Tíminn - 06.12.1955, Page 4

TÍMINN, þriðjudaginn 6. dcscmber 1955.
278. blað-
Nýjar bækur á jólamarkaði
r r
A refaslóðum — bók,
sem margir munu fagna
Á REFASLÓÐUM eftir
Theodór Gunnlaugsson.
Útgefandi Búnaðarfé-
félag íslands.
Öldum saman hafa íslend-
ingar og fjallarefurinn eldað
grátt súfur á fjöllum og heið
um og mörg merkileg saga
hefir af því spunnizt, en und
arlega fáar hafa þær verið í
letur færðar. Verið getur, að
sú skýring sé til þess, að veiði
mennirnir hafi oftast verið
betri skyttur en söguritarar,
eða þá hitt, að þeim hafi ver-
ið skapi nær .að huga að
næstu tófuslóð en að setjast
með penna í hönd til að skrá
sögu liðins dags. Að þessu
hefir þó verið skaði, því að
hér er um að ræða snaran
þátt í baráttusögu íslenzka
bóndans og jafnframt merki-
legustu glímu eða viðureign
manns og dýrs á þessu landi.
Þar að auki hefðu slíkar sög_
ur, ef vel hefðu verið skráðar,
getað aukið mjög þekkingu al
mennings á lífi og háttum
eina rándýrsins, sem liíað hef
ir villt hér frá ómunatíð, og
er að líkindum allra íslenzkra
dýra vitrast, kænast og úr-
ræðabezt í lífsglímunni.
Bækur hafa verið ritaðar
u'm alla skapaða hluti hér á
landi, en á þessu hausti kem
ur fyrsta refabókin, ef svo
mætti segja, og er það vonum
seinna. Hún fylUr autt skarð,
og þáð er sérstakt gleðiefni,
hve vel hún fyllir þetta skarð.
Hún er vönduð að frágangi,
myndarlega gefin út af Bún
aðarfélagi íslands og rituð af
þeim manni, sem vafalaust er
íslenzka fjallarefnum kunn-
ugastur, þeirra er nú lifa. Svo
vel vill til, að þessi þingeyska
refaskytta er líka frábær
Bæklingar um um-
ferðareglur oghjúkr
un í heimahúsum
Blaðmu hafa borizt tveii
bæklmgar frá skrifstofu
fræðslufulltrúa í Reykjavík.
Annar þeirra heitir: Þú ert
ekki einn í umferðinni, og
eru það leiðbeiningar fyrir
hjólreiðamenn. Gaf Slysa.
varnafélagið bækUnginn út
og afhenti skólum Reykjavík
ur 5000 eintök af honum að
gjöf. Þessum bækiingi hefir
verið útbýtt Þ1 11 og 12 ára
barna í barnaskólunum og til
nemenda í 1. og 2. bekk gagn
fræðastigsins. Undanfarnar
yikur hafa íþróttakennarar í
þessum skólum kennt nem-
endum hjálp í viðlögum og
umferðareglur í leikfimitím-
um, þar eð leikfimikennsla
hefir ekki farð fram sökum
mænuveikifaraldurs. Hefir bá
nemendum verið afhentur
þessi, þarfi bæklingur.
Hinn bæklingurinn heitir.
Hjúkrun í hemahúsum. —
Reykjavíkurdeild Rauðakross
íslends gefur bæklinginn út
og sendir hjúkrunarkonu l
gagnfræðaskólana í Reykjavík
• til • að. kenna nemendum
beiftrahjúkrun. Afhendir hún
þá nemendum jafnframt
þennan bækling.
sögumaður, gerhugull náttúru
skoðari og ritfær í bezta lagi.
Við og við hafa gremar eft
ir Theodór Gunnlaugsson á
Bjarmalandi í Öxarfirði birzt
í blöðum og tímaritum, og
hvort sem þær hafa veÞð um
refi eða rjúpu hafa þær vakið
óskipta athygli. Útvarpshlust
endur munu og vel minnast
bráðskemmtilegra erinda. er
hann flutti í útvarp nú í vet_
ur, svo óskipta athygli vöktu
þau fyrir skemmtilega frá-
sögn og gerhygli.
