Tíminn - 17.06.1955, Qupperneq 3

134. Mað.
TD-INN, fftstudagiim 17. júni 1935.
(Frámhald af 1. siðu)
ur þar, sem samið höfðu við'
Eirík; um fjársölUv urðu' íyrir
skaðá. Þó urðu Eyfirðingar og
Þingéyingar^fyrir .. tilfjnnan-
leguf&jóni',’ eh af þeim æ'tlaði
Þorlákur að kaupa fé. Og þar
semyenginn vegur var fyrir
lianá að koma boðum um
hveriiig farið hafði. um. skipið,
biðu-bændur lengi með féð tií
búið á höfnurn og neyddust
að síðustu ■ 111 að selja það
kaujímönnum sér i skaða.
Slapi Eiríks gekk illa með
féð, .-mun þar mest um að
kemja. að fyrirhyggju vantaði
um aðbúna.ö. ..fjári.ns. á leið-
inni- Má því-’.'eg'j'a" nð bessi
merkilega tilraun, misheppn-
aðist hrapalegat
Þéir báðir. Þorlákur og Ei-
ríkuf, voru kvíðandi og von-
sviknir. yfir bvi hvað iila hafði
tiltekist. en Jón Siaurðssón
stappaði- i-bá .stálinu. eins og
sjá má af bréfum Vvnis til Ei-
rilcs. Honum skrifaði hann
meðál annars á-he;sa leið 30.
okt. -1806:
„Þáð hefir gengið allt hvað
eftir. öðru með ferðirnar til ís
lands i ár og fjárkaupin, og
þaðter reyndar illt. af því að
fyrsfu ferðir gera ætíð mikið
að fférkum til að hvetja eða
aftrá, en ég vil bó vona, að
þegár seiglan kemur saman
frá fslendingum og ókvalræð
ið vjð kraft Englendinga, þá
mun! takast betur í annáS
sinn. En það er auðsætt, að
hér-má hafa ýmsan varhuga
við, einkum um útbúnað á
skiþinu, því mikið er komið
af vanhvggju i bvi, hvernig
um féð hefir verið búið: slæm
ar kvíar. ekkert vatn, engin
„Ventilation“. Þetta eru aðal-
atriði, og við þes. u verður
ekki-vei giört,- nema vandlega
sé válið skip og skipráðendur
og fólk. Við þverhöfða verð-
ur gngu ráðið. Það er líka
nauðsyn fyrir okkur að hugsa
um. að okkar menn geti kom-
izt áð og fengið smám saman
hlutdeild í umráðum, annars
komúmst við úr boganum í
gildftma eða „vice versa“.
0|; 18. nóv. 1866:
„Illa spáið þér um fjárvei-zl
un c&kar, og er það slæmt. Eft
ir þýí sem þér segið, og mér
þykir eigi alis óÍiklegt, að
muni reynast rétt, þá mætti
vera bezt að reka fé suöur, og
hafa fjármarkað i Hvalfirði á
haustin. Þar er bezta höfn, að
ég ipeina, og mætti víst vera
tækt. að reka þangað alls stað
ar að norðan, og minnsta
kosti þangað’ til búið væri að
sprehgja upp Ölfúsá, svo mað
ur komi þar inn gufuskipum.
En það er ekki mikið lengra
að reka Kjalveg ofan í Hval-
fjörð, heldur en ofan að Ós-
eyri. Það er verst, að hér er
allt bundið við eindaga að
hausti til. svo ekkert má út
af bera. Eitt er það, að þeir,
sem. senda skipin, ættu helzt
að eiga þau siálfir, svo þeir
gætu skipað fyrir um útbún-
að eins og þvrfti. Það er gott,
að þér hugsið um þetta, og ég
vona Þorlákur lika, því ég
heyái á öilum lotum. að kaup
niöimum vorum, þvkir allvel
fara^og spá, að þetta verði
fyrsía og seinasta fjárkaupa-
ferðyEnglendinga. Landar vor
ir e£u lika, eins og vant er,
sárii á matnum, því það er
stupdum eins og hvorki megi
selja né káupa, heldur á það
allt;, að vera „í landinu" og
fará ekki út úr því.“
Það varð heldur ekki meira
úr sáuðasölunni fyrr en 1871.
