Tíminn - 29.11.1956, Síða 7

TÍMINN, fimmtudaginn 29. nóvember 195G.
Minninéarorð: Pálrai Hannesson rektor
Steingrímur Steinfíórsson,
búna($armálastjóri:
Þegar ég setzt niður til þess að
skrifa örfá þakkar- og minningar-
orð um vin minn Pálma rektor
Hannesson, þá finn ég glöggt til
vanmáttar míns. Ég vildi skrifa
góða grein um Pálma, líf hans og
störf. Enginn maður mér vanda-
laus hefur verið mér hugstæðari
og orkað á mig á þann liátt, er
hann gerði. Frá því að ég heyrði
lát Pálma Hannessonar fyrir fáum
dögum norður til Skagafjarðar,
hann varð bráðkvaddur við skyldu
störf sín í Menntaskólanum, hef-
ur upphaf Sonartorreks Egils
Skallagrímssonar sífellt sveimað í
huga mínum:
„Mjök er um tregt
tungu at hræra“
Svo erfiðlega sætti ég mig við
það, sem skeð hefur. Ég vil þá fara
eftir niðurlagi Sonartorreks:
. . . „Skalk þó glaðr
með góðan vilja
ok óhryggr
heljar bíða“.
Pálmi rektor Hannesson mun
um langt skeið verða talinn ein-
hver allra svipmesti og hugstæð-
asti maður, sem starfað hefur með
þjóð vorri á fyrri hluta hinnar 20.
aldar.
Margt veldur því, að þessi dómur
verður trauðla véfengdur.
Pálmi Hannesson var að ytra út-
liti hinn háttprúðasti og höfðings-
legasti maður, livort sem var upp
á að sjá, eða eftir að
vetna vakti hann athygli, hvort
sem var utan lands eða innan.
lokið háskólaprófi í náttúrufræðum , Pálmi Hannesson var náttúru-
var hann kennari hér þrjá vetur, fræðingur og náttúrubarn. Hann
1926—29. Alla stund síðan var var samgróinn íslenzkri náttúru.
hann einn hollasti og tryggasti vin- Hún bjó honum í barmi, allt frá
ur þessa skóla, og breytti þar engu; æskuárum. Löngum ferðaðist hann
um, þó að hann hefði tekið annan: um landið á sumrum, um óbyggð-
skóla í fóstur. En hjarta Pálma I ir og öræfi, og batt við það brenn
Hannessonar var stórt. Hann var I andi ást. Varð hann manna kunn-
göfugur maður. 1 ugastur á þeim slóðum og undi sér
Til þakklætis fyrir vináttu hans hvergi betur. Hvenær, sem færi
hæfileika og góðvild í starf sitt
og sleppti aldrei tökum á því.
Mátti svp segja að skóiinn færi
aldrei úr huga hans. Fátt sárnaði
líta Hv'ar !P;llma meira en Það> ef honum
virtist við samferðamenn lians ekki
sinna svo gengi og verkefnum skól
H,nn var UUaus i framkomu,
sem í hlut átti, Ijúfur og léttur í
máli og þó enn frekar, ef þeir, sem
í hlut áttu, voru á einhvern hátt
minni máttar. Ég hygg að um
Pálma megi segja svipað og Snorri
segir um Erling SlcjálgSson á Sóla:
Þórarinn Björnsson,
skólameístari:
(Fiuft „á Sa!" í Menntaskólanum
á Akureyri a3 tnorgni hins 23.
nóvernber).
Síðdegis í gær var hringt til mín
Pálmi hafði fullan rétt til að vera | úr Menntaskólanúm í Reykjavík og
kröfuharður við aðra í þessum efn mér sagt, að Pálmi rektor væri lát-
um. Hann lagði á sig geysilegt inn. Mig setti hljóðan. Daginn áð-
erfiði og sleit sér út fyrir aldur ur um sama leyti hafði Pálmi talað
fram í þágu stofnunarinnar og gat, við mig í síma. Datt mér þá ekki
með miklum myndugleik heimtað^í hug, að það yrði í síðasta sinn,
HTuT1 kom“6hðnÍT6tr‘nöktalís! að aðrir le8®u sitt Pund á meta- að ég heyrði rödd hans, þessa
og drengskap og til virðingar við
merkt ævistarf hans og til samúð-
ar við syrgjandi ástvini og starfs-
bróður vorn, Menntaskólann í
Reykjavík, verður kennsla látin
niður falla í skólanum í dag.
