ins á sunnudaginn út a£ því
Það er ennþá erfiðara fyrir lista- j t. d. í fyrra. Á einum mánuði var ar ræðan var fcirt í blöðunum, hafði að fá ekki óáreitt að auglýsa
menn að lifa undir kommúnistiskri ég viðstaddur margar jarðarfarir. | hún verið ritskoðuð. Vangaveltum umhyggju Gisla Jónssonar fyr
stjórn en það er nokkurn tíma fyrir I Það er skoðun mín, að tónskáld í hans yfir formalismanum var breytt ir „Vestf jarðaveginum“.
bændur eða verkamenn. Þess er ein- , Sovétríkjunum þjáist af sams konar í gersamlega bannfæringu hans, og
1 ungis krafizt af verkamanninum, að (vonbrigðum. Þegar ég hitti Sjosta- ummæli hans um rétt pólskra lista-
■helgi birtist Jjann noti krafta sína og verkfæri, kovitsj tók ég eftir því, hve tauga- manna- til að gagnrýna rússneska
auglýsing í blöðunum frá
þess
í*etta væri vorkunnarmál,
ef ekki stæði svo leiðinlega á,
að íhaldið með G. J. og ritstj.
Morgunblaðsins í b?‘oddi fylk-
ingar hefir tafið fyrir bví í
þrjú ár að vegur þessi kæmist
á vegalög.
Að vísu hefir verið unnið í
, . , . ekki borgaralegri skyldu sinni i veginum síðustu tvö árin fyr-
„Um leið cg ársiðgjöldin halln að skapa eitthvert verk eftir (að þvi, að' menntun su, sem veitt hinu sósíaij3tiska þjóðíélagi. Hann ir 375 þúsundir, sem Eiríki
eru greidd, „ verður félags- hinnl kommúnistisku formúlu. Nú er í tónlistarháskólunum í Moskvu, er til neyddur ag vera meðlimur í Þorsteinssyni hefir, þrátt fyr
möimum útborgaður arður, er kenning kommúnista sú, að rit- Leningrad og Kiev, stendur á ákaf-
sem nemur 10% af fasteigna böfundar, málarar og tónskáld lega háu stigi, að undanskildum
iðgjöldum og' 5% af lausaf jár verði að neyta gáfu sinnar sem fáum tónverkum verður slíkt iiið
Uffl seinustu
~ _ naiaix xxuux ikiiixta oxxxa ug vcxxvxöcxx, xvuvxuoj tuxv cg cxvxx p
og af bóndanum, að hann noti plóg j spenntur hann var. Þar að auki list voru þurrkuð út.
Brunabótafélagi IslandS, þai’ Sjnn. Listamaðurinn verður aftur á gætti hann þess jafnan að tala i Hvo-t sem litið er á listamanninn
tllkynrl11' gjalddaga móti að leggja ímynduííarafl sitt og aldrei við mig né nokkurn annan einstak'ine eða ekki bá er jafn
lðgjalda Og utborgun á arðl.1 i taklin i k i dir ok' útlendinn- í einrúmi É°- hef tak- sem eln=La“ mS e0a ekaI'e J”ln
Tlm úthnre-nn «rðsins qeeir cvn elnstaKlm§selnKenni unair 0K urlenalnS 1 ennumi. nei taa a;r gerð tll hans sú sama krafa og
, & , kommúnismans. Ef hann á annað' markalausa aðdáun á Rússum sem til verkamannsins, að hann bregðist
i <ru0iysiiiguimi. I borð kærir sig um að lifa, verður tóniistarunnendum. Og ég komst
iðgjöldum. . vopns í hinni pólitísku baráttu og sama ekki sagt um sovéttónlist al
Árðurinn reiknast af end- stuðIa Þannig að uppbygging hins ( mennt. Þessar undantekningar eru ftlaga> sem ég varð"að vera meðijm
ji CÍllS 0~ VíiAAfólQo-o T-»atfa nllín’ fvó SiflHflhnvtímflTniTn 'T’ónlisf .. ..