Þó áð þessar tilraunir mis-
kftppnuðust, eins og oft vill
rareá, þegar um nýmæli er
ræða, og alla reynslu vant-
w, urðu þær saint sem áður
Þættir
i
h g ri fÖKÍl 3 h ító - 'uslcx fi
nar
■ 9
„Vér
!jáft verzlun-
ár. áður
en
imdirstafSanfað nvsköpun og
byltinguf í íflenzki'i * vérzíun
síðar meir. |
Jón Sigurðsson hafði einatt
í ræðu, ritgerðum og bréfum,
talið að sjálfsagöasta leiöin
og sú auðverdasta til þeas aðjekki ormar og niaðkar risið
ná verziuninni inn í landið, upp' öndverðir úr kornbingj-
væri tú, áð menn mýnduðu fé
lög, smgérrifeða stærri eftir
höíutn
‘afffeisi' í* íúll lá;
nokkrum fór aðv detta í hug
fyrir .alvöru að nota sér það
til að ná til sín nokkru af á-
góða verzlunarinnar. og hefðu
vinnuafkasta, svo sem eldun-
arvélar, amþoþ’, ...búsáhöld-g og
galvani&ere^ðanh-gifðHigjii^.t
góðri taflstöðu, en þeim hafði
| verið skákað. Og taflið hélt
láfram. Því þótt áðurnefnd fé
! lög væru úr sögunni, stofn-
I uðu sömu menn, sem að þeim
i stóðn, ný félög, sem urðu úr
jþessu syipa íá samvizku kaup-
manna, þegjar gengið var oí
A þessum" tímum voru tíð
hafísár og vorþ.örlnH- þvfcmikrl'
ar. Það urðu því möcil óhöpp,
skiptapar miklir. Sauðasala,
sem um hafði verið samið,
uni kaupmannD.nna, teygt upp | prást 1872 sökum fjársýki, ' 1866 og' hvernig hann
höfuðin eg litið um öxl til að: se2n um þag hp kom upp í
staðháttum. Arið 1S39 mynd- frýj'a 'ö's' hugar, þá myndi Eiiglandi og teppti aðflutn-
uðust 3 -verzlunarfélög é'r'öll
luðu miög uftisvifámikii og á-
hrifarík fyri-r vérzhm lancls-
manna. Vornþað: Félagsverzl
unin við Húnaflóa undir
stjórn Péturs Eggerz, Gránu-;
hafa’ veri'ð allt ao mestu kyrrt
úrn full tuttugu ár að minnsta
koát'.“
' rA-si' félög náðu mikilli
yérzlun um meginhluta lands
ins og stóð um haú mikill
félagið undir stjórn Tryggva i «t,vrr. Revndu kaupmenn með
Gúnnárssongr og verz’unar- ! öllum ráðum að bregöa fyrir
félagtð í Re'vkjavík- -und.ir-j þati fæti bæði innan’.ands og
stjórn Sigfú: ar Eymunds-son- j utan og voru ekki vandir að
ar, ljósmyndara. Allir þessir í meðuluin.
inga á fé þangað. Norska sam
lagið komst í greiðsluþrot og
einnig aðrir viðskiptavinir
norskir. Félögin hættu þvi
störfum á árunum 1877 og
1878.
Gránufélag'Ö hafði sin sám
bönd í Danmörku. Það rak
mikla verzlun um norður- og
Austurland, ; érstaklega með
sjávarafurðir. Það blómgað-
langt í ósómanum. Þess var
áður getið, hvernig fór um tii
raunir þeirra Eiríks Magnús-
sonar og Þqrláks Ó. Jónsson-
ar um útflUtning lifandi fjár
mis-
■'lukkaðist að miklu leyti.
i i
I En 1871 bvrjar útflutningar
á ný. Auðugur kaunsýílumað
ur Robert- Slimon: keypti
hross á íslandi. í hans þjón-
ustu var maður að nafni Cog-
, hill, hann fór árlega til ís-
1 lands og kevpti hross og fé, frá
því um Í870 bg tíi 1896. En
það haust hinn 3. október.
andaðist hann á leiðinni til
íslands. .
Coghill var maður glaður í
: ist vel fram um 1&82, - en úr' 'iund.' og drénguéjgþður. Björn
því fór að halla undan fæti
og lenti bað síðast í eigu
danskra kaupmanna. Það
hafði á sínu svæði haft mikil
og bætandi áhrif á verz’un-
Sigfúíson, Kornsá, segir:
„Það má fullýrða, áð Coghill
hvatti bændur hér á landi til
þess að fara að eins og enskir
bændur, að spara sér milliliði
ina á sama hátt og þiiuf<|lþ£.. .kuupa. -nauðsynjar sinar
my/ta ai máive/K‘ ai Aluí/eyií tra aiumtm 1850—1860.
menn voru vinir og fylgis-
menn Jóns Sigúrðssonar.