Þórarinn Björnsson.
Gísli Magnásson
í Eyhiláarholti:
! Dáinn, horfinn.
| Og ekki nema vika frá því ég
hitti hann hressan og glaðan unz
helfregnin barst. Ég varð hljóður
,viö. Söknuður og tregi hlóðst að
mér öllum megin. Mun svo fleirum
hafa farið norður hér. Og enn er
mér tregt um tungu, að mæla eft-
ir hann látinn.
I Pálmi Hannesson andaðist mjög
! um aldur fram. Hann var aðeins
! 58 ára gamall, fæddur 3. dag jan-
, úarmánaðar 1898 að Skíðastöðum
ifremri í Skagafirði og ólst þar
! upp. Hann var af bændaættum
skagfirzkum, sonur Hannesar
! bónda á Skíðastöðum Pétursson-
ar, bónda í Valadal Pálmasonar,
og Ingibjargar Jónsdóttur frá Haga
nesi í Fljótum. Verða ættir hans
eigi raktar hér, enda alkunnar.
Og víst er um það, að hann var
búinn beztu kostum ættmanna
sinna, gáfum og gerfileik, dreng-
skap og karlmennsku. Er þó eigi
minna vert um hitt, að hann bar
giftu til að halda svo á heiman-
fylgju sinni, að opið er skarð og
þroska“. Sumir menn hafa þá1
töfra í skapgerð sinni og fram-
skálarnar. Pálmi Hannesson er ó- hlýju og fallegu rödd, sem var svo
umdeilanlega einn allra merkasti, lík honum sjálfum, ef svo má
komu allri, að þeir, sem með þeim jskóiamaður landsins, sem fyrr og.segja.
starfa, laðast að þeim og líður vel slðar hefur s1tarfað með þloð vorrl’! Pálmi rektor varð bráðkvaddur
í návist þeirra. Pálmi Ilannesson ! enda hefur han,n ,eugur cn rnokk: 1 Menntaskólanum í Reykjavík.
var þessum töfrum gæddur í rík-iur annar SeSnt rektoi-sstarfi við. Hann féll á hóhm starfs og skyldu.
um mæli. Góðvild og heiðríkja!hma virðuleSu- elztu menntastofn, þó að hann væri ekki gamall,
tæpra 59 ára, vissu allir, að hann
huga hans var svo háþroskuð, að
allir, sem veruleg kynni höfðu af
honum, fundu þá hlýju og góðu
strauma, er frá honum stöfuðu.
Við, sem áttum því láni að fagna
gafst, hvarf hann úr ys og hávaða
borgarlífs og margmennis og leit-
aði út í sveitir og upp til fjalla.
íslenzk náttúra var honum ekki
aðeins opin bók. Hún var honum
sem ástkær móðir, er seiddi hann
til sín, svo að eigi varð í móti
staðið. Hann unni íslandi og öllu,
sem íslenzkt er. Þó mun átthaga-
ástin hafa staðið dýpstum rótum í
brjósti hans. Hefi ég engan mann
þekkt, sem meiri væri Skagfirð-
ingur né betri en hann. Eitt sinn
sagði hann við mig, að sunnangol-
an í Skagafirði væri dásamlegasta
veður á jarðriki. Má af þeim orð-
um nokkuð marka átthagafögnuð
þessa ágæta Skagfirðings.
Állmikið liggur eftir Pálma í rit-
uðu máli, og þó minna miklu en
æskilegt hefði verið, þvílíkur snill-
ingur sem hann var á íslenzkt mál.
En embættisa(nnir og óteljandi
skyldustörf girtu fyrir, að honum
gæfist nægur tími til ritstarfa.
