Tíminn - 13.09.1955, Qupperneq 5

■
-1
206. blað.
TÍMINN, þri&judaginn 13. septennber 1955.
Bókmenntir — íisth
Beethoven - snillingurinn, sem leysti
tónlistina úr viðjum gamaEia hefða
Frá hilinm þjáða anda heyrnaiiaasa snillingsiiæs kem ©in dásasm
stó'öu meö honum, því aö í örvænt-
ingu sinni snérist hann oft gegn
þeim.
SHkt skap heföi aldrei getað sam
rýmst neinni konu, en samt þráði
Beethbven að kvænast. Góð kona
var engill í augum hans, og hann
varö ástianginn jafn auoveldlega
og hann íéll í forarpytti á göngum
s.’num í skógunum, þegar hugur
hans var allur í tónlistinni. Stund
mennum hyggðuni
í nýútkomnu hefti búnað-
arblaðsins Freys ræðir ritstj.
nokkuð um félagsmál bænda
og félagssamtök almennt í
sveitum landsins og eru þær
bugleiðingar talsverðrar at-
hygli verðar enda er hér drep
ið á mál, sem margir hafa
hugleitt á síðustu tímum og
jafnvel haft nokkrar áhyggj-
ur af.
Á seinni árum hefir sem
kunnugt er þotið upp slíkur
aragrúi af hvers konar félög-
um, einkum í þéttbýlinu, að
enginn veit lengur tölu á slík
nm fyrirbærum. Bylgja þessi
befir að sjálfsögðu náð út í
sveitirnar, þótt ekki hafi hún
orðið eins yfirgripsmikil þar.
Þessi félög eiga sér flest ein-
hver jákvæð verkefni, mörg
þeirra hin þjóðnýtustu, og í
fjölbýlum kaupstöðum og
hyggðarlögum er töluvert oln
bogarými fyrir mörg félög
með sundurleit verkefni. Öðru
máli gegnir í fámennum sveit
um og byggðarlögum, þar hæf
ir hin mikla greining félags-
málanna miklu síður.
Eigi að síður hefir þar í að-
alatriðum verið fylgt þeirri
félagsmálaþróun, sem átt hef
ir sér stað í kaupstöðunum,
■og sömu greiningu eftir verk
efnum félaganna. í sumum
sveitum landsins mun svo
vera komið, að félög, sem
stofnuð hafa verið og eiga að
heita starfandi eru jafnmörg
ábúendum jarða eða fleiri.
Svo að nefnt sé aðeins eitt
dæmi, sem Freyr getur um,
eru í einstaka sveitum 8—10
íélög varðandi búskapinn.
Sízt ber að lasta félagsstarf-
semi bænda í atvinnugrein
sinni, og einmitt fyrir slík
samtök hafa mikilvægustu á-
fangar í framfarabaráttunni
á því sviði náðst.Hins vegar er
vert að taka undir þá skoðun
ritstjóra Freys, að þessi mikla
félagsgreining geti stefnt öllu
félagslífinu í sveitinni í hættu
— félögin verði hvort öðru
þrándur í götu.
Auk þessara félaga eru svo
starfandi tugir annarra fé-
laga í flestum sveitum, og
vinna mörg' að hinum þýðing
armestu verkefnum. En reynsl
an verður víðast hvar sú, að
þessi ofhleðsla félaga, verður
fámennum byggðarlögum um
megn. Til þess að félag sé
Sæmilega starfhæft verður ef
til vill þorri íbúa sveitarinnar
að vera í því, og það er ger-
samlega vonlaust verk að
ætla sér að vera virkur félagi
í tugum félaga.
í mörgum fámennari sveit
um, og jáfnvel einnig fjöl-
mennum byggðum, er félags
málunum nú svo komið, að
þar er til aragrúi félaga og
flest aðeins að nafninu til, en
árangurinn verður harla lítill.
Upp af öllu saman sprettur
svo almenn félagsleg þreyta,
sem hin beztu og þörfustu fé-
lög eiga við að stríða.
Margir, sem hugleitt hafa
þessi vandamál, álíta, að
helzta leiðin til úrbóta sé að
hafa greiningu félagsmál-
anna ekki svona mikla, fækka
nöfnum þeirra en sameina
yerksvið þeirra undir færri
hatta. Mundi þá skapast sam
gtæþari áhugi og heilsteypt-
lcgasta tóulist, st*r,i uakkru slnui IieíSr verið saHsin
Nítjánda öldin var rétt að hefj-
ast, þegar snillingurinn óviðjafn-
anlegi barði að dyrum tónlistar-
innar. Hann færöi með sér nýtt
og frjálst afl, slagharpan var sem
leikfang í höndum hans, hann
þekkti allar reglur tónlistarinnar
á bókina — og braut þær eftir því,
sem honum þóknaðist. Og hann
skirrðist ekki heldur við að brjóta
hefðbundnar reglur þjóðfélagsins.