það er á gjalddaga, 15. októ
f jölda mörgum íélögum og er skyld- ir allt, tekizt að útvega af
ur að mæta þar á fundum reglu- fjallvegafé. Má því segja, að
lega og láta i ljós þjóðhollustu sína betur hafi úr rætzt en áhorfð-
og flokks’egan áhuga. Meðal þeirra íst.
kommúnistiska þjóðfélags. Þetta allar frá .Sjadanovtímanum. Tónlist
kalla þeir sósialistiskan realisma.
En sannleikans vegna virt-
ui i, var fjöldi, sem fjallaði engan íce i,/, ítí?í 'Qtíiið—
| m er yfirleitt an einstaklmgsein- veginn um tónlist, þeirra á meðal festa skrum Mbl með þögn-
Skoðunum og tiifinningum ein- (kenna og personutulkunar. Af 1200 má nefna heimsfriðarnefndina 1 5
1 staklingsins er hvergi ætlað rúm. j meðlimum sovét-rússneska tón- pólsku; nefnd, sem fija.Ha átti um
Sérhvert verk listamannanna, sem ' skáldafélagsins eru einungis örfáir, menmngarsambönd Pólverja við aðr
ekki fellur undir hina flokkslegu' sem tekizt hefir að komast upp fyrir ar þjó6ir og þjóöfylkinguna i Varsjá.
Þessi auglýsing er vissulega mælistiku, er samstundis bannfært svið meðalmennskunnar. Sú niður- Þetta eru °ekkl annað° en verkfæri
þess virði, að eftir henni sé Sem formalismus, flokkssvik eöa' iæging, sem nú þyrmir yfir pólska bá£ru kommúnistaflokksins oe be=s
tekið. Forsaga þess, að Bruna- jafnvej hættulegur, vestrænn áróð- 1 tóniist. hefir lengi þrúgað rússnesk ef vmn7 M hstamönnunum að
bótafélag islands auglýsir nú ur. MeS öðrum orðum er list ekki tónskáld. I S hLd Z á pTóginn
ber, og er arðurinn færður til j
frádráttar á iðgjaldskvitt
un“.
endurgreiðslu arðsins í fyrsta til, engar bókmenntir, engin tónlist,
sinn, er tvímælalaust þannig, einungis pólitískur áróður. Sem tón
I þeir leggi hönd sína á
' flokknum til framdráttar, bæði sem
mni.
Ráða má af sunnudags-
greininni, að beir séu engir
nýliðar í blekkingum, er stýra
penna Mbl., enda þótt kunnug
ir sjái í gegnum vefinn. Þar
segir m. a.:
„Það var og ætlun manna,
Eins og á öörum sviðum eru Rúss iistamenn og góðir borgarar hins aö koma þessum vegi inn á
að mönnum er hollt að festa Skáldi virtist mér, að sú eina tón- ar húsbændur okkar í listrænum efn sosíaixstiska þjoðfélags. Ef listamað vegalög á þingi 1951. Til allrar
er talinn mikilhæfur á sínu ógæfu kom þá fram hugmynd
hana sér í minni.
list, er va'dhafarnir hefðu velþókn- um. Arið 1949 vann bændasinfónía
Fyrir átta árum síðan voru un á, væri eitthvað það', sem náð mín fyrstu verðlaun á Chopinhátíð- sviðii er það álitin borgaraleg skylda um að leggja veg þennan yfir
hér starfandi tryggingafélög,' gæti til ónæmra eyrna fjöldans. Öll inni í Varsjá, og hún hlaut einnig hans’ að neyta áhrifa sinna í þágu Glámu og varð það til að tef ja
sem ýmist voru rekin af ein- i tónlist, sem var eitthvað fágaðri eð'a hylli almennings. Á þingi pólskra fiokksins. Mér var t. d. gert að málið“.