Hann fór oftsinnis um landið þvert
og endilangt, og þekkti það flest-
um betur. Birti hann nokkrar rit-
gerðir um ferðalög sín og athug-
anir. En dagbækur hans, sem vafa
laust hafa að geyma merkilega
hluti, eru óprentaðar allar. Býst
og naumast við, að honum hafi
unnizt tími til að vinna úr því
efni, er þar var safnað saman,
svo sem viljað hefði.
Hann unni þjóðlegum fróðleik
hvers konar, eins og vænta mátti,
og kunni ógrynni af sögnum og
sögum. Sér í lagi varðandi fjöll
, og ferðalög. Færði hann í bún-
ófyllt við andlát hans, og engin; jng þess háttar sögur ýmsar, gaf
von þess, að þar komi þegar mað-! út með Jóni Eyþórssyni hið ágæta
ur í manns stað þegar alls er ; safn „Hrakninga og heiðavegi" í
gætt. (3 bindum, og lagði þar sjálfur
Pálmi tók stúdentspróf í Reykja- fram stóran hlut.
vík 1918, háskólapróf í náttúru-
fræði í Höfn 1926. Varð sama ár
hafði ekki gengið heill til skógar
undanfarin ár, og sjálfur hefir
hann eflaust verið við því búinn
Pálmi var náttúrufræðingur að
menntun, Iauk fullnaðarprófi í
þeirri fræðigrein frá Hafnarhá-
^ au skóla> Páhni hafði allt til þess að!ag hlýða kalli dauðans á hvaða
að vera n-ínir samstarfsmenn hans'sinna Því starfi mcð ágætum og stund sem var, eins og hann hafði
' taka að sér forgöngu um fjölþætt-; áður jafnan hlýtt kalli lífsins.
ar náttúrufræðirannsóknir, takaj pálmi Hannesson varð rektor
Fneinn er veruleet samstarf hafði Upp þráöinn þar sem Þorvaldur, Menntaskólans í Reykjavík 1929 og
Sf Vw:"l£l ^ önnurlThoroddsen hætti’ en hann dó fa-:hafði því gegut rektorsstarfi i'úm
I um arum aður en Palmi lauk nami. j 27 ár eða lengur en nokkur annar,
jEkkÍ þurfti lengi að ferðast með, að ég held. Má fullyrða, að hann
„.-i„ . ! Pálma, hvert sem var í byggðum hafi slitið kröftum sínum, sem
l' 1 cr df'-v rr œtr 1 ö eða óbyggðum til þess að veita því ehhi voru litlir, fyrir aldur fram
uppruna Skagfirðingur. Ætar hansieftirtekt) hv8 skarpa athyglisgáfu f þjónustu þeirrar gömlu og
standa djupum og þroskamiklum; hann haf3i okkur ýmsum, hálf- merku menntastofnunar. Að vísu
rotum 1 skagíirzkri moid. Er marni j gerðuni fávitum í þessum efnum, kom hann víðar við. Hann var
val mikiö 1 þemi ættum ei að hon-, virtist hann oft sja i gegn um holt þingmaður um skeið, sat í '
og hæðir. Pálmi íerðaðist mikið og
og vinir, þekktum þetta bezt og
hefðum átt að kunna að meta það.
Enginn, er
við Pálma Hannesson, eða
kynni af honum, getur gleymt hon-
um.
A öllu sem Pálmi skrifaði var
, . , ,, , . . snilldarbragur, svo unun var að
kennan yið Akureyrarskola rekt-! lesa Málið lék honum á tun f
?o^e+nf ,sk0ians„r Reyk'iavlk fra ; aidarfjórSung hefir enginn ritað
19^,9 til dauðadags, og a ði þa; fegurri íslenzku en hann, og fáir
gegnt þeirri stoðu lengur en nokk m jafns Hjá honum fór allt sam.
ur maður annar. Varð af uKaÞyíur an> orðaval og stíll og óbrigðult
eigilitill, erhann, svo ungur mað-! fegurðarskyn. Ættu sumir kaflar
ur og oreyndur, var skipaður til f s8 hans að vera sjálfkjornir
að gegna hmu virðulega og abyrgð jf hyerja lesbók íslenzka>
sem not-
armikla rektorsembætti, enda uf- u8 er f skólum
ar uppi og politiskar sviptingar .