Páll Zóphóníasson, búnaðar
málastjóri, ritar formála fyrir
bókinm af hendi útgefanda
og segir, að nær áratugur sé
síðan Búnaðarfélag íslands
hafi samið við höfundinn um
að gefa út þessa bók. í henni
skyldu vera lýsmgar á eðh ng
lifnaðarháttum refanna, veiði
aðferðum og annarri eyðingu
þeirra, og síðast en ekki sízt
sögur af viðureign hans víð
tófurnar. Höfundur ritar síð-
an sjálfur inngangsorð og
segir, að veigamesta ástæðan
til þess að hann ritaði bók_
ina hafi verið yfirsjónir hans
sjálfs. Hann segir, að sér
hafi ekki gengið björgulega
veiðimennskan, þegar >hann
bvrjaði að ganga við refi. Þeir
haíi beitt hann margvísleg-
um brögðum, svo snjöllum, að
enginn mundi að óreyndu
ætla, að þau væru runnm und
an rifjum annars en hins
mesta bragðarefs í mannslíki.
Kveðst hann þá mundi hafa
orð'ð þakklátur þeirri refa-
skyttu, sem hefði getað kennt
sér nokkuð um atferli ref..
anna, því að það er seinlegt
að læra af tófunum sjálfum
En þá var enginn kostur slíkra
fræða. Þess vegna segist höf-
undur hafa látið undan þrá-
beiðni ýmissa vina sinna að
rita bókina, til þess að freista
þess, að kynni hans af refum
og refaveiðum færu ekki með
öllu með honum í gröfina ems
og fór um flesta aðra.
Bók sinni skiptir Theodór í
tvo hiuta. í fyrri hlutanum
lýsir hann refunum sem
gleggst, Etoíni þeirra afbrigð
um og lifnaðarháttum. Er
þetta allt gert skýrt og skil.
merkilega og að mestu leyti
byggt á eigm reynslu, stutt
óteljandi dæmum hms glögg
skyggna veiðimanns og nátt-
úruskoðara.
Siðari hlutinn fjallar svo
um refaveiðarnar. Er þar
fyrst lýst heiztu veið'iaðferð-
um fyrr og nú, og er í senn
að því fróðleikur og góð leið-
sögn. Enn styðst frásögnin
mest við dæmi úr eigm
reynslu, og oft verða þetta
bráðspennandi veiðisögur. —
Theodór tekst það, sem fáum
einum er lagið, að láta kennslu
sína verða skemmtilega frá-
sögn. Ferðasögurnar hans
Theodórs í þessari bók eru
blátt áfram ógleymanlegar
margar hverjar. í bókinni er
allmikið af myndum tU skýr-
ingar.
Þótt bók pessi verði íyrst
og fremst kærkomm öllum
refaskyttum, mun hún verða
hverjum þeim, sem ann ísl-
náttúru i blíðu og stríðu, ó_
svikinn skemmtilestur. Theo-
dór er sannur íslenzkur böndi,
kemur tll dyranna eins og
hann er klæddur, segir sögu
sína hjartahlýr og tildurlaus
lifandi í orði, snjall í máli og
gerhugul svo að af ber. Það
er komrn út snjöl bók um. ís-
lenzka refmn. AK.
Góður gestur
Bækur haustsins heiman
um haf eru nú sem óðast að
berast mér í hendur, og eru
þær mér jafnan fagnaðar-
fengur. Fyrst í höfn að þessu
sinni var bindið af Sagna-
gesti Þórðar Tómassonar frá
Vallnatúni, enda kom það
„efri leiðina,“ og var því
fljótt í förum. yfir hið breiða
haf og hálfa Vesturálfu. Var
mér þetta nýja sagnakver
hans góður gestur, eins og
fyrri þjóðfræðasöfn hans, því
að mér, sem mörgum öðrum
íslndingum beggja megin
hafsins, eru „fornu minnin
kær,“ og tekur það einnig
til konu minnar, þó fædd sé
að öllu alin upp vestan ál-
anna, en ann eigi að síður
íslenzkum fræðum, og þá um
annað fram ætt- og mann-
fræði. Kunnum við því bæði
Þórði innilega þökk fyrir send
ingu þessa nýja rits.
Það er gefið út á vegum ÍSa-
foldrprentsmiðju og telst til
ársins 1954, þó eigi kæmi það
á bókmarkaðinn fyrri en á
þessu hausti, er það hið
snyrtilegasta að frágangi,
prýtt nokkrum myndum.
Þórður fylgir þessu hefti
Sagnagests sins úr hlaði með
eftirmála og athugasemdum,
og kemst þar meðal annars
þannig að orði: „Þess gerist
naumast þörf, að ég „syngi“
þetta kver úr hlaði með mörg
um orðum. Á flestum sviðum
sver það sig til sömu ættar
azar
Kvcnfélag Hallgrímskirkpi
hefir bazar í Góðtemplarahúsinu í dag kl. '2 e. h.
Margir eigulegir munir. — Hentugar jólagjafir.
Mazarnefndin.