Staklingum eða ríkinu. Þessi margbrotnari, var bannfærð.
félög
gróða.
söfnuðu oft miklum
tónskálda ári seinna var hún gagn-
Það eru 1200 meðlimir i pólska rjnd sem skaðlegt verk hinu sósíal-
Aldrei kom það samt j tónskáldafélaginu, þar sem ég var istiska tímabili. Þetta gerðist er þeir
fyrir, að þeir endurgreiddu varaforseti. Að því er ég bezt veit, sátu þing okkar Chrennikov, ritari
Viðskiptamönnum sínum ' var einungis einn okkar meðlimur rússneska tónskáldafélagsins ásamt
hluta af gróðanum. Gróði í kommúnistaflokknum. En það öðrum rússneskum fulltrúa. Nokkru
þeirra leiddi ekki heldur til skiptir ekki svo miklu máli, því að síðar tilkynnti pólski menntamála
flytja ræður um heimsfriðinn, og Hvað segja svo þingtíðind-
yfirleitt átti ég að sýna bæði áhuga in?
og hrifningu yfir öllum pólitískum Fram komu aðeins tvær til-
aðgerðum. Auk þess sem slíkt getur lögur um vestfirzkan tengi-
verið gersamlega á móti vilja lista- Veg. Hin fyrri frá Hannibal og
u mannsins, tekur það mikið af tíma páli Zóp. Hin siðari frá Hanni
hans. Þetta meðal annars hindrar haj einum. Hún var þannig
iðgj^ldalækkupar, svo lieinu allir vissu, að þeim var ætlað að ráðherrann mér, að sinfónían mínjskapandi storf iistamannsins undir 0rðuð, að val vegarsfeeðis var
næmi.
I beygja sig undir álræði flokksins. J væri ekki lengur til.
Um þetta leyti gerðist SVO Þar eð stjórnin hefir eftirlit með I Raunverulega má þó segja, að
það, að Samvipnusamtökin öllum tónleikum, leikhúsum, óper- ’ pólsk stjórnarvöld geri mikið til að fræðinga og vísindamanna
stofnuðu eigið tryggingafélag,1 um og kvikmyndahúsum, er ekki í glæða tónlistarlíf. Stofnaður hefir 1
Samvinnutryggingar. Þetta 1 annaö hús að venda fyrir tónskáld verið sérstakur sjóður til eflingar
félag var fyrst Og fremst stofn ( eða aðra listamenh. Birting tón- tónlistarlífi og til menntunar ung-
að með hag almennings fyrir t verka er einnig í höndum ríkisvalds- um tónskáldum. Þegar Stalin léz't,
augum. Þetta kom líka í ljós ins. Á þennan hátt er eftirlitið með' vonuðu margir, að létt yrð'i þeim 0uu frá ser j mlðju kafi til þess
eftir að félagið tók til starfa, verkum listamannanna fullkomnað hömlum, sem lagðar höfðu veriö að hrópa húrra við opnun dráttar-
því að það hafði strax heil- Og stjórnin þarf því ekki að beita á aHa listamenn. Haldið var stórt veiaverksmiðju eða drekka velkom
brigð áhrif á tryggingastarf- öðrum þvingunarráðstöfunum. Lista þing, þar sem menntamálaráðherr ; andminnl einhvers rússnesk.
i kommúnistiskri stjórn á sama hátt á valdi vegamálastjora og sér
og það hindrar störf lækna, lög- fræffinga hans.
En á máli Mbl. heitir það
„ógæfa“ aff nokkur tillaga
Þó að' tónskáld sitji í þungum kom fram 1951, _ 0g um
þönkum yfir tónsmíð sinni, verður stimpingar ihaldsins gegn
það, ef flokksskyldan býður að kasta
semina á ýmsan hátt.
I andminni éinhvers rússnesks
maðurinn er því ekki einungis úti- ann lét í ljós, að slíkra breytinga preiáta. Þeks skal þó látið getið, að
„ lokaður frá að geta birt eða leikið væri að vænta.