Ludwig van Beethoven kom aldrei
til hugar að hann væri jafningi
hinna titluðu velgjörðarmanna
sinna — hann var þess fullviss, að
hann stæði þeim framar.
Hann fæddist í fátækri flæmskri
fjölskyldu í Bonn í Þýzkalandi árið
1770. Ættarnafnið „van Beethcv-
en“ var ekki tákn aðals, heldur
þýðir það einfaldlega „úr rófu-
garðinum“. Faðirinn var einskis
nýtur drykkjumaður, sem hafði
söng að atvinnu, og móðirin var
dóttir yfirmatsveinsins í Ehrenbreit
stein-kastala. Hún var eina kon-
an, sem nokkru sinni átti hjarta
Ludwigs.
Jóhann van Beethoven komst- að
því, að sonur hans hafði til að
bera tónlistarhæfileika, og ákvað
að notfæra sér þá. En þótt dreng-
urinn væri klæddur í silkiblússu
og sagður vera tveimur árum yngri
en hann var, tókst ekki að auglýsa
hann sem undrabarn. Hljómleika-
för hans til Rínarlanda og Hol-
lands heppnaðist iila. Því að enda
þótt hæíileikar hans væru tví-
mælalaust þeir mestu, sem nokkr-
um manni höfðu verið gefnir, þrosk
uðust þeir hægt — en örugglega.
Þroski sonarins var of hægfara
til þess að fullnægja óskum föð-
urins, sem oft kom heim drukkinn
um miðjar nætur, og skipaði þá
syni sínum úr rúminu og að slag-
hörpunni, og gaf honum löðrung,
ef honum féll leikur hans ekki í
geð. Og á daginn mátti Ludwig
litli æfa sig linnulaust bæði á slag-
hörpu og víólu, svo að varla er
hægt að segja, að hann hefði tíma
til að afla sér almennrar undir-
stöðumenntunar.
Fljótlega tók jafnvel faðir hans
eftir því, að drengurinn vildi ekki
leika þær nótur, sem settar voru
fyrir hann, heldur kaus að fara
eigin leiðir. Loks komst Jóhann að
því, að hann gat ekki kennt syni
sínum meira.
Kennarar Beethovens voru mið-
lungsmenn, en snillingurinn kennir
sér sjálfur. 16 ára gamall tók hann
sér ferð á hendur, til þess að hitta
þann mann, sem hann dáðist mest
að, nefnilega Mozart. Hið mikla
austurríska tctiskáld, notaðl að-
stöðu sína drengnum í vil, en áð-
ur en Beethoven gæti notið þessa,
kölluðu sorglegar fréttir hann
heim.
Heima í Bonn lá móðir hans á
banasænginni og Ludwig flýtti sér
sem mest hann mátti heim á leið.
Hún hafði ekki fyn- skilið við en
eiginmaður hennar seldi fötin henn
ar til að kaupa sér áfengi fyrir
andvirðið. Þannig varð Ludwig 17
ara félagsstarf er hefði örv-
andi áhrif. Hin beztu félög
sveitanna eins og ungmenna-
félögin ættu að geta samein-
að mörg þau verkefni, sem nú
eru ætluð starfslitlum sérfé-
lögum og væri þeim í senn
séð þar þetur borgið og ung
BEETHOVEN
ára gamall hið raunverule£a hcfuð
fjölskyldunnar, og hafði fyrir tveim
yngri bræðrum að sjá. Faðir hans
hætti að vinna, en fékk dálítil eft-
irlaun, sem nægðu til þess, að hann
gat drukkio sig í hel. Ludwig varð
þá einn af hljómlistarmönnum
hirðarinnar, lék á víólu í óperunni,
orgel við kirkjuathaínir og slag-
hörpu meðan spilað var á spil að
loknum matarveizlum.
Hann kenndi einnig á slaghörpu,
og það varð til þess að koma hcn-
um í kynni við hina efnuðu Breun-
ing íjclskyldu, sem eltir það tck
hann sér í sonar stað. Móðirin
gaf hcnum bendingar varðandi
framkcmu og kiæðnað, og börnin
íjögur umkringdu hann með fyrstu
glaðværðinni, sem hann hafði kom-
izt í kynni við, og kynntu hann
fyrir öðrum íjölskyldum, sem hcfðu
tónlist og bókmenntir í hávegum.
Og með innileika sínum hreif þessi
ófríði og stórskorni ungi maður
alla, sem kynntust honum. Hann
eignaðist mikilsverðan bandamann
í Waldstein greifa, sem ritaði með
honum meðmælabréf til miki's met-
inna borgara í Vín.