Undraheimur undirdjúpanna
eftir kaiitein J. Y. Cmistetm,
höftmtl otf hrautrtfSjanda
Uöfunura&ferðarinnur nteð ratnslunffa
BÓKIN SEGIR FRÁ reynslu og ævintýrum
liinna fyrstu „froskmanna“, ér hættu sér niður í
undirdjúpin með vatnslungað á bakinu óg svöml-
uðu fríir og frjálsir eins og fiskarnir, óháðir öllu
sambandi við yfirborðið, um ókunna heima, könn
uðu ný og áður óþekkt svæði, sem að sumu leyti
gjörbreyttu hugmyndum okkar jarðarbúa um
lifnaðarhætti sævarbúa.
FRÁSÖGN höfundar er ævintýraleg og þó raunsæ í senn, og hon-
um hefír tekist að gæða hana slíku seiðm.agni, að lesandinn leggur ó-
gjarnan frá sér bókina á náttborðið, fyrr en síðustu blaðsíðunni hefir
verið flett. —
Hrímfells bók er valln bók
«
og fyrri sagnakver mín, að-
eins er sú breyting nú á orð-
in, að nokkrir góðir menn
hafa lagt mér fullmótað efni
upp í hendurnar. Munar þar
mest um þátt Önnu Vigfús-
dóttur frá Brúnum um afa
hennar og ömmu, niðja þeirra
og ættmenn. Hefur íslenzkri
mannfræði þar bæzt góður
fengur. Þættir Helga Hannes
sonar og sagnaþularins marg
fróða, Sigurðar J. Árness,
hafa einnig orðið mér aufúsu
gestir, sem ég þakka fyrir
komuna."
Ber framlag þeirra til safns
ins því órækt vitni, að þau
eiga þetta hrós skilið, og þökk
sé þeim og öllum, er styðja
Þórð og aðra slíka þjóðfræða
safnendur og skrásetjara að
þörfu og þjóðnýtu starfi
þeirra.
Sagnagestur, er, eins og
segir á titilblaði hans, safn
þátta og þjóðsagna frá 19. og
20. öld, og harla fjölskrúðug-
ur að efni, því að þar kennir
margra grasa. Er þar áð finna
skýrskornar og mjög athyghs
verðar mannlýsingar í þátt-
um eins og „Ákvæðakonan,"
„Rausnarkonur,“ Frá Hall-
varði á Þverá“ og „Hetju-
lund.“ Þá mun mörgum verða
minnistæður þátturinn um
Sigurð Andrésson, er lýsir
örlganótt hans í heljargreip-
um. í þættinum „Þjóðlífs-
myndir“ fléttast þjóðlífs- og
mannlýsingin saman í eina
heild og glögga.
Þá eru hér ýmsar hrein-
ræktaðar þjóðsögur, drauga-
sögur og huldufólks, og
ófreskisögur drauma. pg ann-
arra fyrirboða, að ógleymdri
útilegumannasögunni af' Sig-
ríði bóndadóttur og Siguröi
bjargvætti hennar, sem.er vel
sögð, en á sér, eins og Þórður
bendir á í athugsemd sinni,
hliðstæður í öðrum íslenzk-
um þjóðssagnasöfnum.
Allmikið er af þjóölegum
kveðskap í safninu, sérstak-
lega lausavísum, og er það
góðra gjalda vert að halda
þeim til haga, því að þær eiga
sér ósjaldan menningarsögu-
legt gildi, hvað sem öðru líð-
ur. Leggur Helgi Hannesson
réttilega áherzlu á það í fróð
legum athugasemdum sínum,
„Fáein orð um formaiinavís-.
ur,“ sem birtar eru í ritinu.
Ýtarlegasti og veigamesti hluti
safnsins er þó þáttur Önnu.
Vigfúsdóttur frá Brúnum,
sem fyrr var nefhdur, þg ýkir
Þórður eigi, er liarín segir, að
sá þáttur sé góðúr fengyr ís—
lenzkri mannfræði, því áð þar
fara saman ættfræðílégur og
menningarsögulegur fröðleik
ur. Af svipuðum toga spunnir,
þó styttri séu, eru þættirnír
„Ágrip ættartölu . Gríms ft
Austvaðsholti“ og „Öpin feigs
vök.“
Málfarið á þessu t sagng-
kveri Þórðar Tómassonar ér
sem fyrri daginn, lif.eint bg
kjarnmikið. Mun' þessi Sagn'á
gestur hans kærkomihn gest-
ur öllum þeim, er þjóðlégum
fróðleik unna, og mætiu því
fíeíri slíkir gestir fylgjá hon-
um í spor. Richard Be'ck.