allharkalegar um þær mundir. I Palmi Hannesson var mikill
Mun og aðkoma hans að skólan- \ lerðamaður og goður. I ferðalog-
um hans ollum, lunum fyrri og
um, og aðstaða öll framan af ár-
um, meira hafa reynt á innviðu
hans en svo, að hentað hefði mið-
lungi hverjum. En Pálmi var geig-
laus maður, íturmenni, skapfast-
ur, en skilningsríkur og ljúfur,
meiri, var hesturinn fararskjóti
og förunautur. Pálmi var af mik-
illi hestamannaætt, og sjálfur hest
hneigður frá barnæsku. Hesturinn
var því snemma félagi hans og
um standa, og margir þeirra ætt-
menna kunnir víða um land. Pálmi
unni sínu fagra og svipmikla hér-
aði, hann hlakkaði ávallt til að
koma þangað, ef annir leyfðu
stutta hvíld frá skyldustörfum,
sem var þó allt of sjaldan. Það
er sómi fyrir Skagafjörð að hafa
alið og fóstrað þvílíkan son og
Pálmi hefur verið þjóð okkar.
Pálmi var og stoltur af að vera
sonur Skagafjarðar og aldrei
gleymdi hann að uppruni sinn væri
í sveitum og hann væri af bænd-
um kominn.
Það eru þrír meginþættir hinna
mörgu og fjölbreyttu starfa Pálma
Hannessonar, sem ég tel að mest
ástæða sé að minnast, þekkja og
þakka.
Hið fyrsta er rektorsstarf Pálma
Hannessonar vicj Menntaskólann
í Reykjavík. Því starfi gegndi hann
um meira en aldarfjórðungs skeið.
Án efa er hér um erfiðasta og
vandasamasta skólastarf að ræða
hérlendis. Er ekki heiglum hent
að leysa það svo af höndum, að
vel sé gert. Mun það ofraun öllum-
venjulegum mönnum að sinna svo
lengi slíku starfi, og það með þeim
glæsibrag, sem Pálmi gerði. Hér
verður fátt um þetta sagt. Pálmi
lagði hina miklu karlmennsku,
undi því vel. Hann hafði ást á
þessu viðfangsefni og hreina,
fölskvalausa ást á landi og þjóð,
sannur, ágætur íslendingur, sem
trúði á land og fólk og ætlaði ís-
lenzku þjóðinni mikinn hlut í
þjóðasamstarfi framtíðarinnar. Að
ferðast með Pálma um landið og
fræðast af honum, var óviðjafnan-
legt, það var hrein unun.
Þegar þess er gætt hvert aðal-
starf Pálma var, má það stórvirki
kallast, sem hann hefir afrekað á
sviði náttúrurannsókna. Allar rit-
gerðir hans um þessi efni eru að
ritleikni og öðrum frágangi með
þeim snilldarbrag, er einkenndi
allt, er hann lét frá sér fara.
Þá kem ég að þriðja meginþætti
í ævistörfum Pálma og á því sviði
eru áhrif hans mikil og munu lengi
vara. Það var mcðferð hans á
mæltu rnáli og rituðu. Þar var
Pálmi Hannesson meistarinn. Að-
eins örfáir menn íslenzkir hafa náð
þvílíkum tökum á tungu vorri
hvort sem um var að ræða mælt
mál eða ritað. Hann var harður við
sjálfan sig og aðra í þessum efnum
og leið þar engan afslátt. Ég
þekkti dálítið til vinnubragða
Pálma, er hann gekk frá ritverkum
(Framhald á 8. síðu.)
ýmsum
nefndum og ráðum, t. d. Mennta-
málaráði, og kom margvíslega við
menningarmál þjóðarinnar. En
Menntaskólinn var höfuðbólið. Það
mun hann hafa fundið æ betur,
eftir því sem lengra leið á ævi, og
þar vildi hann standa lengst á
verði, — þangað til yfir lyki.