Em su nybreytni, sem Sam nokkurt verk, sem ckki fdiur undil.'
vinnutryggingar tóku upp
var að endurgreiða viðskipta
mönnum sínum hluta af arð
inum. Um s. 1. áramót voru
Samvinnutryggingar þannig
f arðsuppbót til viðskipta-
manna
ár voru
það gerist ekki oft, að rússneskir
Stefna þessa þings markaðist af iistamenn séu sendir til Póllands.
flokksrammann, heldur er einnig ' því, að stjórnin var áhyggjufull. Qg siikar heimsóknir eru venjulega
hægt að neita honum um þá at- , vegna skorts á samvinnu við lista- ! heimsóknir opinberra sendinefnda,
„Arnarfjarðarveginum“ þá
segir hinn brjóstheili ritstjóri
á sinn elskulega hátt: „Það
var og ætlun manna að koma
þessum vegi inn á vegalög
1951“!!
Ætli þetta sé nú ekki einum
of mikið?
Hitt fer svo eftir skapferli
og að sjálfsögðu um þak yfir höf- og kæruleysis þeirra. Þar eð lista-
menn gegna svo mikilvægu hlut-
uðið.
Við slíkar aðstæður verður lista- | verki i kommúnistaflokknum, hlaut
siiina en SÍ° ] maðurinn annað hvort að beygja þess að verða krafizt af þeim, að
,|la liðin síðan sig undir fiokksokið og lítillækka þeir beittu áhrifum sínum i áróðr-
þær toku til starfa. Frani til ( hst sina eða hætta allri listsköpun, inum fyrir aukinni framleiðslu og
og þá er hann um leið skoðaður meiri þjóðhollustu.
sem óvinur fólksins.
Ég minnist þess, að menntamála-
. , Margir okkar, er mátum pólskan ráðherrann Sokovski, spurði: — Er
an s_ y gir yrst nú í slóff | maistað framar öðru, reyndum aö rétt að berjast gegn formalisman-
Samvinnutryggmga aff þessu ' finna einhvern mimveg. En það um? Svar hans
leyti meff auglysingu þeirri, leiðir
einungis af sér lélegri list,
sem sag ei fra her að fram- iækkað menningarstig og vonbrigði
an'; ~ listamannanna sjálfra. Margir okk
Þetta er lærdómsríkt dæmi, ar htu svo a’ að vonbrigðin og von-
nm það, hverni'g samvinnu- , leysið hatl dregið marga listamenn
samtökin hafa forustu um að. °s skald 1 gröfina fyrir aldur íram,
veita'. almenningi ódýrari og
þess tíma hafði ekkert trygg
ingafélag hér á landi endur-
greitt arff til við,skiptamanna
sinna. Brunabótafélag ís-
vinnu, er hann kynni að leita eftir . menn landsins og vegna áhugaleysis en ekki heimsóknir einstaklinga, er lesenda, hvcrt heldur þeim
koma af frjálsum vilja og áliuga á gremst glannaleg meðferff
pólskri list. Einnig er það auðveld- Mbl. á einföldustu, skjalfest-
ara fyrir Pólverja að fá vegabréfs- | um sannindum í þingmáli, ell-
áritun til Vestur-Evrópu en til Rúss egar þeir brosa að sjónhverf-
lands. Þar tekur við annað tjald ingum blaðsins, sem verða svo
innan við járntialdiö. j ósköp vesælar, ef brugðiö er
Þó að einstaka rithöfundar og Þær ljósi veruleikans.
leikarar, sem stjórnarvöldin hafa
velþóknun á, hafi allgóð kjör, verð
ur slíkt hið sama ekki sagt um tón-
listarmenn, því að það er ekki svo
vai þó engan veginn auðveit að nota tónlist sem áróður.
