Tíminn - 04.02.1955, Blaðsíða 5

<?8. blaff.
TÍMINN, föstodaginn 4. febrúar 1S55.
II.
] Föstud. 4. febr.
Byggingasjóður
kauptúna
Meðal merkustu mála, sem
nij liggja fyrir Alþingi, er án
efa frumvarp þeirra Gísla
Guðmundssonar, Halldórs Ás-
grímssonax og Eiríks Þorsteins
sonar um byggingasjóð kaup-
tána.
Samkvæmt frv. þessu skal
stofna sjóð, er veitir lán til
íbúðarhúsa í kauptúnum, sem
hafa færri en 1000 íbúa. Bend
ir fengin reynsla til þess, að
þessi kauptún hafi hingað til
orðið útundan í sambandi við
opinbera aðstoð til bygginga,
€n byggingáþörfin í mörgum
þeirra þó mikil. Bæði þetta og
fleira gerir það eðlilegt, að
byggingamál þeirra verði leyst
með sérstökum lögum, líkt og
byggingamál sveitanna.
Samkvæmt frumvarpinu
skal ríkissjóður lána sjóðnum
10 millj. kr., og leggja síðan
til hans 400 þús. árlega. Þá
geta sveitarfélög ákveðið að
leggja 5% af álögðum útsvör-
um í sjóðinn og leggur rikis-
sjóður.þá fram jafnmikla upp
hæð á móti. Gæti sjóðurinn
þannig fengið verulegt fé.
í greinargerð frv. segir m.
a. á þessa leið:
„íbúar þeirra kauptúna eða
þorpa, sem frv. þetta tekur til,
voru alls 18—19 þús. (18632)
samkvæmt manntali 1953.
Starfsemi byggingarsjóðs
verkamanna hefir hingað til
komið kauptúnunum að litlu
gagni, og hætt við, að svo
verði fyrst um sinn. Sama er
að segja um fé það, er veitt
hefir verið bæjar- og sveitar
félögum til ibúðabygginga. Fé
þetta hefir að mestu lent i
kaupstöðunum, þar sem fjöl
mennið er mest. Það er og
kunnugt, að af veðdeild Lands
bankans hafa fámenn kaup-
tún lítils góðs notið, enda hef
ir hún lengi verið févana.
Starfsemi lánadeildar smáí-
búðarhúsa, er stofnuð var meö
lögum 1952, hefir hins vegar
hjálpað mörgum kauptúnafjöl
skyldum til að koma sér upp
íbúðum undanfarin ár og
markar að því leyti tímamót
á, þessu sviði.
Flutningsmenn telja samt
heppilegast að setja á fót sér
staka byggingarlánastofnun
fyrir þorpin og freista þess að
Bfla hana til sjálfstæðrar
starfsemi, eftir því sem föng
eru á. Ef vinna skal að því á
komandi árum að viðhalda og
efla jafnvægi í byggð lands-
ins, verður ekki hjá því kom
izt að gera sérstakar ráðstaf-
anir til að auka byggð í þorp
únum víðs vegar um land, en
íbúatala margra þeirra stend
ur nú í stað eða fer jafnvel
hækkandi. Ef komið væri upp
sérstakri byggingarlánastofn-
un fyrir þorpin, sem miðuð
væri við þeirra séraðstöðu og
sérþarfir, væri þar með áreið
anlega stigið stórt spor í jafn
vægisátt.
Ýmis rök eru til þess, að
þjóðfélagið ætti að gefa hin-
um fámennu kauptúnum eða
þorpum meiri gaum en gert
hefir verið til þessa. Flest
þeirra eru í öndverðu mest-
megnis byggð upp af vanefn
Um af fátækum fjölskyldu-
mönijum. Fólk, sem af ein-
hverjúm ástæðum hverfur úr
Bókmenntir — listif
New York búar standa agndofa
gegnt verkum Salvadors Dali
„Krossfesting".
Hinn óútreiknanlegi, spænski list
málari Salvador Daii heíir þessa
dagana margar ástæður til að brosa
í sitt fræ^a skegg. Einmitt um
þessar mundir kemur hann New
York-búum á óvart, svo sem venja
hans er, með s:'ningu á málverk-
um sínum, annarri sýningu á skart
gripateikningum hjá kunnu íyrir-
tæki í þeirri grein, og loks með lít-
illi bók, er hann hefir gefið út á-
samt ijósmyndaranum Philippe
Halsman, en bók þessi hefir að
geyma Ijósmyndir af yíirskeggi
Dalis í ýmsum steilingum, er mál-
arinn setur i samband við breyt-
ingar í menningarviðhorfum, mörg-
um til mikillar hneykslunar.