Einnig varð til félag við ísa
fjarðardjúp þetta sama ár.
Leigði það skip. með vöru-
farm og varð það til hag. bóta.
Voriö 1869 var hart vof á
Norðurlandi og . bjargarleysi
víða, eins og dagbók Sveins
Þórarinssonar, amtsskrifara,
ber glöggt vitni um, en þar
segir svo 24.5.: Norðan frost-
gola. Políinn er nú að fylla af
hafís. Úr öllum áttum fréttist
að liggi við -manndauða af
hungursneyð, og að menn
'skeri horaðar kindur sér til
bjargar. Vinnúfólk gengur um
og biður um vinnu fyrir mat
og vist. Uppflosnun bænda ál-
rnenn í Skagafirði og Þing-
eyjarsýslu,“
Og 29. maí: „Nú eru allar
vistir að þrotum alveg hjá
mönnum og' fæst nú hvergi
neitt af neins konar matvæla
tagi.“ Og 6. júní: „Þreng'ir
hungur fast að mönnum. Jafn
vina erlendis, því engar láns-
stofhanir voru til í landinu.
Félagsverzlunin við Húna-
flóa óg' Reykjavíkurfélagið
leituðu til Noregs og komust
í samband við „Det islandske
handelssamlag“ i Björgvin, er
var nýmyndað verzlunarfé-
lag er að stóðu ýmsir máls-
metandi menn norskir og
hafði bað aukna verzlun
milli íslands og Noregs að
stefnumiði. Aðalstofnendur fé
lagsins höfðu staðið i sam-
bandi við Jón Sigurðsson og
leitað hans ráða. Félaglð
keypti gufuskip og fékk leyfi
JÖns til að láta það heita
hans nafni. Þetta skip var
sent fullhlaöið vörum til fé-
lagsmanna vorið 1872 og
hal’ðí viðkomu í Leirvík og
Þórshöfn í Færeyjum. Kom
til Reykjavikur 25. maí og
síðan til Hafnarfjarðar,
Stykkishólms, Flateyjar, ísa-
vel æðri sem lægri“, og 10. [ fjarðar, Borðeyrar og Graf-
júní: „Nú liggur almennt við arós. Ferð>n gekk ágætlega.
manndauða af hungri, og eru \ Danska stjórnin hafði dauf-
.in á vesturs'Vseðinú.'
j Margir ágictir meim og-þjóð'
kunnir, höfðu staöið að þess-
um félögutm - - ' -
Fjöldi bænda hafði áþreif-
aniega fundið' hvað verzluhin
við félögin varö þeim mikið
hagkvæmari. Kaupmenn
höfðu neyð t til þess að fara
að dæmi féiaganna aö sumu
leyti. T. d. að draga úr hóf-
leysi álagningar.
En mestu máli skipti þab,
Félögin urðu vitanlega að að fjöldi bænda skildi nú, a'ð
byggja á lánstrausti viðskipta sú skoðun sem Jón Sigurðs-
son hafði einatt haldið fram
væri rétt, að verzlunarsamtök
landsmanna væri eina leiöin
til þess að koma verzluninni
í innlendar liendur og hefta
það að verzlunarágóðinn
hyrfi úr . landi. >
Þessi félög vantaði samt
sem áður skipulag sem tryggði
framtíðaröryggi þeirra. Þau
eignuðust enga teljandi sjóði,
sem hægt væri að láta mæta
óhöppum sem óhjákvæmilega
hlutu að koma fyrir af völd-
um ills árferðis og áhættu-
samra siglinga eins ,og far-
kostir voru bá.
Þau eignuðust aldrei lág-
mark þess veltuf jár, sem þéim
var nauðsynlegt, ekki sízt í
landi, sem átti engar láns-
stofnanir.