En kröfurnar, sem gerðar eru til
jákvætt fyrir listamennina, þó að
hann viðurkenndi rétt pólskra lista ..... ,
^ i tonlistarmanna, eru þær somu og
manna til að gagnrýna rússneska
list að vissu marki. Ræða hans
betri; þjónustu en einkafyrir
tæki eða opinber fyrirtæki
mætti þó óðara harðri gagnrýni frá
ungum réttlínukommúnista, og þeg-
I eru gersamlega niðurdrepandi fyrir
i alla 'lifandi andagift. ■
fyrirtækin og opinber fyrir-
eera. Það er fyrst, þegar þau tæki hafa neyðst til að fylgja
koma til sögunnar, sem veru á eftir, eins og í
leg samkeppni hefst um það ereindu dæmi.
framan-
að veita almenningi betri
kjör. Þannig; hefir a. m.k.
Fyrir þetta hafa samvinnu
samtökin að sjálfsögðu verið
reynslan verið hér á landi og ofsótt af þeim gróðafélögum
miklu víðar.
og gróðamönnum, er misst
A fjölda mörgum öðrum . hafa vænan spón úr askinum
sviðum en þessum, hefir það | vegna þessarar starfsemi
orðið hlutverk samvinnusam j samvinnusamtakanna. Því
takanna að brjóta ísinn og hefir Mbl. verið látið halda
hafa forgöngu um að trygg'ja j uppi nær látlausum rógi um
neytendum bætt kjör. Það er J samvinnusamtökin undan-
ekki fyrr en þau hafa rofið ( farið misseri, en það, sem
skörð í múra þeirrar kyrr- j hefir ekki þótt prenthæft
Stöðu, sem fyrir var, að einka bar, hefir verið látiö í Mánu
Oiurchill gerir
hreytingar á
ráðuneyti sínu
London, 18. okt. — Sir Win-
ston Churchill hefir gert all-
dagsblaðið, Flugvallarblaðið. hafði gefið. Þessar reglur voru: í miklar breytingar á ráðu-
og önnur slík hliðarmálgögn ! fyrsta lagi baráttan fyrir sósialism-j neyti sinu. Þær þykja þó
íhaldsins. j anum. í öðru lagi baráttan fyrir ekki benda til, að hann hygg
Að sjálfsögðu hafa svo friðinunwog í þriðja íagi lofsöngur ( ist láta af embætti á næst-
kommúnistar og fylgifiskar . til hinna miklu foi-ystumanna hinn unni. Yngri menn fá nú
Eitt sinn vorum við áminntir að
semja tónverk okkar eftir þeim lífs-
reglum, sem varaforsætisráðherrann
Flugvallarblaðið . hafði gefið. Þessar reglur voru: í
þeirra, sem fjandskapast við
allar umbætur, oft og síðan
tekig undir þennan söng.
Samvinnumenn munu hins
meiri áhrif í stjórninni. —■
ar sósíalistisku aldar.
Það er því ekki ofmælt, a'ð lista- j Helztu breytingar eru, að Al-
maðurinn hefir hvorki hugsana- né exander lávarður lætur af
tjáningafrelsi undir kommúnistiskri embætti landvarnaráð'herra,
vegar ekki láta það á sig fá.1 stjórn. Það er sama, hvað'a hæfileik en McMillan, áður húsnæðis
Þeir munu halda áfram að um hann kann að búa ýfir, hann málaráðherra, tekur við, en
beita sér fyrir því að tryggja getur aldrei orðið neitt annað en við starfi McMillan tekur
almenningi sem ódýrasta verklaunamaður í þágu fiokksins. i Ðuncan Sandys. áður birgða
þjónustu á sem allra flestum
sviðum og vinna nýja sigra
eins og þann, sem sagt er frá
hér að framan.
Líf Pólverja í dag hefir engan til- málaráðherra. Þykir hafa
gang. Þó að forystumennirnir taii stytzt leið McMillans upp í
um að skapa betra fóik og bætt lífs-, utanríkisráðherraembættið
(Framhald á 7. Bíðu.) ! við þessa breytmgu.