Þrátt fyrir það, að hiutir þeir,
er hann gerir valda mörgum heila
brotum og þenkingum og hneyksla
aðra, hefir listabraut hans verið
ein sigurför allt frá því, að verk
hans komu fyrst íram á sjónar-
sviðið á málverkasýningu í París
árið 1929. Og vissúlega á Dali alla
þessa frægð skilið, að minnsta kosti
þegar tekið er tillit til þess, að hann
er vafalaust heimsins mesti gal-
gopi og ieikari síðan hinn frægi
Barnum leið. Dali er beinlínis sjúk-
sveitum, leggur oft leið sína
til þorpanna í fyrsta áfanga,
en margt af því hverfur þaðan
aftur eftir stutta dvöl til
hinna stóru kaupstaða, m. a.
vegna þess, að viöunandj íbúð
arhúsnæði skortir í þorpun-
um. En þar með hefir það að
fullu yfirgefið hérað sitt og
æskustöðvar og á þá yfirleitt
ekki afturkvæmt þangað. í
sjávarþorpum eru þó víða
mjög sæmileg afkomuskilyröi
til sjós og lands og ekki óhugs
andi, að þau skilyrði fari held
ur batnandi, ef sá árangur
verður af stækkun landhelg
innar, sem margir hafa gert
ur í lof og frægð, en hann er líka
snillingur í að finna upp á þeim
hlutum, er gera það að verkum
að tekið er eftir honum. Menn
minnast þess ennþá, er hann setti
New Yorkborg á annan endann
með útstillingu sinni í sýningar-
glugga einnar stærstu verzlunar
borgarinnar, en gripurinn, sem
hann sýndi þar, var baðker af all
Salvador Dali er fæddur á
Spáni árið 1904. Hann nam mál-
aralist við listaháskóla í Madrid
og París, fluttist til Bandaríkjanna
1939 og hefir búið þar síðan. Auk
málarastarfa sinna hefir Salvador
teiknað leiksvið fyrir balletta og
óperur, m. a. við Metropolitan-
óperuna í New York. Hann hefir
ritað f jórar bækur og nokkur kvik
myndahandrit. Sem stendur er
hann fyrirlesari í Safni nútíma-
listar í New York. í málaralistinni
cr Salvador surrealisti — teikning-
ar hans eru sálrænar og oft tví-
ræðar en að öðrum þræði fylgj-
andi römmustu veruleikastefnu í
an-la liinnar klassísku, spænsku
(Zubiaurre, Zuloaga).
málaralistar um aldamótin
sér vonir um. Vonandi verður
þess heldur ekki mjög langt
að bíða, að þorpin velflest eða
öll eigi kost nægrar raforku
með viðunandi verði til heim
ilisnota og atvinnurekstrar og
bæti þannig afkomumögu-
leika sína.“
Á framhaldsþinginu, sem
kemur saman í dag, verða
byggingarmálin eitt helzta
viðfangsefnið. Mikilvægur
þáttur í lausn þeirra er að
tryggja hlut kauptúnanna, er
hingað til -hafa orðið heldur
útundan, og er vissulega bent
á heppilega leið til þess í
framangreindu frumvarpi.
frumlegri gerð, cg fóðrað með loð-
skinni til frekari þæginda.
Og ósennilegt er, að nokkur
þeirra, er viðstaddir voru opnun
sýningar hans í Róm í fyrra, muni
g'eyma ræðu hans til blaðamanna,
er hann skýröi frá því, hvernig saf
irar, rúbinsteinar og demantar
heíðu komið af stað andlegri end-
urfæðingu í honum og er hann síð
an til frekari skýringar á atburði
þessum lokaði sig niðri í tréstokki,
er sérstakiega var útbúinn í þessu
skyni, og stökk síðan upp úr kass-
anum endurfæddur með íbenholts
staf í hendi. Sumir umturnast af
reiði og segja að þetta sé að gera
gys að listinni og öllu því fegursta
í heiminum, en jafnvel hið bitrasta
háð megnar ekki að vinna bug á
lífsgleði Dalis.
Óttj og óvissa.
Sjaldan hafa sýningarsalirnir
verið jafn troðfullir aí fólki og þeg-
ar Dali opnaði hina nýju sýningu
sína, en meðal sýningargestanna
ríkti óvissa og jafnvel ótti, enda
hefir Dali aldrei gengiö lengra en
með þessari sýningu. Meira að segja
nöfn myndanna eru svo flókin, að
í sumum tilfellum tekur nafnið
jafnmikið rúm og myndin sjálf, og
í nafngiftunum notar Dali gjarnan
ný orð, sem fá hina lærðustu há-
skólaprófessora til að standa agn-
dofa. Stærsta verk sýningarinnar
er eins og venjulega af Dali sjálf-
um með sítt hár og barta en að
öðru leyti nöktum. Horfir hann þar
hugfanginn á mótíf í fögrum lit-
um, sem ber við himinn. Titill
myndarinnar er einn hinn auð-
skildasti, og er hann á þessa leið:
„Dali nakinn, horfir húgfanginn á
fimm reglulega líkama, sem upp-
leystir eru í blóðkorn, er skyndi-
lega mynda „Ledu“ Leonardos, sem
táknuð er með andliti Gala“. Til
frekari skýringar má geta þess, að
Gala er kona Dalis, og kemur hún
oft mikið við sögu í myndum hans.