Þau voru hlutafélög, sem
borguðu hluthöfum arð,
stundum langt fram yfir þa'ð
sem verjandi var undir áður-
nefndum kringumstæðum. Til kaupfélag landsins, Kf. Þing
ýmsir hér farnir að skera nið
ur skepnur til biargar. Von-
laust er um skipkomu að svo
stöddu.“ Þá ílut.tu margir
kaupmenn á norður ög vestur
landi maðkað korn til lands-
ins og skilaði fjöldi bænda
þvi af-tur. Þá .lét einn kaup-
maður sér þau orð úm munn
í'ara, að þó að ísiendingar
vildu ekki kornið' í ár, þá
skyldu beir samt -fá þaö næsta
vor sem mjöl. Sagt er, að eng
ir bændur i Húnaþingi hafi
keypt mjöl næstu 2 ár. Harð-
indin og maðkað.a kornið áttu
sinn þátt í að þjappa mönn-
um saman t>l að leíta úr-.
ræða til bóta á verzluúaró-
myndinni og hrynda þessum
félögum af stað. Það mun
hafa verið í sámbandi við
þetta maökakorn, sém Jón
Sígurðsson vitoar í i grein
sinni „Um veraiun og veralun
arsamtök“ i Nýjiuíi íéiagsrit-
um 1872:
heyrzt við öllum bænarskrám
um strandferðir, en nú fannst
mönnum sem ný öld væri upp
runnin er þetta myndarlega
skip átti að sigla eftir áætl-
un til áðurnefndra staða.
Horfði fóllc hrifið á skipið þeg
ar það öslaði inn á hal'nirn-
ar, því fæstir höfðu áð.ur
gufusldp séð.
Félagsverzlunin við Húna-
flóa skintist í tvö íélög með
nánu sambandi sín á milli.
Var annað venjulega kallað
Borðevrarfélagið en hitt Graf
aró;sfélagið. Þau stóöu með
mikium blóma nokkur ár, og
höfðu mikil áhrif til fram-
fara bæði í verzlun og á fleiri
sviðum. Hjá þeim fengu raenn
bæði betri og ódýrari vörur
en áður þekktust og- auk þe. s
innleiddu þau nýjar vöruteg-
undir, sem ekki höfðu flutet
til landsins áður, en höfðu
inikla þýðingu á þeim tímum
til aukinna þæginda og b#>rí
dæmis greiddi Verzlunarfélag
ið við Húnaflóa árið 1872,
hluthöfum 20% í ágóða. Og
1879 voru hlutabréf Gránufé-
%
i
félagi,“ og einnig' um dreng-
lýndi- h.ans: „T. d., að ef ein-
hver —- helzt fátækur maður
— setti upp lægra verð fyrir
hross eða fé en aðrir. Þá
skéílihló Coghill og sagði:
„Andrkoti vitlaus karlinn,
kann ekki að selja, lcarlinn
og borgaði svo meira en upp
var sett.“
Coghill borgaði ætlð um
leið í peningum á mörkuðun-
um.
Það sýnir bezt hvað Coghill
varð vinsæll, að 22. ágUst
1885 rituðu 27 alþ.menn þakk
arávarp t>l þeirra Slimorrs
og Coghill í viðurkenningai'-
skyni fyrir þau miklu hlunn-
indi, sem íslendingar hafi
haft af viöskiptum þeirra
þau 15 ár, sem þau hafi stað-
ið. í ávarpinu er tekið fram.
að þessi viðskipti hafi bætt
mjög úr. peningaeklu lands-
búa, og Óoghill hafi með dugn
aði sínum og drengskaþ, hrein
skiptni og góðvilj áf áunnið
sér almenna tiltrú og virð-
ingu hinna afar mörgu, sem
við hann hafi skipt.
Sauðaútflutningurinn hafði
þvi afdrifarík áhrif á verzlun
ina. Bændurnir með gulliö í
höndunum urðú frjálsari en
áöur. Þeir pöntuðu einnig tölu
vert af vörum með sauðasklp
unum, urðu þær mikið ódýr-
ari en hjá kaupmönnum, o*
einmitt þessi verzlunarvið-
skipti urðu til þess, að fyrsta
‘t
eyinga, var stofnað, og litlu
síðar mörg önnur kaupfélög.
Á 9. tug aldarinnar fer að
gæta samkeppni svo um mim
lagsins seld meira en tvöföldu ! ar milli kaupfélaga og ein-
verði. á við það, er þau giltu j stakra íslenzkra kaupmanna
við stofnun félagans. j annars vegar og selstöðuverzl
Hinir dönsku og hálídönsku j ananna hins vegar.
kaupmenn héldu að vísu enn | (Framhaid á 5. síðu.i
Nútí??iamynd frá Akureyri.