22 ára gamall hélt Beethoven
aftur til austurrísku höfuðborgar-
innar. Þar voru hljómsveitir og
hljómleikar einkaíyrirtæki aðalsins,
en almennir hljómleikar því nær
óþekktir. Aðeins velvilji háttsettra
manna gat komið óþekktum lista-
mönnum. á íramfæri. Beethoven
hlaut þann velvilja án mikillar
fyrirhafnar.
Og nú streymdu frá honum tón-
verk fyrir öll möguleg hljóðfæri og
hljóðfæraskipanir — hin fræga
Kreutzer sónata fyrir fiðlu, Tungl-
skinssónatan og Pathetique sónat-
qn, tvær fyrstu sinfóníurnar, þrír
fyrstu píanckonsertarnir og
strengjakvartettar. Láfsgleði ein-
kennir þessi fyrstu verk hans.
Öll þessi verk voru írjálsari en
tónlistin hafði nokkurn tima verið,
frelsuð írá hinum gömiu og stífu
formum, sem jafnvel Mozart hafði
verið háður. Oft voru frumdrög
verka hans fyrst krotuð' niður í
minnisbók, sem Beethoven bar á-
vallt á sér, einhvers staðar í Vín-
arskógunum. Útgefendur rifust um
útgáfuréttinn og höfundarlaun
streymdu inn frá cllu austurríska
keisaraveldinu og öðrum lcndum.
mennafélögunum til eflingar.
Hið £ama mætti vafalaust
segja um félög er varöa bú-
skap. Þau mætti sameina og
ná með því betri árangri,
eins og drepið er á í Frey. í
fámenni sveitanna er mikil
þörf á að sameina kraftana.
Os nú, þegar Beethcvei) stóð sem
sigurve_ari gagnvart heiminun.,
læddist að honum nýr óvinur.
Fyrsta viðvörun þess, sem kcrna
skyldi, hafði birzt .nokkrum árurn
áður í sífelldri su'ðu íyrir eyrum
hans. Nú var svo kcmið, að sterk
hljóð ollu honum sársauka, en veik
hljóð fóru framhjá bcnum. Hann
leyndi ctta sínum og flúði vini
sína. Það var ekki íyrr en eftir
dauða hans, að fannst meðal skjala
hans ritað crvæntingarcpið: „Þi.ð,
meðbræður m.'nir, sem álítið mig
önutlyndan, afuntíinn og mannhat
ursíullan. Hve þið gerið mér rangt
til. Ég hefi orðið fyrir ólæknan-
le;um sjúkdómi. Ég, sem var íædd-
ur kátUr og íélagslyndur, hefi ver-
ið neyddui til að loka mig inni. Ég
gat ekki íengið mig' til að segja við'
fólk: Talið hærra, æpið, því að ég
er heyrnarlaus.“
Heyraarlaus. Orðið, sem bljómar
hart eins og steinn, umlykur mesta
tónlistarmann heimsins. Allt sum-
arið 1802 ráfaði Beethoven uro Vín-
arskógana og barðist við hinn þögla
múr, sem var að loka hann inm.
Og alian tímann hljómaði í höfSi
hans óskrifuð tónlistin í ríkara
mæli en áður. Nú þegar tekið hafði
verið af honum nauðsynlegasta
skilningarvit tónlistarmannsins,
varð hann annað hvort að gefast
upp, eða reyna einhverjar leiðir,
sem áður voru óþekktar og virtust
ófærar. Ákvörðun hans var: „Eg
mnn taka örlögin hálstaki.“
Þessa ákvörðun sína tilkynnti
hann með samningu Eroica og
Hetjusinfóníunni, sem. er ekki að-
eins hin fyrsta af nútíma sinfóní-
um, heldur einnig stórkostlegt ein-
tal úr djúpum sálar tónskáldsins.
Á árunum 1804 til 1814 ctreymdu
innan frá hinum þögla múr, sem
sífelit gerðist áleitnari, þau glæsi-
legustu verk, sem í dag mynda
hjarta tónlistarerfða vorra. Píanó-
sóncturnar Waldstein og Appassi-
onata hafa hrifið hlustendur í
hálía aðra öld, og sannar það, að
Beethoven hafði rétt fyrir sér, þeg-
ar hann eitt sinn skrifaði, að hann
væri að semja íyrir framtíðina. En
þegar tónlist hans kom fyrst fyrir
almenningssjónir, var hún kölluð
„villt“, og „óspilanleg" og „óskilj-
anle?.“ Einnig eru ódauðlegir fjórði
píanókonsertinn og sá fimmti sem
l'ka hefir verið nefndur „Keisar-
inn,‘ vegna þess að hann ber höí-
uð og herðar yfir hina.