Pálmi Har.nesson var fæddur að
Skíðastöðum í Skagafirði, kominn
af kjarnmiklum bændaættum norð-
lenzkum og hafði hlotið að erfðum
mikla hæfileika. Ilann var karl-
menni og glæsimenni, svo að af
bar. Hann var glaður í góðra vina
hópi og betri félagi varð ekki fund-
inn. Hann var frábær kennari
skýr, lifandi og skemmtilegur.
Ilann var margfróður um náttúru
landsins og landshagi að fornu og
nýju. Ilann unni landi og þjóð.
Hann var góður sonur sinnar ís-
lenzku móður. Hann var ágætlega
máli íarinn og talaði og ritaði feg-
urri íslenzku og hreinni en flestir
aðrir. Hann var listrænn og list-
elskur. Og að lokum: Ilann var
mannkostamaður. Hann var dreng-
ur góður, hollur og velviljaður,
hlýr og tryggur, svo að ekki brást.
Pálmi Hannesson var gamall
nemandi þessa skóla, gagnfræðing-
ur héðan 1915. Og hér hóf hann
kennaraferil sinn. Er hann hafði
skyggn á sálir manna, fæddur leið ;vinur- Semna mem, r otal syaðil-
togi. Fyrir því heyktist hann |forum um fjoll og firnmdi lærð-
hvorki né hopaði af leið þótt önd-jist honum enn betur en aður- aS
vert blési, heldur hélt leiðar sinn-1 meta það Vlt °S Þa kostx, sem
ótrauður og æðruhms, óx að|þessl undraskepna er buin. Þa
sár | treystust þau bond milli manns
ar,
mannviti og reynslu, ávann
hvers manns íraust og virðingu,
enda löngu einmælt urn ágæta
stjórn hans á hinni öldnu og virðu
legu menntastofnun.
Er suður kom til Reykjavíkur,
hlóðust brátt á Pálma margvísleg
ábyrgðarstörf, svo að jafnvel varð
við of. Ekki fyrir það, að eigi
rækti hann þau svo sem bezt mátti
verða, því að á engu vildi hann
níðast, er honum var til trúað.
Hitt er það, að fyrir sakir þrot-
lausra anna gafst honum minna
tóm en ella til að sinna mestu hugð-
arefnum sínum. Er mér og ekki
grunlaust um með öllu, að ann-
í’íki og þreyta hafi nokkru urn
valdið, hversu heilsa hans stóð
völtum fótum hin síðustu árin.
Eigi mun ég rekja hin fjöl-
mörgu störf, er falin voru Pálma
rektor. Þess ber þó hér að geta,
að hann var þingmaður okkar
Skagfirðinga 1937—1942. Settist
í öndverðu í sæti séra Sigfúsar
Jónssonar, og fór vel á. Víst mundi
Pálmi lengur hafa farið með um-
boð okkar á Alþingi, ef til hefði
fengizt og kosningalögum eigi ver-
ið breytt þjóðinni til vafasams
ávinnings.
og hests, sem ekki urðu rofin.
Pálmi var skyggn á sálir manna og
dýra.
Pálmi Hannesson var auðkennd-
ur, hvar sem hann fór. Hann var
mikill á vöxt og manna fríðastur
sýnum. Vel á sig kominn og ramm-
ur að afli. Hann var höfðingsmað-
ur í sjón og raun, skapfastur, djarf-
mannlegur og drengilegur, orð-
glaður í vinalióp, sólheiður á svip
og yfirbragð, tryggur vinur og ó-
venju hjartahlýr og afbragðs fé-
lagi. Með engum manni öðrum
var betra að vera. Mér þykir sem
flest hið bezta í íslenzkri þjóð-
arsál hafi sameinazt í persónu
hans.
Með Pálma Hannessyni er í val
fallinn einn af heztu sonum Skaga
fjarðar fyrr og síðar, ástmögur
íslenzkrar foldai', íslenzkrar tungu.
Fjöröurinn hans er fátækari eftir,
þjóðin hans á á bak að sjá óska-
syni.
Ég votta konu hans, frú Ragn-
hildi Thoroddsen og börnum
þeirra, djúpa og einlæga samúð
mína og annarra vina norður hér.
Gísli Maguússon.