Upplausn í atóm.
Önnur mynd, sem mikla athygli
vekur á sýningunni, er af klukku,
en þetta tákn tímans gengur sem
rauður þráður gegnum öll verk
Dalis. Skýring þessarar myndar er
einnig tiltölulega einföld: „Við-
kvæmt úr springur í 888 hluta eftir
að hafa gengið samfleytt í 20 ár.“
Að þesu sinni er það upplausn hlut
anna í atóm, sem fengið hefir lista
manninn, og hið fagra andlit Ma-
donnu Rafaels hefir orðið fyrir barð
inu á þessum hugdettum og gætir
upplausnarinnar þar mjög. Sú
mynd ber heitið „Madonna Rafa-
els á hámarkshraða".
Það er erfitt að lýsa málverkum
Dalis, en auðvelt að gera þau hlægi
leg með orðum, en þrátt fyrir það
eru þau svo áhrifamikil, bera svo
mikla birtu og hafa þá eggjandi
töfra að fádæmi er.
Keypti myndlna á 15 þús.
dollara.
Fyrir tveim yikum keypti auð-
kýfingurinn Chester Dale eina af
nýjustu myndum Dalis og gaf hana
Metropolitansafninu á Manhattan
til eignar. Dale segist hafa farið á
sýningu Dalis ákvkeðinn í að kaupa
ekkert af verkunum en hafi þegar
orðinn snortinn, er hann sá mynd-
ina „Krossfesting". „Ég get ekki
skilið, hvað kom yfir mig, en hugur
minn varð fanginn af myndinni og
ég ákvað þegar að kaupa hana“.
Sagt er, að Dale hafi greitt 15 þús-
und dollara fyrir myndina.
Upprunalega skýrði Dali þessa
mynd sína „Corpus hipercubus", en
stjórn safnsins ákvað að breyta
nafninu í „Krossfesting“ til að- al-
menningi veittist auðveldara að
skilja nafnið.
Áhrifamikil sýning.
Önnur sýning Dalis að þessu
sinni, gimsteinasýningin, éc öllu
minni en málverkasýningin en þvi
áhrifameiri. Dali liefir teiknað þrjá
heljarmikla gimsteina og látið sér-
fræðinga vinna eftir teikningunum
með óhemju tilkostnaði, til þess að
sýna fram á það, hvers amerískir
handiðnaðarmenn eru enn megn-
ugir. Da’i hefir um nokkurra ára
skeið fengizt við að teikna slíka
listmuni, og hefir Catherwood-stofn
unin í Pennsylvaníu keypt stórt
safn slíkra muna eftir hann, en
stofnun þe.ssi hefir það að mark-
miði að styrkja háskóla og lista-
söfn og kynna ameríska list út v m
heim án endurgjalds, en stofnunin
er rekin af nokkrum amerískum
auðkýfingum.
Vegna þess, að þessir þrír list-
munir, sem í þetta sk;p:i eru sýnd
ir, eru aðeins byrjun á heilum
flokki slíkra gripa, sem Dali hefir
ákveðið að teikna, hefir ekki feng-
izt leyíi til að birta myndir af þeim
í blöðum. Gripir þessir eru ckki
ætlaðir til að bera, vegna þess, lrve
stórir þeir eru, he’dur einungis sem
skrautgripir. Fegurð grinanna verð
ur ekki með orðum l;'st, og ómögu-
legt er að segja um, hver þeirra er
fallegastur. Þeir heita „Svanavatn-
ið“, með baller.'nu úr {ulli og tveim
svönum, „Ljós Krists", 20 sentí-
metra hár gullkross með 600 dem
öntum og „Lífsins blóm“, sem flestir
hrífast mest af, en það er túlípani
með gullblöðum skreyttum demönt
um, og innan í honum er komið
fyrir úrverki, er gerir það að verk-
um, að hann getur opnað sig og
lokað sér á sama há.t og lifandi
blóm.
Bókin um skeggið.
Eftir að haía athugað þessa rag-
urlega gerðu listmuni, bregður
mönnum ef til vill nokkuð í brún,
er þeir líta í myndabókina „Yfir-
skegg Daiis“. Bók þessari er þannig
háttað, að önnur hver síða er auð,
utan þess, að þar er spurning tii
Dalis, sem hann svo svarar með
myndinni á næstu síðu með hjáip
yfirsker gsins. í svörunum kennir
margra grasa en eitt hið allra
skemmtilegasta er bó svarið við síð-
ustu spurningunni, sem hljcðar á
þessa leið: ,,En segið mér, eruð
þér i rauninni með öllum mjal'a?“
Og svarið á hinni síðunni sýnir
Dali brosandi sínu sjáfsánægju-
brosi, en undir myndinni stendur:
„Ég er að minnsta kosti með meiri
mjalla en þér, sem evdduð hálfum
öðrum dollara til að kaupa þessa
bók“.
Sjálfsmynd Balis.