Að ytra útliti var Beethoven
klunni í framkomu, líklegur til að
I hella um. blekbyttunni olan í pí-
anóið og aldrei fær um að hreyfa
fæturn réttilega eítir einfaldasta
danslagi. En innan þessa ytra út-
lits var samræmið svo fullkomið. að
jafnvei má nefna það guðlegt. Því
að dýpsti þátturinn í tónsmiöi
Beethovens var guðræknin, og frá
henni kom sú fegurð, sem í margar
kynslóðir hefir haldið uppi mill-
jónum hlustandi hjartna.
Eftir þvi, sem rocir.a var gefið út
af verkum Beethovens, jókst frægð
hans og peningarnir streymdu inn.
Samt var hann einmana sem aidrei
íyTr. Hann gat ekki lengur leikið
íyrir fólk, vegna þess að hann sló
nóturnar svo harkalega í sterkari
köfium að strengimir slitnuðu, en
í hinum veikari lék hann aftur svo
veikt, að ekki heyrðist. Særður og
örvæntingarfullur þarfnaðist hann
nú vina meira en nokkru sinni fyrr.
En það reyndi á þolrif þeirra, sem
I
um kom það f.yrir, að hann lagðist
til svefns þar sem hann var stadd-
ur, og einu sinni var hann sektaður
fyrir ílækingshátt. Það er því eng
in furða, að þær konur, sem hann
leitaði ráðahags við, kusu sér um
síðir óþekktari en vioráðanlegri eig
inmenn.
í sjc Icng ár, fi'á 1817 til 1823,
beyrðu vinir hans lítið írá honum.
Fáir vissu, að hann. var að vinna
að tveim stórverkum, Hátíðamessu
og níundu og seinustu siníóníunnL
Verkin voru fyrst leikin 1824 undir
stjórn höíundarins, en hljóðfæra-
leikurunum hafði verið fyrirskipáð
svo lítið bar á, að fara ekkert eítir
taktstokki hins heyrnarlausa snill-
ings.
Bcctfccvcn stóff fyrir framan
hljómsveitina og sveiflaði takt-
stokknum, en heyrði ekki einu sinni
þegar trumburnar hcfð'u sem allra
hæst. Þegar áhoríendaskarinn með
tárin í augunum lét í ljósi fagn-
aðariæti sín, hélt Beetboven en,n.
áiram að sveifla stokknum, og það
var ekki fyrr en einn scngvaranna
snéri bonum þýðlega við, að hann
sá sigur cinn.
Þetta var í síðasta sinn, sem
bann kcm fraro á hljómleikum.
Hann hafði um nckkurt skeið
þjáðst af lifrarsjúkdcmi, sem dró
bann óðum nær dauðanum. Fj'rstu
mánuði ársins 1827 lögðust F.júkdóm
ar þunglega á hinn þreytta líkama..
Hinn fallandi risi barðist hetjulega
gegn þeim, en hinn 26. marz vissu
þeir, sem viðstaddir voru banabeð-
inn, að endirinn var ekki langt und
an. Þá !á bann meðvitundarlaus,
en úti fyrir reysaði fárviðri. Glampl
af eldingu iýsti upp herbergið, og
þruman kvað við, eins og himin-
inn væri að opna bliö sín. Beet-
hoven opnaði augun, lvfti upp
krepptum hnefa, eins og til þess að
berja é hiið himinsins — og skildl
við í sömu andránni.
Kirkjulegur fundur
á Seyðisfirði
Aðalfundur Prestafélags
Austurlands og héraðsfundir
Norður- og Suður-Múlapró
fastdæma voru haldnir á Seyð
isfirði dagana 4. og 5. sept. s.
1. Fundirnir hcfust með guðs
þjónustu í Seyðisfjarðar-
kirkju sunnudaginn 4. sept.
kl. 2. Séra Sigmar Torfason á
Skeggjastöðum prédikaði, en
séra Jakob Einarsson, prófast
ur á Hofi þjónaði fyrir altari.
Fundirnir voru vei sóttir bæði
af prestum og safnaðarfull-
trúum. Að lokinni guðsþjón-
ustu bauð sóknarnefnd Seyðis
fjarðar prestum og safnaðar-
fulltrúum til kaffidrykkju að
Hótel Snæfelli. Jóhannes Arn
grímsson, sýsluskrifari, bauð
gesti velkomna f. a. sóknar-
nefndar. Siöan hófst aðalfund
ur prestafélagsins í bæjarþing
salnum. Formaður félagsins,
séra Erlendur Sigmundsson,
minntist látins félagsbróður,
séra Haraidar Jónssonar, pró
fasts á Kolfreyjustað. Þá var
tekið fyrir aðalumræðuefni
fundarins: Friðarhugtakið frá
sjónarmiði kristindómsins.
Framsöguerindi fluttu séra
Jakob Einarsson prófastur og
séra Erlendur Sigmundsson.
Miklar umræður urðu um
þetta mál og ýmsar ályktanir
gerðar bæði í sambandi við
(Framhald á 7. síðuj